خوشه‌چینی عبرت آموز از جریان مباهله

- محمدامین غروی - مباهله پیامبر معظم اسلام (صلى الله علیه و آله) با مسیحیان نجران، که از درخشنده‌ترین فرازهاى تاریخ پرفراز و نشیب اسلام است، در زمانی رخ نمود که آوازه اسلام در سرتاسر جزیرة العرب طنین انداخت. امواج پیک رسالت، منطقه با صفاى «نجران» [۱]، با هفتاد دهکده در منطقه مرزى حجاز و یمن را عطرآگین ساخت. در این فراز نورانى از تاریخ، ارزش‏هاى عقیدتى، معرفتى، نکات ژرف، برجسته و یک درس عرفانى اخلاقى بزرگ به مَنَصه ظهور رسید. بررسى همه، مجال گسترده‌ترى می‏ طلبد، از این رو با نگاهى گذرا، به برخى از دستاوردهاى آن اشاره خواهیم داشت.

نکات برجسته از جریان مباهله
۱. نخستین مرتبه‌ای که خداوند، دستور به انجام مباهله داد، در این روز واقع شد. پیش از اسلام، چنین روزى که در آن پیامبران به مباهله قیام کنند پیش نیامده بود. [۲]شیوه مباهله راهى تازه بر اثبات حق است که از اسلام نشأت گرفته است. پس هرگاه که دلیل و بینه مورد انکار قرار بگیرد مباهله به عنوان آخرین و قوی‌ترین شیوه محسوب می‌شود. خاتم الانبیاء (صلى الله علیه و آله) مأمور بود از هر شیوه راهبردى، کارآمد و خرد مندانه‌اى که به جانب حقیقت راه داشته باشد مردمان را دعوت کند، گاهى با منطق حکمت، زمانى با زبان شیواى پند و موعظه، و گاهى از طریق مناظره نیکو. اما مسیحیان نجران به هیچ کدام تن ندادند و خود را در وادی مباهله گرفتار دیدند.

۲. روز مباهله، روزى است که عزت و اقتدار اسلام بر اهل کتاب آشکار شد و آنان به پرداختن جزیه‏ مجبور شده و تن به ذلت سپردند. پس از آنکه مسیحیان از انجام مباهله خودداری کردند، پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را به اسلام دعوت کرده، ولی آن‌ها این پیشنهاد را نپذیرفتند و پیامبر تصمیم به جهاد با آن‌ها گرفت. اینجا بود که مسیحیان ناچار به پذیرش قرارداد صلح و پرداخت جزیه و غرامت به مسلمانان شدند؛ پیامبر (صلى الله علیه و آله) نیز این صلح‌نامه را پذیرفتند. [۳]

 

۳. روز مباهله خیمه و سراپرده نیرو و قدرت خدا و پیامبرش (صلى الله علیه و آله) منکران را احاطه کرد. [۴]پس از جریان مباهله، پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمود: سوگند به کسى که جانم به دست اوست! هلاکت و نابودى به اهل نجران نزدیک شده بود و اگر به مباهله تن می‌سپردند همه مسخ شده و به شکل میمون و خوک در می‌آمدند و همه بیابان بر آنان آتش می‌شد. نجران و اهل نجران حتى پرندگان بر سر درختان بیچاره گشته و به یک سال نمی‌انجامید که همه به هلاکت می‌رسیدند. [۵]

 

۴. مقایسه میان مبارزه طلبی و تحدی قرآن و جریان مباهله، نشان می‌دهد جریان مباهله در جهت اثبات نبوت و رسالت رساتر و گویاتر است. [۶]هر چند قرآن یک حجت و دلیل زنده و پویا برای تمام دوران‌ها محسوب می‌شود و عدم توانایى درآوردن یک سوره از معجزات جاوید قرآن به شمار می‌رود که از گذشته‌هاى دور تا زمان حاضر و آینده هیچکس نتوانسته و نخواهد توانست همانند قرآن کلامى انشا کند، اما در روز مباهله، مخالفان و منافقان جرأت انکار نداشتند و آشکارا نشانه‌هاى راستی و درستی گفتار پیامبر (صلى الله علیه و آله) را مشاهده نمودند. [۷]

 

۵. خاتم الانبیاء (صلى الله علیه و آله) در روز مباهله جایگاه والاى اهل بیتش را اظهار داشت. در چنین روزی، این راز از پرده بیرون آمد که حسن و حسین (علیهماالسلام) با وجود سن کم، بر مباهله شایسته‌ترند تا صحابه رسول خدا (صلى الله علیه و آله) و جهادگران راه او. خداوند در جریان مباهله این نکته را روشن ساخت که فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در مقام مباهله نه تنها از زنان امت اسلامی، بلکه از تمام مردان صالح و مورد عنایت مسلمان، برتر و والاتر است.

از آیه مباهله این حقیقت آشکار شد که امیرالمومنین على بن ابی‌طالب (علیه السلام) جان رسول خدا (صلى الله علیه و آله) و از معدن ذات و صفات اوست. همچنین خواسته‌هاى على (علیه السلام) از خواسته‌هاى پیامبر (صلى الله علیه و آله) جدا نیست. این دو انسان در شکل و صورت جدا، اما در فضل و سایر کمالات یکى می‌باشند.

همین اتحاد و یکى بودن جان و صفات برجسته پیامبر و امیرالمومنین (علیهماالسلام) غیر از آنکه در زبان گویای این دو وجود نورانی و سایر پیشوایان معصوم [۸]دیده می‌شود و به آن استدلال می‌کنند، بلکه همه فلاسفه و متکلمان شیعه و بسیارى از متکلمان غیر شیعه نیز این استدلال را پذیرفته و نگاشته‌اند. فخر رازى - که از متکلمان برجسته اهل سنت به شمار می‌رود و در دلالت و سند حدیث غدیر اشکال‌های متعددی دارد - به روشنى می‌نویسد: آیه مباهله و آیه تطهیر (إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً) [۹]درباره اهل بیت پیامبر (صلى الله علیه و آله) نازل شده است و دلالت دارد، همه صفاتى که در پیامبران گذشته وجود داشته همه یکجا در على (علیه السلام) جمع است. پس على (علیه السلام) افضل از همه پیامبران است. [۱۰]

 

۶. در روز مباهله، خداوند گواهى به عصمت دائمی و همیشگى اهل بیت نبی مکرم اسلام داد. زیرا به گواه منابع شیعه [۱۱]و غیر شیعه [۱۲]، رسول خدا (صلى الله علیه و آله) پیش از انجام مباهله، عبا بر دوش مبارک گرفت و امیرالمؤمنین، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) را داخل عبا قرار داد و فرمود پروردگارا! هر پیغمبرى را اهل بیتى بود که مخصوص‌ترین خلق بوده‌اند، بار خدایا! اینان اهل بیت من هستند. از ایشان شک و گناه را برطرف کن، پاک کن ایشان را پاک کردنى. سپس جبرئیل نازل شد و آیه تطهیر را در شأن ایشان آورد. سپس حضرت رسول (صلى الله علیه و آله) اهل بیت را براى مباهله همراه خود بیرون آورد. یکی از ادله واضح و روشن بر عصمت اهل بیت (علیهم السلام) آیه تطهیر می‌باشد. [۱۳]همچنین خداوند در آیه مباهله حکم کرد که امیرالمومنین (علیه السلام) نفس پیغمبر (صلی الله علیه و آله) است و از این حکم، معلوم می‌شود که ایشان به آخرین مرتبه فضیلت دست یافته و با پیغمبر اکرم در کمال و مقام عصمت از گناهان برابر و یکسانند.

نتیجه
جریان مباهله نه فقط روایت‌گر شکست تاریخی مسیحیان در برابر برهان واضح و روشن خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) بود که به گفته دانشمندان شیعه و سنی یکی از بزرگترین و قویترین دلیل‌ها بر اثبات فضیلت اهل بیت (علیهم السلام) و درس عبرتی برای تمام کوردلان در تمام دوران‌ها قرار گرفت.

پی نوشت
[۱]. منطقه‌ای بین مکه و یمن. تقویم البلدان، ص: ۱۰۳.
[۲]. محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ج‏۴، ص: ۴۰۲.
[۳]. شیخ مفید، الاختصاص، ص:۱۱۵.
[۴]. سید بن طاوس، إقبال الأعمال، ج‏۱، ص: ۵۱۴.
[۵]. شبلنجی، نور الأبصار، ص:۲۲۴.
[۶]. مرزبان وحى و خرد، ص: ۳۰۵-۳۰۶.
[۷]. زمخشری، الکشاف، ج‏۱، ص: ۳۷۰.
[۸]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج‏۱۰، ص: ۱۴۱.
[۹]. احزاب/۳۳. جز این نیست که خدا می‌خواهد رجس و پلیدى را از شما خانواده نبوت ببرد و شما را از هر عیب و نقصى پاک و پاکیزه گرداند.
[۱۰]. فخر رازی، تفسیر مفاتیح الغیب، ج‏۸، ص: ۲۴۸.
[۱۱]. استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ص: ۱۱۷.
[۱۲]. ابن سعد، الطبقات الکبرى، ج‏۱۰، ص: ۳۹۱.
[۱۳]. شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ج‏۲، ص: ۲۵۰.