امام جواد(ع)؛ الگوی سیاسی شیعیان

- سجاد تنها نویسنده و تحلیلگر - اندیشه سیاسی از منظَر کلی ناظر به محیط سیاسی خاص است که می‌توان آن را به دو قسم تقسیم کرد: اندیشه سیاسی ثابت و الگوی سیاسی. اندیشه سیاسی ثابت یعنی مجموعه گزاره‌های انتزاعی، کلی و دائمی در حوزه سیاست که اصالتاً ناظر به محیط سیاسی و زمان و مکان خاص نیست، ولی در مقابل، الگوی سیاسی مجموعه گزاره‌های عینی در حوزه سیاست است که اصالتاً ناظر به محیط سیاسی خاص است. به عبارت دیگر، الگوی سیاسی بخشی از اندیشه سیاسی است که بر اساس مبانی و اندیشه سیاسی ثابت، اصالتاً در پاسخ به محیط سیاسی ارائه‌شده، و درباره نوع حکومت، بیانگر الگوی حکومتی مطلوب و قَدر مقدور متناسب با آن عصر است.

با بررسی و جستجو در کتب تاریخی و منابع دینی می‌توان این تحلیل را ارائه داد که اهل‌بیت عصمت و طهارت از نظر فعالیت سیاسی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: نخست ائمه‌ای که به صورت مستقیم درگیر فعالیت سیاسی شدند، دوم ائمه‌ای که به صورت مستقیم وارد عرصه سیاست نشدند. اگر بخواهیم به این موضوع نگاه تحلیلی دقیقی کنیم باید بگویم این تنوع ناشی از شرایط تمدنی و سیاسی عصر خاندان وحی بوده است.

رویکردی که امروز نیاز جامعه ماست قطعاً با الگو گیری از اندیشه سیاسی ائمه به‌دست خواهد آمد. عملکرد امام جواد (علیه‌السلام) در فضای خاص دوران حیات باید از هر نظر برای ما مسئولین ما الگو باشد. چراکه جواد ائمه (علیه‌السلام) تربیت‌یافته مکتب وحی هستند و با توجه به این موضوع عالی‌ترین رفتار را در زندگی فردی و اجتماعی خود داشته‌اند. رویکرد و سیره امام حضرت جواد (علیه‌السلام) با توجه به شرایط خاصی که در آن قرارگرفته بود، می‌تواند برای زندگی امروز ما درس‌آموز باشد چراکه حضرت در آن شرایط خاص به بهترین شکل ممکن عمل کرد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (حفظ الله) دراین‌باره می‌فرمایند: «زندگی امام جواد علیه‌السلام هم الگوست. امام جواد علیه‌السلام - امامی با آن همه مقامات، با آن همه عظمت - در بیست‌وپنج سالگی از دنیا رفت. این نیست که ما بگوییم؛ تاریخ می‌گوید؛ تاریخی که غیر شیعه آن را نوشته است. آن بزرگوار، در دوران جوانی و خردسالی و نوجوانی، در چشم مأمون و در چشم همه، عظمتی پیدا کرد. این‌ها چیزهای خیلی مهمّی است؛ این‌ها می‌تواند برای ما الگو باشد» ۱

با مشاهده رویکرد سیاسی امام جواد (علیه‌السلام) درس بزرگی می‌توان از حضرت گرفت و آن این است که همیشه باید در مقابل قدرت‌های منافق و ریاکار ایستاد و نسبت به نفاق آن‌ها روشنگری کرد. حضرت آیت الله خامنه‌ای (حفظ الله) در این باره می‌فرمایند: «امام جواد مانند دیگر ائمه‌ی معصومین برای ما اسوه و مقتدا و نمونه است. زندگی کوتاه این بنده‌ی شایسته‌ی خدا، به جهاد با کفر و طغیان گذشت. در نوجوانی به رهبری امت اسلام منصوب شد و در سال‌هایی کوتاه، جهادی فشرده، با دشمن خدا کرد به طوری که در سن ۲۵ سالگی یعنی هنوز در جوانی، وجودش برای دشمنان خدا غیرقابل تحمل شد و او را با زهر شهید کردند. همان‌طوری که ائمه‌ی دیگر ما علیهم‌السلام با جهاد خودشان هر کدام برگی بر تاریخ پر افتخار اسلام افزودند، این امام بزرگوار هم گوشه‌ی مهمی از جهاد همه‌جانبه‌ی اسلام را در عمل خود پیاده کرد و درس بزرگی را به ما آموخت. آن درس بزرگ این است که در هنگامی که در مقابل قدرت‌های منافق و ریاکار قرار می‌گیریم، باید همت کنیم که هوشیاری مردم را برای مقابله‌ی با این قدرت‌ها برانگیزیم. اگر دشمن، صریح و آشکار دشمنی بکند و اگر ادعا و ریاکاری نداشته باشد، کار او آسان‌تر است. اما وقتی دشمنی مانند مأمون عباسی چهره‌ای از قداست و طرفداری از اسلام برای خود می‌آراید، شناختن او برای مردم مشکل است. در دوران ما و در همه‌ی دوران‌های تاریخ، قدرتمندان همیشه سعی کرده‌اند وقتی از مقابله‌ی رویاروی با مردم عاجز شدند دست به حیله‌ی ریاکاری و نفاق بزنند.»۲

در زمان امام جواد (علیه‌السلام) با حربه‌های سیاسی سعی شد با کاهش محبوبیت امام(ع) در نظر مردم، اثبات ادعای خود مبنی بر عدم آشنایی ائمه به فنون علم و استدلال، ایجاد سرگرمی‌هایی برای توده مردم برای انحراف افکار عمومی از مسائل اصلی جامعه و ضعف‌ها حکومت استفاده شد.

امام جواد (علیه‌السلام) دوران زندگان خود تلاش کرد به شیوه‌های مختلف با سیاست‌های خصمانه برخورد کنند؛ که از آن جمله می‌توان به تقیه، مناظره با علما، تربیت شاگردان، خطبه و دعا اشاره کرد. این اقدامات حضرت موجب شده که محبان ایشان، شیعیان و کارشناسان علوم مختلف از جمله سیاستمداران، جامعه شناسان، روانشناسان در برابر مکتب معصومان زانوی تلمذ زنند و به سیره آنان تمسک جویند تا بتوانند از این طریق، از بحران‌های مختلف عصر حاضر مانند وجود جریان‌های تکفیر به سلامت عبور کنند و به سعادت دنیوی و اخروی دست یابند.

پی نوشت:

{۱}. سخنرانی حضرت آیت الله خامنه‌ای مورخ ۱۳۷۷/۰۲/۰۷
{۲}. همان مورخ ۱۳۹۰/۰۳/۲۳