پشت پرده سقوط تاریخی بورس چه بود؟

- باشگاه خبرنگاران نوشت: یک سال پیش در چنین روزی یعنی ۲۰ مرداد ماه ۱۳۹۹ شاخص کل بورس بعد از سپری کردن چندین ماه روند صعودی، با افت ۱۳ هزار واحدی در یک روز، به ارتفاع ۲ میلیون و ۶۵ هزار واحدی می‌رسد و بزرگترین ریزش تاریخی بورس ایران در پنج دهه گذشته آغاز می‌شود.

چه کسی مقصر است؟

علی ربیعی سخنگوی دولت دوازدهم به تازگی در اظهاراتی مشکل بورس را ورود مردم در اوج بازار تلقی کرد. اما سوال این است که چه کسی و چه کسانی مردم را به سرمایه گذاری دعوت کردند؟ مردمی که برای کسب سود به این بازار دعوت شدند و از آن‌ها خواسته شد تا همه چیز را به بورس بسپارند، بدون اینکه آموزشی در این خصوص دیده باشند. اکثر افرادی که از ابتدای سال ۹۹ تا شروع ریزش‌ها به بازار وارد شدند، با ادبیات سرمایه گذاری بیگانه بودند.

البته عبدالناصر همتی رئیس سابق بانک مرکزی معتقد بود که علت ریزش‌های بازار سرمایه، اختلاف وزیر نفت و وزیر اقتصاد بر سر عرضه صندوق پالایشی بوده است.

فرهاد دژپسند نیز ضمن رد این اظهارنظر، علت التهابات بازار سرمایه را دو برابر شدن نرخ سود بین بانکی می‌داند و معتقد است که رسیدن نرخ سود بین بانکی به ۱۹ درصد، سیگنالی منفی برای بازار سرمایه بود.

در ادامه روند نزولی بازار شاهد استعفای رئیس سازمان بورس هستیم. حسن قالیباف اصل در تاریخ ۳۰ دی ماه از ریاست سازمان استعفا می‌دهد و با گله مندی از دخالت‌های برخی مسئولان، اینطور اظهار می‌کند: در سخت‌ترین شرایط که مردم دعوت عمومی به بازار سرمایه شده بودند، آزادسازی سهام عدالت و فروش صندوق‌های سهام دولتی (ETF) در بورس در حال انجام بود، این وظیفه خطیر را بر عهده گرفتم.

او ادامه داد: در طول چند ماه خدمت در دشوارترین شرایط به دنبال توسعه بازار، تامین مالی ابزار‌ها و نهاد‌های مالی بودم و در کمترین زمان بزرگترین کار‌ها در بازار سرمایه انجام شد. اما به واسطه اقدامات سیاسی و ورود غیر حرفه‌ای و بیش از حد اشخاص و مسئولین به مباحث بازار سرمایه، بروز افت و خیز شدید شاخص کل بورس تهران هیچ وقت دیده نشد.

در چنین شرایطی که مردم با ۸۰ درصد زیان رو به رو بودند، اظهار نظر مسئولان درباره علت این زیان‌ها جالب به نظر می‌رسد!

ریزش‌های بازار همچنان ادامه دارد و ریاست جدید سازمان بورس قصد اصلاح برخی زیرساخت‌ها و قوانین بازار سرمایه را دارد. برای بازگشت پایداری به بازار اقداماتی از سوی شورای عالی بورس وعده داده می‌شود و برخی از آن نیز عملی می‌شود از جمله تغییرات دامنه نوسان، بیمه سهامداران، تشکیل کانون سهامداران خرد و .... اما این تغییرات نیز گذرا و کوتاه مدت بود و بازار همچنان نوسانی است.

تا اینکه در هفته‌های اخیر و نزدیک شدن به انتخابات ۱۴۰۰ شاهد بازگشت آرامش به بازار سرمایه هستیم. در نهایت نیز امیدواریم که این پایداری با ثبات باشد و با روی کارآمدن دولت جدید، شاهد توجه ویژه مسئولان به این بازار باشیم. درباره علت اصلی سقوط تاریخی بورس در سال گذشته با کارشناسان بازار سرمایه گفتگو کردیم.

سقوط بورس؛ تجربه‌ای گران بها و پر هزینه

سعید اسلامی بیدگلی عضو سابق شورای عالی بورس در پاسخ به اینکه مهم‌ترین علت آغاز ریزش‌ها در سال گذشته چه بود؟، بیان کرد: طی دو دهه‌ای که در بازار فعال بوده ام، تجربه خاصی بود و تا به حال چنین رفتار‌های هیجانی را مشاهده نکرده بودم. تعداد کد‌های سهامداری افزایش چشمگیری پیدا کرد و بسیاری از نهاد‌های مالی از این فرصت استفاده کردند و بزرگ شدند. تجربه گران بهایی بود، در عین اینکه برای فعالان بازار بسیار پرهزینه و سنگین بود.

او افزود: اینکه اشتباهات چه بود را نباید در ریزش‌ها بررسی کنیم. بلکه اشتباهات در رشد‌های چشمگیر بازار بیشتر است و در آنجا باید جستجو کنیم. چگونه به بازار اجازه دادیم که تا این اندازه، بی مهابا رشد کند. در حقیقت ابزار‌های سیاستگذاری کافی که بتوانیم این اقبال و علاقه مردم به بازار سرمایه را به سمت تولید واقعی بکشانیم، نداشتیم.

اقتصاد و ساختار بازار همزمان علت ریزش‌ها بودند

این کارشناس بازار سرمایه در ادامه بیان کرد: خطا‌ها دو دسته می‌شود؛ اشتباهات اقتصاد کلان، به هر حال در سرزمینی زندگی می‌کنیم که طی یک دهه سه بار شوک ارزی را تجربه کرده و خطای دوم نیز ایرادات ریزساختاری بازار است مانند دامنه نوسان، عدم وجود نهاد‌های مالی بازارگردان به طور حرفه ای، ورود سرمایه گذاران غیر حرفه‌ای بدون آموزش کافی به بازار سرمایه، عدم توسعه سرمایه گذاری غیر مستقیم و بنابراین هجوم پول‌های تازه وارد به سرمایه گذاری‌های مستقیم.

او افزود: این موارد شاید مهم‌ترین موانعی بود برای اینکه بتوانیم در زمان ورود جریان نقدینگی به بازار سرمایه، سیاستگذاری کنیم. تا علاوه براینکه بازار سرمایه دچار اضافه ارزش در برخی بخش‌ها نشود، همچنین بتوانیم این نقدینگی را به سمت اقتصاد واقعی سوق دهیم.

اسلامی بیدگلی تاکید کرد: بنابراین پیش از اینکه به مرداد ۹۹ برسیم، اشتباهات رخ داده و بسیاری هشدار می‌دادند که رشد بازار حداقل در برخی از بخش‌ها هیجانی و کاذب است. البته باید اشاره کرد که اقتصاد ما، اقتصاد پرنوسانی است و نوسانات اقتصاد کلان به بازار نیز سرازیر می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به اینکه چه اقداماتی باید در دستور کار به ویژه دولت جدید قرار گیرد تا چنین وضعیت‌های نوسانی و منفی تکرار نشود، بیان کرد: باید از چند وجه به آن توجه کرد. نمونه بخش بزرگی از تلاطمی که در بازار سرمایه رخ داد، در سایر بازار‌ها نیز دیده می‌شود؛ بنابراین ردپای ثبات نسبی در بازار‌های مالی باید در ثبات متغیر‌ها و سیاستگذاری‌های کلان اقتصاد کشور جستجو شود.

او در ادامه اظهار کرد:، اما می‌دانیم که بازار‌های مالی به ویژه بازار سرمایه به دلیل نقدشوندگی بالا، نوسانات بالاتری را نیز تجربه می‌کنند و چسبندگی قیمت آن چنان که در بازار مسکن وجود دارد، در بازار سرمایه نیست. بازار سرمایه پتانسیل نوسانات جدید و رفتار‌های هیجانی را دارد. زیرا سایز واحد معاملاتی در این بازار نسبت به بازار خودرو و مسکن بسیار کوچک مقیاس است.

اسلامی بیدگلی تصریح کرد: بنابراین علاوه بر تغییراتی که باید در سیاست‌های کلان اقتصادی رخ دهد، ریزساختار‌های بازار و توسعه نهاد‌های مالی نیز باید به گونه‌ای باشند که این حالت‌های هیجانی کمتر رخ دهد و در عمق بازار هضم شود.

احسان رضاپور کارشناس بازار سرمایه در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، در پاسخ به علل ایجاد ریزش‌های شدید سال گذشته، بیان کرد: دلایلی از جمله؛ تصمیماتی که در جهت تقویت عرضه‌ها در بازار، دیر هنگام اخذ و به بازار ابلاغ شد. متاسفانه در فضایی که اعتماد‌ها ناشی از بلاتکلیفی‌های سیاستگذار صدمه دیده بود، تشدید فشار فروش در بازار را در پی داشت و موجبات تضعیف بیشتر اعتماد عمومی به بازار شد. تصمیماتی مانند کاهش درصد سهام در صندوق‌های درآمد ثابت، آزاد سازی نا بهنگام فروش سهام عدالت در فضایی که تقاضا کاهش یافته بود و کاهش درصد وجه تضمین کارگزاری‌ها به مشتری ها.

او در ادامه اظهار کرد: مهم‌تر از همه اینکه بازار بدون عرضه کافی صرفا به دلیل تقویت تقاضا، روزانه رشد‌های خارج از منطق را تجربه کرد و خروج سهام شرکت‌ها از محدوده‌های ارزنده را در پی داشت. در ادامه نداشتن ساز و کار‌های بازارگردانی در هر دو سوی عرضه و تقاضا جای خود را به ریزش پر شتاب بازار بدون جمع آوری صف‌های فروش و نداشتن فرصت خروج سهامداران داد و بعضا آن‌ها را مدت‌های طولانی در صف‌های فروش گرفتار کرد. اقداماتی هستند که لازم است در دوره جدید بازار به همگی آن‌ها توجه ویژه داشت.

اظهارنظر مسئولان سیاسی کشور بر اعتماد سرمایه گذاران بسیار موثر است

این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به ارائه راهکار‌هایی که می‌تواند از نوساناتی این چنینی جلوگیری کند، بیان کرد: تقویت و اصلاح سازو‌کار‌ها و قوانین در قیمت گذاری، فروش محصولات شرکت‌هایی که سهام آن‌ها در بورس تحت تملک گروه زیادی از سهامداران خرد است و هر گونه تصمیمی در جهت تقلیل منافع قانونی آن‌ها به شکل غیر منطقی و غیر منصفانه می‌تواند کاهش جاذبه‌های بازار سرمایه را در مقایسه با سایر فرصت‌های سرمایه پذیر به ویژه فعالیت‌های سوداگرانه در بازار‌های کالایی در پی داشته باشد.

او ادامه داد: تلاش جهت تعریف سیاست‌ها و رویه‌های قابل تحلیل از فضای حاکم بر اقتصاد و سیاست و امنیت کشور جهت جلب اعتماد عمومی و بلندمدت‌تر نمودن نگرش سرمایه گذاران و کاهش ریسک‌های سیستماتیک حاکم بر فضای اقتصاد کشور می‌توانند بسیار موثر باشند.

او تاکید کرد: دقت نظر مضاعف مسئولین سیاسی و اقتصادی کشور با توجه به تاثیرات و تبعات سخنان آن‌ها و بسیاری موارد دیگر که بر جلب اعتماد عمومی سرمایه گذاران، گرایش و هدایت سرمایه آن‌ها به فرصت‌ها و بازار‌های مختلف سرمایه پذیر موثر خواهد بود.

اکبر ادهم کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به راهکار‌های پیش روی دولت جدید برای جلوگیری از وضعیت‌هایی مشابه با سال گذشته در بازار سرمایه اظهار کرد: اقداماتی از جمله؛ اصلاح زیرساختار‌های بازار، عدم قیمت گذاری دستوری، اجرای کامل مصوبات جلسه سران قوا برای حمایت بازار، تقویت نقش بازار سرمایه در تامین مالی، حضور رئیس سازمان بورس اوراق بهادار در جلسات هیات دولت و عضویت در شورای پول و اعتبار با حق رای جهت دفاع از منافع سهامداران.

او در ادامه بیان کرد: همچنین تخصیص خطوط اعتباری کافی برای نهاد‌های مالی و سرمایه گذاران همراه با نظارت دقیق و کامل، کاهش نرخ بهره بانکی و کنترل منطقی در جهت مهار تورم نقدینگی، تشویق سرمایه‌گذاری غیر مستقیم در بورس، عدم اتخاذ تصمیم و قوانین جدید تاثیرگذار بر بورس بدون هماهنگی با شورای عالی بورس، ایجاد جریمه مالی و محدودیت برای افرادی که سعی در دستکاری قیمت و معاملات دارند، می‌تواند از بحران و نوساناتی مانند سال گذشته جلوگیری کند.

پس بازار سرمایه به شدت از وضعیت کلان اقتصادی تاثیر می‌پذیرد و یکی از علت‌های ریزش سال گذشته، بی ثباتی‌های کلان اقتصادی بود. اکنون که دولت سیزدهم در حال معرفی کابینه خود است، انتظار می‌رود سکانداران اقتصادی کشور به ویژه وزیر اقتصاد و ریاست سازمان بورس تلاش خود را در بازگشت اعتماد مردم زیان دیده به بورس به کار بگیرند تا شاهد رویداد‌هایی مانند سال گذشته که نتیجه آن صرفا، برد دولت و حقوقی‌ها و باخت مردم بود، نباشیم.