مشروطه اسلامی و مشروطه انگلیسی

- مجتبی عباسی - به رغم گذشت بیش از صد سال از تفکر پوسیده غربگرایی در ایران با انحراف در نهضت مشروطیت و به دار آویختن علامه شیخ فضل الله نوری، کماکان خسارات فرهنگی، اقتصادی و امنیتی جریان نفوذ و تحریف در کشور ادامه دارد، چنان که بعد از انقلاب اسلامی وارد فاز جدیدی شده و با برعهده گرفتن کرسی‌هایی در قالب‌های مختلف و به صورت ویژه در اردوگاه طیف غرب‌گرا خیمه زده است.

با مطالعه تاریخ معاصر ایران و جریان مشروطیت روشن می‌شود که هدف اصلی شیخ فضل الله نوری در حمایت از نهضت مشروطیت، بر پایه دفاع از مشروطه اسلامی (مشروعه)، تأسیس عدالت­خانه شرعی، محدود شدن قدرت شاه و در نهایت کوتاه شدن دست اجانب از کشور بوده است.

در صورتی که هدف اصلی مشروطه انگلیسی، غربی به ظاهر استبداد زدایی و ترقی خواهی بود، اما در باطن و در عمل، اسلام ستیزی و نفوذ کامل انگلیس و غرب بر ایران را دنبال می‌کرد؛ از این رو شیخ شهید که خود ابتدا مشروطه خواه بود، نفوذ غربگرایان و ترویج فرهنگ و تفکرات سکولاریستی غرب در جامعه اسلامی را از استبداد قاجار به مراتب خطرناکتر دانسته و با طرح دیدگاه اسلامی خود، حاکمیّت و فضای سیاسی آن عصر را به چالش کشید.

نظریّه مشروطه مشروعه شیخ فضل الله از یک سو در تضاد با تفکّر حاکمیّت و قدرت طلبی شاه بود و از سوی دیگر در ستیز شدید با غربگرایان قرار داشت.

شیخ فضل اللّه نوری در نفی غرب گرایی می­ گوید: در این عصر ما، فرقه‌ها پیدا شده‌اند که بالمرّة منکر ادیان و حقوق و حدود هستند؛ این فرق مستحدثه را بر حسب تفاوت اغراض، اسم‌های مختلف است: «آنارشیست»، «نهیلیست»، «سوسیالیست»، «ناتورالیست»، «بابیست» و این‌ها یک نحو چالاکی و تردستی در فتنه و فساد دارند و به واسطه ورزشی که در این کار‌ها کرده­ اند، هر جا که هستند، آن جا را آشفته و پریشان می‌کنند. (۱)

شناخت شیخ فضل الله از غرب بسیار عمیق بود؛ به گونه­‌ای که مشروطه غربی را خیلی سریع نفی کرد و اعتقاد داشت که جنبش مشروطه اشتباه بزرگ تاکتیکی داشته و آبشخور فکری آن از غرب و جریان­های فراماسونری است و اگر قدرت از شاه گرفته شود، به دست عده­‌ای بدتر و فاسدتر خواهد افتاد.

یک­سال پس از اعدام شیخ فضل الله، مشروطه خواهان سیّدعبدالله بهبهانی را نیز ترور کردند و مردم متوجّه اشتباه بزرگ حمایت از استبداد مشروطه شدند که بدتر از استبداد محمّدعلی شاه بود.

پس از روشن شدن مفاهیم و واژه­‌های مشترک منتشر شده از سوی روشن­فکران، آخوند خراسانی عزم مسافرت به ایران کرد تا از نزدیک با توطئه­ گران مشروطه خواه مبارزه کند؛ اما افسوس که دست­‌های مشکوکی ارتباط عالمان نجف را با حقیقت قضایا قطع کرده و شبانه او را مسموم ساختند، در سال­های بعد، مدرّس­‌ها و خیابانی­‌ها لگدکوب ایادی استعمار شدند و میرزای نائینی نیز نسخه­‌های پخش شده کتاب «تنبیه الامه» خویش را در سال‌های آخر عمر در نجف جمع آوری کرد. (۲)

رهبر معظم انقلاب نیز در این باره می‌فرماید: «در نهضت مشروطیت دیدیم که روحانیون آمدند یک حادثه بزرگ را ایجاد کردند و پایان دوره استبداد را تدارک دیدند؛ بعد همین مشروطیت، پایگاهی برای ضدیت با دین و روحانیت شد و هنوز ابتدای کار بود که روزنامه­‌های صدر مشروطیت به نام آزادی، شروع به کوبیدن دین کردند؛ تا جایی که یکی از شخصیت‌های آن زمان (شیخ فضل الله نوری) که جزء پیشروان مشروطیت بود، در مقابل آن مجلس و مشروطیت ایستاد و سرانجام هم به شهادت رسید.» (۳)

جلال آل‏ احمد درباره اعدام شیخ فضل اللّه نوری می‌گوید: «شهید شیخ نورى به عنوان مخالف «مشروطه» که خود در اوایل امر مدافعش بود، بلکه به عنوان مدافع «مشروعه» باید بالاى دار برود؛ من نعش آن بزرگوار را بر سر دار همچون پرچمى می‌دانم که به علامت استیلاى غرب‏زدگى پس از دویست سال کشمکش بر بام سراى این مملکت افراشته شده.» (۴)

پی نوشت:
۱. تاریخ جنبش­ها و تکاپو‌های فراماسونگری در کشور‌های اسلامی، عبدالهادی حائری
۲. ر. ک. تحلیلی از نقش سه گانه شهید شیخ فضل اللّه نوری در نهضت تحریم تنباکو، علی ابوالحسنی
۳. حدیث ولایت، سید علی خامنه­ای، سازمان تبلیغات اسلامی ج ۳، ص ۲۷۲،
۴. تاریخ سیاسى معاصر ایران، جلال مدنی، ص۸۲