مصوبه محدودکننده انتخاب رشته ارشد عملی می‌شود؟
- روزنامه همشهری نوشت: در حالی که فقط حدود یک‌ماه تا انتشار دفترچه آزمون کارشناسی‌ارشد ۱۴۰۱ باقی مانده است، شورای سنجش و پذیرش دانشجو به ریاست منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به یک تغییر بنیادین در زمینه پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد از سال ۱۴۰۱ دست زده که بر اساس آن قرار است فقط پذیرش دانشجو در کارشناسی‌ارشد هر رشته تنها از میان فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی رشته‌های مرتبط با آن صورت گیرد و دیگر پذیرش دانشجو در آزمون کارشناسی‌ارشد در همه رشته‌ها از بین همه داوطلبان و صرف‌نظر از رشته تحصیلی در دوره کارشناسی صورت نپذیرد.
دفترچه آزمون کارشناسی‌ارشد سال۱۴۰۱ در مرداد‌ماه۱۴۰۰ منتشر می‌شود و وزارت علوم نیز تا ۲۴ تیر‌ماه به دانشگاه‌ها مهلت داده است تا رشته‌های مرتبط برای هر یک از رشته‌هایی که در آزمون کارشناسی‌ارشد پذیرش دانشجو دارند را تعیین و به دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی در وزارت علوم ارسال کنند.
محمدرضا آهنچیان، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی در نامه‌ای به دانشگاه‌ها اعلام کرده است: «تاکنون پذیرش دانشجو در آزمون کارشناسی‌ارشد در همه رشته‌ها از بین همه داوطلبان و صرف‌نظر از رشته تحصیلی در دوره کارشناسی صورت می‌پذیرفت که آسیب‌های زیادی را به کیفیت آموزش عالی وارد ساخته است. پس از بررسی‌های تخصصی و پیگیری‌های مستمر دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی براساس مصوبه اخیر شورای سنجش و پذیرش کشور از سال۱۴۰۱ سنجش و پذیرش داوطلبان در آزمون کارشناسی‌ارشد فقط از بین دانش‌آموختگان دوره کارشناسی رشته‌های مرتبط امکان‌پذیر خواهد بود. بر این اساس لازم است که رشته‌های مرتبط برای هر یک از رشته‌هایی که در آزمون کارشناسی‌ارشد پذیرش دانشجو دارد تعیین شود.»
تغییرات بنیادین آموزش‌عالی در پایان دولت معنا ندارد
اما این تصمیم با انتقاد برخی اعضای شورای سنجش و پذیرش دانشجو مواجه شده است و آن‌ها درصدد تشکیل جلسه فوق‌العاده این شورا و لغو مصوبه محدودکننده پذیرش در مقطع کارشناسی ارشد برآمده‌اند. علیرضا منادی، سفیدان رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی که به‌عنوان عضو ناظر مجلس در شورای سنجش و پذیرش دانشجو انتخاب شده، در گفتگو با همشهری و در واکنش به مصوبه محدودکننده شورای سنجش و پذیرش دانشجو جهت ایجاد محدودیت برای پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد، می‌گوید: «در جلسه‌ای که این موضوع تصویب شده است حضور نداشته‌ایم. از طراحان و اقدام‌کنندگان این موضوع سؤال داریم که چرا الان که پایان دولت است دست به این نوع تصمیمات می‌زنند؟ همچنین نامه‌ای که مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش‌عالی در وزارت علوم به دانشگاه‌ها ارسال کرده، قانون و بخشنامه نیست و در واقع از دانشگاه‌ها سؤال کرده است.»
منادی‌سفیدان گفت: «امیدواریم جلسه شورای سنجش و پذیرش ظرف یک هفته آینده برگزار و مصوبه مربوط به ایجاد محدودیت رشته‌هایی که فارغ‌التحصیلان آن‌ها می‌توانند وارد مقطع کارشناسی ارشد شوند، لغو شود.»
وی در تشریح دلایل مخالفت خود با مصوبه اخیر شورای سنجش و پذیرش دانشجو، توضیح داد: «هر شهروندی باید بتواند در هر رشته‌ای که علاقه دارد ادامه تحصیل دهد و بعد از لیسانس نباید محدودیتی در تعیین نوع رشته ایجاد شود. دانش بی‌پایان و بی‌کران است و هر کسی در حوزه‌ای که فکر می‌کند ذوق و استعداد و توانمندی دارد باید بتواند به‌دنبال آن برود. فردی که از مقطع کارشناسی فارغ‌التحصیل شده در واقع نصف راه را آمده و پس از طی این دوره ممکن است متوجه شده باشد به رشته‌ای که در لیسانس خوانده است علاقه‌ای ندارد. این افراد باید بتوانند ادامه تحصیلات دانشگاهی خود را در مسیری پیش ببرند که علاقه‌مندی و استعدادشان را در آن حوزه یافته‌اند.»
با وجود این استدلال رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی و عضو ناظر مجلس در شورای سنجش و پذیرش دانشجو، اما روسای دانشگاه‌ها معتقدند که مصوبه اخیر مزایایی هم دارد.
تغییر رشته از کارشناسی به ارشد، تجربه پرخسارتی بود
محمدتقی احمدی، رئیس دانشگاه تربیت مدرس در این‌باره می‌گوید: «مشکل حادی که در پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی داشتیم، تغییر رشته نابهنگام از رشته‌های غیرمرتبط به رشته‌های تخصصی خاص بود که موجب تلاطم جدی در کلاس‌ها و همچنین آزار خود دانشجو به‌خصوص در مرحله پایان‌نامه می‌شد و در عمل تجربه پرخسارتی بود. فارغ‌التحصیلانی که از رشته هنر وارد گروه مهندسی یا از کشاورزی وارد علوم انسانی می‌شدند، به مشکلات عدیده‌ای برخورد می‌کردند؛ بنابراین به این جمع‌بندی رسیدیم که باید سنخیت رشته کارشناسی‌ارشد با رشته کارشناسی که فرد از آن فارغ‌التحصیل شده است رعایت شود.»
او می‌افزاید: «بعضی دانشجویان در کلاس درس کارشناسی‌ارشد اصلا درس‌ها را نمی‌فهمیدند و پیش‌نیاز‌هایی که باید می‌گذراندند حجم زیادی پیدا می‌کرد و همین موضوع برای خود دانشجو مشکل‌ساز بود. به‌عنوان مثال، فرد در مقطع کارشناسی‌ارشد یک رشته غیرمرتبط با رشته کارشناسی‌اش پذیرفته می‌شد و باید ۱۵ درس به‌عنوان پیش‌نیاز طی می‌کرد که این اصلا منطقی نیست؛ بنابراین باید بین رشته‌ای که داوطلب در ۲ مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد می‌گذراند سنخیت وجود داشته باشد.»
سیداحمد معتمدی، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز می‌گوید: «نمونه‌هایی داریم که فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی رشته مهندسی مکانیک می‌خواهد کارشناسی‌ارشد را در رشته مهندسی الکترونیک ادامه دهد. این داوطلب حتی ممکن است در رشته مهندسی مکانیک دانشجوی خوبی بوده و در آزمون کارشناسی‌ارشد هم دو درس را خوب امتحان دهد و بتواند در کارشناسی‌ارشد الکترونیک پذیرفته شود، اما این واقعیت است که پایه او در حوزه مهندسی الکترونیک ضعیف است و خودش ضربه می‌بیند. اختیاری که به دانشگاه‌ها داده شده تا خودشان رشته‌های مرتبط مقطع کارشناسی برای ورود به یک رشته مقطع کارشناسی‌ارشد را تعیین کنند، خوب است. اینکه روی دامنه پذیرش کار شود بهتر از وضعیت فعلی است که شرکت در آزمون کارشناسی‌ارشد یک رشته برای فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی رشته‌های مختلف آزاد است.»
افت تحصیلی به غیرمرتبط بودن رشته کارشناسی و ارشد ربط ندارد
ابراز نظر‌های موافقت‌آمیز روسای دانشگاه‌ها در حالی است که وقتی دغدغه آن‌ها را با عضو ناظر مجلس در شورای سنجش و پذیرش دانشجو مطرح کردیم، او ابراز عقیده کرد که غیرمرتبط بودن رشته کارشناسی با کارشناسی‌ارشد تأثیر چندانی در کیفیت تحصیلی ایجاد نمی‌کند.
منادی‌سفیدان در پاسخ به این سؤال که آیا آن دسته از فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی که قصد ادامه تحصیل در کارشناسی‌ارشد رشته‌ای غیرمرتبط با رشته کارشناسی خود دارند با افت تحصیلی مواجه نمی‌شوند، می‌گوید: «غیرمرتبط بودن رشته تأثیر چندانی ندارد، چون افرادی که از رشته‌های غیرمرتبط وارد مقطع کارشناسی‌ارشد می‌شوند، یک‌سری دروس پیش‌نیاز می‌گذرانند تا بتوانند کارشناسی و کارشناسی‌ارشد خود را به هم وصل کنند. اصلا وظیفه مدیران گروه در دانشگاه‌ها این است که درباره دانشجویانی که از رشته‌های غیرمرتبط وارد شده‌اند، نظر دهند که چه واحد‌های پیش‌نیازی را لازم است بگذرانند.»
نفی نگاه صفر و یکی در تعیین رشته‌های مرتبط
البته موافقت روسای دانشگاه‌ها با مصوبه محدودکننده پذیرش در مقطع کارشناسی‌ارشد نیز موافقتی کلی است چراکه معتقدند اگر دامنه رشته‌های مرتبط لیسانس برای پذیرش در فوق‌لیسانس خیلی محدود باشد، این تصمیم موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
معتمدی، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این‌باره می‌گوید: «اگر در دفترچه آزمون کارشناسی‌ارشد، دامنه رشته‌های مرتبط را گسترده‌تر درنظر بگیرند و خیلی محدود نکنند، اجرای مصوبه شورای سنجش و پذیرش دانشجو نه‌تن‌ها اشکالی ندارد بلکه برای ارتقای کیفیت دوره‌های کارشناسی‌ارشد مؤثر هم است. ولی اگر اجرای این محدودیت بخواهد با رویکرد یک به یک صورت گیرد، یعنی فارغ‌التحصیل یک رشته در مقطع کارشناسی فقط بتواند در مقطع کارشناسی‌ارشد همان رشته ادامه تحصیل دهد، ایراد خواهد داشت. تعیین رشته‌های مرتبط مقطع کارشناسی برای هر رشته کارشناسی‌ارشد متفاوت است، ولی به‌طور کلی به نفع پذیرش در رشته‌هاست که دامنه رشته‌های مرتبط را خیلی کم نگیرند. هر قدر دامنه پذیرش وسیع‌تر باشد رشته‌ها رونق بیشتری پیدا می‌کنند، ولی باید درنظر داشت که رشته‌ها نباید خیلی هم غیرمرتبط باشند.»
احمدی، رئیس دانشگاه تربیت‌مدرس هم اظهار می‌کند: «به سازمان سنجش آموزش کشور و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری توصیه داشتیم تا در زمینه تعیین رشته‌های مرتبط کارشناسی برای ورود به کارشناسی‌ارشد، محدودیت‌های متوسطی را به لحاظ ایجاد سنخیت لحاظ کنند واگرنه درصورتی که محدودیت‌ها مطلق باشد، نتیجه اجرای این تصمیم جدید شورای سنجش و پذیرش موفقیت‌آمیز نخواهد بود؛ بنابراین موضوع محدودیت در رشته‌هایی که یک فارغ‌التحصیل لیسانس می‌تواند برای فوق‌لیسانس انتخاب کند باید به‌طور نسبی درنظر گرفته شود و نه مطلق و نباید در این حوزه نگاه صفر و یک داشته باشیم.»
سرنوشت دانشجویانی که در لیسانس انتخاب غلط کرده‌اند
یکی از دغدغه‌های منادی‌سفیدان، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس برای مخالفت با مصوبه اخیر شورای سنجش و پذیرش این است که با اجرای آن مصوبه، دیگر فرصت جبران و تغییر مسیر از برخی فارغ‌التحصیلان کارشناسی که علاقه خود را در رشته‌ای دیگر می‌بینند گرفته می‌شود.
احمدی، رئیس دانشگاه تربیت‌مدرس در عین اشاره به این موضوع، تصریح می‌کند: «این فرصت باید به جوانان مشتاق تحصیلات دانشگاهی داده شود تا بتوانند راهی راکه به اشتباه انتخاب کرده‌اند جبران کنند. این را هم قبول داریم که دانشجویان، تازه در مراحل آخر مقطع کارشناسی می‌فهمند که در چه حوزه‌ای استعداد و علاقه‌مندی دارند و شاید در پایان مقطع کارشناسی بخواهند مسیری راکه در لیسانس شروع کرده بودند تغییر دهند. اعتقاد داریم باید یک فرصت نسبی به این افراد داده شود. به‌عنوان مثال اگر فردی در مقطع لیسانس در یک رشته مهندسی درس خوانده و بخواهد کارشناسی‌ارشد را به مهندسی دیگر برود مشکل حادی ندارد و با دو سه درس پیش‌نیاز می‌تواند خود را وفق دهد و یا اگر بخواهد از رشته ادبیات با هنر ارتباط برقرار کند هم چنین است؛ بنابراین نظرمان این است که نباید راه به‌طور مطلق بسته شود و فارغ‌التحصیل مقطع لیسانس محکوم شود که فقط همان راهی که در لیسانس شروع کرده است، ادامه دهد. البته اگر کسی به‌طور کلی بخواهد موضوع تحصیلی خود را تغییر دهد، به‌عنوان مثال از گروه هنر به گروه مهندسی که متضاد هم هستند وارد شود، بهتر است این زحمت را به‌خود بدهد و از اول کارشناسی آن رشته مهندسی را بخواند و بعد به ارشد آن رشته وارد شود تا بتواند در تراز یک فرد خلاق و موفق در اجتماع ظاهر شود.»
سنت ادامه تحصیل مهندسان در گرایش‌های مدیریت
یکی از نقص‌های مصوبه شورای سنجش و پذیرش دانشجو که مورد توجه رئیسان دانشگاه‌ها هم قرار دارد، ایجاد چالش بر سر راه ورود فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی به کارشناسی‌ارشد گرایش‌های مدیریت است؛ پدیده‌ای که نه‌تن‌ها در ایران بلکه در کشور‌های دیگر نیز شایع است. معتمدی، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این‌باره گفت: «در برخی موارد نمی‌توان از ورود رشته‌های غیرمرتبط به کارشناسی‌ارشد برخی رشته‌ها جلوگیری کرد. به‌عنوان مثال، معمولا بخش قابل‌توجهی از متقاضیان تحصیل در مقطع کارشناسی‌ارشد گرایش‌های رشته مدیریت از میان فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی رشته‌های مهندسی هستند. یعنی نباید جلوی این گرفته شود که فارغ‌التحصیلان گروه مهندسی نتوانند وارد کارشناسی‌ارشد رشته مدیریت در گروه علوم انسانی شوند.»
احمدی، رئیس دانشگاه تربیت مدرس هم در این‌باره عنوان کرد: «رشته‌های خانواده مدیریت مانند MBA، DBA و مدیریت بازرگانی ازجمله رشته‌هایی هستند که فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی رشته‌های مختلف برای اینکه بتوانند مدیریت کسب‌وکار رشته تخصصی خود را داشته باشند، باانگیزه وارد آن‌ها می‌شوند و موفق هم هستند؛ بنابراین ورود به مقطع کارشناسی‌ارشد این نوع رشته‌های مدیریتی باید استثناء شوند و فارغ‌التحصیلان لیسانس همه رشته‌ها بتوانند وارد آن‌ها شوند.»
از مجموع گفتگو با روسای دانشگاه‌ها و رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس برمی‌آید که هر چند مصوبه محدودکننده پذیرش در مقطع کارشناسی‌ارشد دارای مخالفانی قطعی است، اما موافقان آن هم با، اما و اگر و لحاظ استثناء‌هایی به موافقت با آن می‌پردازند. حال باید دید که آیا درخواست منادی‌سفیدان، عضو ناظر مجلس در شورای سنجش و پذیرش دانشجو برای تشکیل جلسه فوق‌العاده این شورا و لغو مصوبه محدودکننده پذیرش در مقطع کارشناسی‌ارشد عملیاتی می‌شود یا خیر.