ماجرای تامین واکسن کرونای خارجی و تولید داخل؛ ایران چند مسیر را برای تأمین واکسن طی کرد؟

_ تسنیم نوشت: هنوز موج چهارم بیماری کرونا با ویروس انگلیسی تمام نشده بود که سر و کله ویروسی جهش‌یافته از مبدأ هندوستان پیدا شد! ویروس دلتا که سرایت‌پذیری بسیار بالاتری دارد و حتی در کشور‌هایی با پوشش واکسیناسیون بالا نیز باعث افزایش موارد ابتلا شده است.

بر اساس آمار وزارت بهداشت، تاکنون ۱۴ میلیون و ۷۶۷ هزار و ۵۹۸ نفر دوز اول واکسن کرونا و سه میلیون و ۸۱۳ هزار و ۶۲۸ نفر نیز دوز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به ۱۸ میلیون و ۵۸۱ هزار و ۲۲۶ دوز رسیده است.

بنابر این آمار، نزدیک به چهار درصد افراد جامعه کاملاً واکسینه شده‌اند و قریب به ۱۷ درصد افراد نیز حداقل یک دوز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند.

آمار واکسن‌های کرونای واردشده به کشور از بهمن ماه سال ۹۹ تاکنون در جدول زیر آمده است:

ایران چند مسیر را برای تأمین واکسن طی کرد؟

قرار بود سه مسیر در زمینه تأمین واکسن کرونا دنبال شود؛ مسیر اول، تولید داخلی واکسن بود؛ در زمان حاضر واکسن‌های ایرانی در حال تولید یا انجام مطالعه بالینی هستند؛ واکسن‌های رازی، نورا، فخرا، پاستوکووک و اسپایکوژن در حال طی کردن مراحل بالینی هستند و واکسن برکت به تولید انبوه رسیده و به سبد واکسیناسیون عمومی اضافه شده است.

مسیر دیگری که طی می‌شد، تولید مشترک واکسن با کشور‌های دیگر بود که بر این اساس دانش فنی واکسن سوبرانا از کشور کوبا به ایران منتقل شد و واکسن اسپوتنیک‌وی نیز توسط بخش خصوصی تولید خواهد شد. مجوز مصرف اورژانسی واکسن تولید مشترک ایران و کوبا (واکسن پاستور) صادر شده است و تولید انبوه آن نیز از مهرماه آغاز خواهد شد.

مسیر سوم، واردات واکسن بود؛ گرچه مقامات بهداشتی کشور وعده و وعید‌های بسیاری برای واکسیناسیون کرونا داده بودند، اما بسیاری از این وعده‌ها محقق نشد.

چرا وعده واکسیناسیون کرونا محقق نشد؟

وزیر بهداشت پیش از این علت عدم تحقق وعده‌ها را این گونه اعلام کرده بود: "ما ۳۲۱۳ صفحه مکاتبه برای واکسن کرونا داریم، از اردیبهشت سال گذشته من با وزیر بهداشت روسیه مکاتبه کردم و با چین و کوبا مذاکره کردیم. من می‌دانستم که با توجه به ظرفیت تولید واکسن کرونا در دنیا و این‌که سرمایه‌داران و استعمارگران اصلی در این جریان نقش دارند، نمی‌گذارند واکسن کرونا راحت به دست بقیه برسد؛ الآن ۸۵ درصد واکسن‌های جهان را هفت کشور مصرف می‌کنند. دو راه بیشتر نداشتیم؛ یکی این‌که این راه را برویم و برای واردات واکسن التماس کنیم و دیگر اینکه به تولید داخل توجه کنیم که ما به تولید داخل توجه جدی داشتیم. قبل عید قرار بود ۴.۵ میلیون دوز واکسن کرونا دریافت کنیم که ۲ میلیون آن از روسیه بود. روس‌ها به‌جای دو میلیون گفتند "یک‌میلیون واکسن کرونا می‌دهیم" و بعد این یک‌میلیون را تبدیل به ۴۰۰ هزار دوز واکسن کردند؛ برای واردات واکسن کرونا از روسیه خیلی تلاش کردیم؛ هندی‌ها قرار بود دو میلیون دوز واکسن کرونا به ما بدهند که بعد‌ها گفتند "۵۰۰ هزار دوز به شما می‌دهیم" که ما هزینه این ۵۰۰ هزار دوز را به هند پرداختیم، اما ۱۲۵ هزار دوز از هند وارد شد و ۳۷۵ هزار واکسن در فرودگاه به‌دستور دادستانی هند بلوکه شد و گفتند از هند یک عدد واکسن نیز نباید به جا‌های دیگر دنیا برود. "

بدعهدی سازوکار کوواکس پاشنه آشیل واردات واکسن کرونا

بدعهدی سازوکار کوواکس در تأمین واکسن کرونا نیز پاشنه آشیل دیگری برای واردات واکسن کرونا بود.

پیش از این قرار بود بیش از ۱۶ میلیون دوز واکسن کرونا از طریق این سازوکار بین کشور‌های عضو توزیع شود، اما علی‌رغم پرداخت پول از سوی ایران، این صندوق نتوانست به تعهدات خود عمل کند.

بروس آیلوارد مشاور ارشد سازمان جهانی بهداشت درباره عدم تحویل واکسن‌ها از سوی کوواکس به کشور‌های کم‌درآمدتر، با اشاره به شیوع واریانت دلتا در هند، می‌گوید: عدم تحویل بموقع واکسن از سوی هند، کووکس را به دردسر جدی انداخته است.

در فروردین ماه سال جاری، بالاخره سعید نمکی، وزیر بهداشت نیز با اشاره به مشارکت ایران در کوواکس برای تأمین ۱۶.۸ میلیون دوز واکسن کرونا از طریق این سازوکار اذعان کرد: "می‌دانستیم که کوواکس سازوکار مناسبی است، اما قدرت اجرایی این مجموعه را با توجه به محدودیت تولید واکسن، در حدی نمی‌دانستیم که بتواند نیاز ما را تأمین کند. "

وزارت بهداشت هزینه‌ای را که برای تأمین این میزان از واکسن، تنها از طریق کوواکس انجام شده است حدود ۲۰۰ میلیون دلار اعلام کرده است!

قرارداد واردات ۶۰ میلیون دوز واکسن از روسیه به کجا رسید؟

فروردین ماه سال جاری بود که سفیر ایران در مسکو از انعقاد قراردادی با صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه برای واردات ۶۰ میلیون دوز واکسن اسپوتنیک وی از خرداد ماه تا پایان پاییز خبر داد؛ اما طبق آمار گمرک، مجموع واکسن‌های اسپوتنیک واردشده به ایران از روسیه، تنها کمی بیش از یک‌میلیون دوز است.

کاظم جلالی درباره چالش‌های تأمین واکسن اسپوتنیک از روسیه می‌گوید: "متأسفانه در داخل کشور، قبل از خرید این واکسن، واکنش‌های بدی وجود داشت و شاهد این بودیم که برخی افراد مصاحبه می‌کردند که «ما اسپوتنیک نمی‌خواهیم و بد است» و طرف‌های روسی هم می‌گفتند که «مگر ما به شما واکسن تعارف می‌کنیم که این‌گونه موضع‌گیری می‌شود؟»، باید از خرداد ماه تا دی ماه ۶۰ میلیون دوز واکسن اسپوتنیک تحویل ایران شود. من با آقای دیمیتریف در صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم صحبت کردم و قرار شد مقادیر و تاریخ‌های جدید را برای ارسال این واکسن‌ها به ما اعلام کنند. "

علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا نیز درباره علت عدم تحقق وعده‌ها برای واردات واکسن روسی بیان کرد: "کشور روسیه به‌شدت درگیر موج دلتاست و میزان واکسیناسیون روسیه نسبت به سایر کشور‌های واکسن ساز و تولیدکننده واکسن بالا نیست، در حال حاضر اسپوتنیک ماهانه ۵ میلیون دوز واکسن تولید می‌کند که این میزان نیز در کشور روسیه مصرف می‌شود، همچنین خط تولید واکسن روسی در کشور‌های دیگر نیز تکمیل نشده است و روسیه توانایی این را ندارد که بتواند تا شهریور یا مهر قرارداد خود را نهایی کند. "

چرا ناگهان واردات واکسن به ایران تسهیل شد؟

سخنگوی ستاد کرونا، روایت تحریم‌ها را این گونه بیان می‌کرد: "کشوری که به ما واکسن می‌دهد (چین)، می‌گوید «اسم ما را نیاورید»؛ می‌گویند «اگر آمریکا بفهمد به شما واکسن دادیم، برخی مواد تولید واکسن را به ما نمی‌دهد.» "

اواخر خرداد ماه سال جاری بود که وزیر بهداشت در یک کنفرانس خبری، از صدور مجوز مصرف اضطراری واکسن ایرانی کرونا خبر داد. در آن روز سعید نمکی با اشاره به صدور مجوز اورژانسی مصرف واکسن برکت، مژده اضافه شدن این واکسن به سبد واکسیناسیون عمومی را داد.

با صدور این مجوز و اضافه شدن واکسن‌های تولیدی به سبد واکسیناسیون کشوری، میزان پوشش واکسیناسیون در ایران افزایش یافت، اما نکته جالب اینجا بود که تنها چند روز پس از صدور مجوز مصرف واکسن‌های ایرانی، وزارت دارایی آمریکا با صدور دستور‌العملی تازه، راه را برای معاملات و تبادلات مالی مربوط به همه‌گیری کرونا با ایران، باز کرد و با بیانیه‌ای اعلام کرد: از این پس، نقل و انتقالات مالی با کشور ایران و دو کشور دیگر به‌منظور تأمین اقلامی، چون ماسک، ونتیلاتور و واکسن کرونا آزاد است!

تلاش بخش خصوصی برای واردات واکسن به کجا رسید؟

البته تلاش برای واردات واکسن کرونا توسط ایران، تنها به همین موارد ختم نشد؛ شرکت‌های بخش خصوصی نیز تلاش خود را به‌کار گرفتند تا واکسن کرونا وارد کشور شود.

سازمان غذا و دارو این سند را به‌عنوان معرفی‌نامه یک شرکت برای واردات واکسن اسپوتنیک‌وی در اختیار این خبرگزاری گذاشته و اعلام کرده است که متأسفانه این شرکت موفق به واردات واکسن اسپوتنیک با ارز نیمایی نشده است.

کیانوش جهانپور می‌گوید: این سند تنها نمونه‌ای از عدم موفقیت شرکت‌های مختلف بخش خصوصی برای واردات واکسن کروناست. خروجی صدور ۳۸ مجوز برای واردات واکسن کرونا توسط بخش خصوصی، ۳۱۴ هزار دوز واکسن آسترازنکا از روسیه آن هم توسط یک شرکت دارویی باسابقه بوده است.

سازمان غذا و دارو اسناد مربوط به صدور مجوز واردات و معرفی‌نامه برای یکی از شرکت‌های بخش خصوصی را در اختیار این خبرگزاری گذاشته است.

سیر اخذ مجوز یکی از شرکت‌های بخش خصوصی برای واردات واکسن کرونا در تصویر زیر آمده است.

در این نامه که به کمپانی سینوفارم در چین نوشته شده است، مجوز واردات این واکسن برای یک شرکت خصوصی، به‌تاریخ ۲۰۲۱.۰۵.۲۹ (مصادف با خردادماه ۱۴۰۰) صادر شده است.

این سازمان همچنین طی نامه‌ای به انستیتو سرم هند، این شرکت را به‌عنوان واردکننده واکسن "آسترازنکا" معرفی کرده است.

بیست و هفتم اردیبهشت ماه، سید حیدر محمدی، مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، طی نامه‌ای به این شرکت نوشته است:

"بازگشت به اعلام آن شرکت در خصوص امکان تأمین واکسن کرونا و درخواست صدور معرفی‌نامه به شرکت واکسن‌ساز و متعاقب آن، صدور معرفی‌نامه مذکور توسط این سازمان، مقتضی است ظرف مدت دو روز کاری، آخرین اقدامات صورت‌گرفته جهت تأمین واکسن کرونا را اعلام نمایید. "

در دهم خرداد ماه سال جاری، سازمان غذا و دارو با صدور مجوز واردات واکسن برای یکی از شرکت‌های بخش خصوصی، با وارد کردن ۳ میلیون دوز واکسن آسترازنکا و ۵۰۰ هزار دوز سینوفارم با ارز نیمایی موافقت کرده است.

با وجود این، شرکت مذکور به هر دلیل موفق به واردات واکسن کرونا آن هم با ارز نیمایی نشده است.

البته برخی نسبت به پیچیده بودن روند صدور مجوز واردات، انتقاداتی را وارد می‌دانند و به‌نظر می‌رسد نیاز باشد سازمان غذا و دارو در صورت امکان این روند را تسهیل کند؛ در زمان حاضر با تسهیل واردات واکسن و وارد شدن توان داخلی در تولید واکسن کرونای ایرانی، روز‌های بهتری در تأمین و واکسیناسیون عمومی در انتظار مردم کشورمان است.