کشاورزی عمودی؛ راه حلی برای برطرف کردن کمبود مواد غذایی در جهان
_ آنا نوشت: توماس مالتوس (Thomas Malthus)، فیلسوف اواخر قرن هجدهم، در مقاله‌ای درباره آنچه آن را آینده تلخ بشریت قلمداد کرده به این پرسش که سیاره زمین تا چه میزانی از جمعیت بشر را می‌تواند تحت پوشش قرار دهد، پاسخ داده است. استدلال مالتوس این بود که اشتیاق غیرقابل انکار انسان برای تولید مثل، در نهایت ما را به جمعیت بیش از حد جهان، خوردن تمام منابع و مواد غذایی آن و مرگ در قحطی گسترده سوق خواهد داد.
اما حداکثر توان زمین برای «تولید معیشت» چقدر است و چه زمانی آمار و ارقام ما را به ظرفیت نهایی سیاره‌مان نزدیک می‌کند؟ از همه مهمتر، آیا ممکن است دیدگاه مالتوس در مورد آینده زمین محقق شود؟
مواد غذایی جهان برای حدود ۱۰ میلیارد نفر کفایت می‌کند
ظرفیت زمین چقدر است؟
بسیاری از دانشمندان فکر می‌کنند زمینِ فعلی حداکثر تاب تأمین نیاز‌های ۹ الی ۱۰ میلیارد نفر را دارد.
ادوارد او. ویلسون (Edward O. Wilson)، جامعه‌شناس برجسته دانشگاه هاروارد، یکی از همین دانشمندان، تخمین خود را بر اساس آمار منابع موجود زمین قرار داده است. ویلسون در کتاب خود با عنوان «آینده زندگی» اشاره می‌کند: «محدودیت‌های زیست‌کره ثابت است.»
صرف نظر از محدودیت آب شیرین، در واقع محدودیت جدی در میزان مواد غذایی که در زمین قابل تولید است وجود دارد، درست همانطور که مالتوس بیش از ۲۰۰ سال پیش اظهار داشت. حتی در صورت اینکه حداکثر کارایی زمین بهره ببریم (بدین معنی که تمام دانه‌های رشدیافته به تغذیه انسان اختصاص یابد در عوض اینکه به دام برسد)، باز هم برای مقادیر غذای مورد انتظار محدودیت وجود دارد.
طبیعتاً برای تولیدات گوشتی هم باید بخش قابل توجهی از گیاهان را به دام اختصاص داد که یک روش ناکارآمد برای تبدیل انرژی گیاهی به انرژی غذایی تلقی می‌شود. ویلسون می‌گوید: «اگر همه گیاهخوار شویم و برای دام غذای کم یا ناچیزی باقی بگذاریم، با توجه به میزان ۱.۴ میلیارد هکتار زمین قابل زراعت (۳.۵ میلیارد جریب) فعلی در سطح زمین، می‌توان روی تأمین غذای حدود ۱۰ میلیارد نفر حساب کرد.
در ۳.۵ میلیارد هکتار زمین سالانه می‌توان تقریباً ۲ میلیارد تن دانه کاشت. این مقدار برای تغذیه ۱۰ میلیارد گیاهخوار کافی است. اما این تحلیل خیلی خوش‌بینانه است. میلیارد‌ها نفر گیاهخوار نیستند و نظام سرمایه‌داری براساس تأمین نیاز‌های بازار کار می‌کند نه وضعیت بهینه تولید مواد غذایی. توجه داشته باشید که روزی تمام این میزان مراتع و مزارع به دام و طیور اختصاص داده شود، به جای ۱۰ میلیارد نفر تنها غذای ۲.۵ میلیارد نفر قابل تولید خواهد بود که فاجعه است؛ بنابراین رقم ۱۰ میلیارد نفر را با امکانات فعلی بالاترین حد جمعیت در مورد غذا می‌توان قلمداد کرد. اما از آنجا که بسیار بعید است که همه با قطع مصرف گوشت موافقت کنند حداکثر ظرفیت زمین بر اساس منابع غذایی به احتمال زیاد از ۱۰ میلیارد کمتر خواهد بود.
باید به فناوری‌های نوین دل بست
به گفته جوئل کوهن (Joel Cohen) زیست‌شناس جمعیتی از دانشگاه کلمبیا ضمناً باید مد نظر داشته باشیم که دیگر عوامل محیطی نیز وجود دارند که احتمالاً توانایی باروری زمین را محدود می‌کنند به عنوان مثال می‌توان از چرخه نیتروژن، مقادیر موجود فسفر و غلظت کربن در جو نام برد، اما در مورد تأثیر این عوامل عدم اطمینان زیادی وجود دارد.
کوهن می‌گوید: «در حقیقت، هیچ کس نمی‌داند که جمعیت جهان چه روندی را در پیش خواهد گرفت، زیرا سیاست‌های یکپارچه‌ای وجود ندارد و هر کشوری سیاست‌های جمعیتی دلخواه خود را در دستور کار قرار می‌دهد.»
در عین حال بهره‌مندی از فناوری و تکنیک‌های جدید در سال‌های اخیر، از نگرانی‌ها کاسته است. برای مثال می‌توان به کشاورزی عمودی اشاره کرد که طی آن گیاهان در عوض زمین‌های مسطح، به صورت عمودی در گلخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها کاشته می‌شوند. تا سال ۲۰۲۰، حدود ۳۰ هکتار زمین کشاورزی عمودی عملیاتی در جهان وجود داشت.
در کشاوری عمودی صرف نظر از اینکه محدودیت وسعت زمین رفع می‌شود. به دلیل شرایط آزمایشگاهی می‌توان نسبت به نگرانی‌های معمول کشاورزان همچون باران و سیل و طوفان دغدغه نداشت. همچنین گیاهان و میوه‌های فصول مختلف همواره قابل کشت خواهند بود و مسئله تولید مواد غذایی رفع خواهد شد.
در حال حاضر روند توسعه کشاورزی عمودی از نظر کمی کُند انجام می‌شود و به شیب تندتری برای تأمین بخش قابل توجهی نیاز‌های مواد غذایی جهان وجود دارد. همچنین یکی از مقاومت‌کنندگان اصلی در برابر این فناوری، کشاورزان سنتی خواهند بود که برای اجتناب از بیکاری‌شان باید تدابیری را اندیشید.
کشاورزی عمودی می‌تواند به تأمین مواد غذایی جهان کمک کند
رشد کُند جمعیتی نیز به عدم بحران کمک می‌کند
خوشبختانه، ممکن است از ورود به مرحله آخر جمعیت و گرسنگی پیش‌بینی‌شده توسط مالتوس در امان باشیم. طبق آمار سازمان ملل متحد، جمعیت انسان‌ها در سال ۲۰۲۰ بیش ۷.۹ میلیارد نفر بوده است، اما شتاب نرخ رشد جمعیت رو به کاهش است و از سال ۲۰۱۱ به ۱٫۱ درصد رسیده است؛ بنابراین اگر پیش‌بینی‌ها صحیح باشد، ما در حال رفتن به سمت جمعیت ۹ میلیارد نفر تا سال ۲۰۵۰ و ۱۰ میلیارد نفر تا سال ۲۱۰۰ هستیم. با این حال، دانشمندان فکر می‌کنند در جایی بین همین نقاط، ما یک چرخش بزرگ خواهیم کرد.
تخمین سازمان ملل از روند جهانی جمعیت نشان می‌دهد که خانواده‌ها در حال کوچک‌تر شدن هستند. گرهارد هایلیگ (Gerhard Heilig)، رئیس بخش تخمین‌ها و پیش‌بینی‌های جمعیت در سازمان ملل گفته است: «داده‌های تجربی ۲۳۰ کشور از سال ۱۹۵۰ نشان می‌دهد که اکثریت عمده این کشور‌ها روی کاهش باروری کار می‌کنند.»
در نتیجه نرخ باروری در سطح جهانی، در حال سقوط به «سطح جایگزینی» رسیده است (۲.۱ کودک به ازای هر زن) و اگر در اواخر قرن میلادی واقعاً نرخ باروری جهانی به سطح جایگزینی برسد (یعنی نرخ تولد و مرگ یکسان شود)، جمعیت انسانی بین ۹ تا ۱۰ میلیارد تثبیت خواهد شد.