اتیوپی؛ سرزمین ۸۰ قبیله
_ روزنامه خراسان نوشت: اتیوپی، کشوری محصور در خشکی و قرار گرفته در شاخ آفریقاست. یونانیان از همان ابتدا آن را اتیوپی می‌نامیدند، اما در میان مسلمانان با نام «حبشه» شهرت داشت. این کشور که از قدیمی‌ترین کشور‌های مستقل آفریقا و یکی از کهن‌ترین کشور‌های جهان است، نزدیک به ۱۱۷ میلیون نفر جمعیت دارد و از این منظر دوازدهمین کشور پرجمعیت در دنیا و دومین کشور در قاره آفریقاست. مردم اتیوپی عمدتاً از نژاد دورگه سامی و سیاه هستند و به زبان‌های متعددی مانند زبان‌های امهاری، سودو، اینور، چها، تیگره، سیلته و هراری تکلم می‌کنند. زبان عربی هم در این کشور رایج است. پایتخت و بزرگ‌ترین شهر این کشور آدیس آبابا است. شاید جالب‌ترین نکته درباره این کشور همین باشد که قریب به ۹۰ درصد از مردمش در روستا‌ها زندگی می‌کنند و بیش از ۸۰ قبیله و گروه نژادی دارد. اتیوپی از نظر بوم‌شناسی، کشوری با آب‌و‌هوای متنوع است. سه ناحیه آب و هوایی سرد، معتدل و گرم بر اساس ارتفاع در این کشور دسته‌بندی می‌شوند. کشاورزی سهم عمده‌ای در معیشت مردم دارد. ۴۱ درصد تولید ناخالص ملی، ۸۰ درصد صادرات و ۸۰ درصد نیروی کار در این بخش مشغولند. در پرونده امروز زندگی‌سلام با این کشور و سبک‌زندگی مردمش بیشتر آشنا می‌شوید.
سفر به اتیوپی، سفر در زمان
وقتی به این کشور سفر می‌کنید، درست مانند این است که در زمان به عقب سفر کرده‌اید، چون تقویم این کشور ۷، ۶ سال از تقویم بین‌المللی عقب‌تر است! از طرفی نام روز‌های هفته، ماه‌های سال و حتی تاریخ آغاز سال نو در این کشور منحصر به فرد است. به عنوان مثال اولین روز هفته در این کشور اِهود نام دارد که در زبان قدیمی و محلی کلیسای این کشور به معنای «اولین روز» است که اشاره به اولین روز آغاز آفرینش آسمان‌ها و زمین دارد. مردم اتیوپی همچنان در سال ۲۰۱۵ زندگی می‌کنند، چون معتقدند هفت سالی را که آدم و حوا در باغ عدن ساکن بودند و هنوز از بهشت رانده نشده بودند نباید جزو سال‌های زمینی به حساب آورد. اگر چه مبنای تقویم اتیوپی همچون تقویم بین‌المللی بر زمان تولد حضرت عیسی (ع) است، اما نحوه محاسبه این زمان متفاوت است به گونه‌ای که «انکوتاتاش»، نوروز یا سال نو تقویم اتیوپیایی است که مصادف است با روز ۱۱ سپتامبر. سال اتیوپیایی بر خلاف سایر تقویم‌ها ۱۳ ماه دارد که شامل دوازده ماه ۳۰ روزه و یک ماه ۵ روزه (در سال‌های کبیسه ۶ روزه) است. تقویم اتیوپیایی تقویم رسمی این کشور است و همه مدارس، ادارات و دانشگاه‌ها از آن تبعیت می‌کنند و تنها شرکت‌های بین‌المللی اجازه استفاده از سایر تقویم‌ها را دارند.
آداب معاشرت با اتیوپیایی‌ها
مردم این کشور در ارتباط با یکدیگر به یک سری اصول پایبند هستند. در ادامه به نکاتی اشاره می‌شود که در مواجهه با مردم اتیوپی باید به آن‌ها توجه کنید.
از دادن و تعارف کردن چیز‌ها با دست چپ خودداری کنید. بهتر است برای این کار از دست راست یا هر دو دست استفاده کنید.
وقتی شخص بزرگ تری وارد اتاق می‌شود از جای خود برخیزید. این بزرگ‌تر بودن تنها به معنای مسن‌تر بودن نیست، در محیط کار هم با ورود مدیر یا مافوق بهتر است بایستید.
تعارف کردن بخشی از فرهنگ مردم اتیوپی است. دعوت آن‌ها را برای بار اول به طور مؤدبانه رد کنید و اگر بر دعوت خود پافشاری کردند پس از بار دوم و سوم بپذیرید. معمولاً افراد در این کشور برای نشان‌دادن ادب و حس مهمان‌نوازی شما را
به منزل‌شان دعوت می‌کنند، اما این به این معنی نیست که همه آن‌ها الزاماً قصدی جدی در این زمینه دارند. درباره پذیرایی کردن یا هدیه دادن همین قاعده حاکم است.
از مردم این کشور نباید وقت‌شناسی دقیق و جدی را توقع داشته باشید، اما تأخیر بیش از حد هم در این کشور پذیرفته نیست.
وقتی کسی را برای صرف غذا یا قهوه به رستوران دعوت می‌کنید، به این معناست که باید هزینه سفارش‌های او را بپردازید. تقسیم صورت حساب در این کشور کاملا بی‌معناست. حتی ممکن است چندین نفر برای نشان‌دادن ادب
دست‌به‌جیب شوند و یک منازعه صوری راه بیندازند، اما در نهایت این یک نفر است که باید کل هزینه میز را پرداخت کند.
بهتر است بیش از یک بار از چیزی تعریف نکنید. به ویژه از فرزندان یک اتیوپیایی. مثلاً نگویید: «چه پسر بامزه‌ای» یا «چه دختر قشنگی» دارید. در این شرایط ممکن است والدین او احساس کنند شما فرد حسودی هستید و قصد دارید فرزند یا دارایی آن‌ها را چشم بزنید!
هر قرار ملاقاتی در این کشور حداقل یک ساعت یا بیشتر طول می‌کشد چرا که تنها یک ساعت زمان لازم است تا قهوه به سبک اتیوپیایی دم بکشد.
ناگفته‌ها از ویژگی‌های خانواده‌های اتیوپیایی
خانواده بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بخش زندگی یک فرد اتیوپیایی است. در این کشور، پسران پس از ازدواج به همراه همسران‌شان در کنار خانواده خود زندگی می‌کنند و طبیعتاً دختران به خانه پدرشوهرهای‌شان می‌روند. منابع مالی بین اعضای اصلی یک خانواده، شامل پدر و مادر، دختران مجرد، پسران متأهل و همسر و فرزندان‌شان تقسیم می‌شود، حتی اگر پسری برای خود زمینی جدا تهیه کرده باشد و دور از خانواده خود زندگی کند، وظیفه تأمین مالی خانواده از او سلب نمی‌شود. مردم این کشور علاقه زیادی به خانواده بزرگ دارند. یک زوج اتیوپیایی در قسمت‌های شهری که سطح رفاه و آموزش بالاتر است، چهار فرزند یا بیشتر به دنیا می‌آورند و در جوامع روستایی این عدد بسیار بالاتر است و ممکن است تا ۱۰ یا ۱۲ فرزند هم برسد و متوسط سن مادرشدن در میان زنان اتیوپی ۲۰ سال است. در این کشور، کار‌های خانه معمولا وظیفه زنان و دختران خانواده است. هر چقدر این کار‌ها سخت، زمان‌بر و طاقت‌فرساتر باشد مردان در آن کمتر دخالت می‌کنند، چون به لحاظ فرهنگی خجالت می‌کشند کسی آن‌ها را در حال خانه‌داری ببیند. همین وظایف خانه باعث می‌شود زنان و دختران وقت کمتری برای آموزش و رفتن به مدرسه داشته باشند. پسران نوجوان تنها در صورتی موظف به کمک به مادران‌شان هستند که خواهری نداشته باشند، هرچند آن‌ها هم در صورت انجام کارِ خانه توسط دوستان‌شان تحقیر می‌شوند. یک زن اتیوپیایی توسط مهارت خانه‌داری‌اش قضاوت می‌شود. به عنوان مثال او باید بتواند در زمانی محدود یک مرغ کامل را به ۱۲ قسمت مساوی تقسیم کند!
رسوم ازدواج در اتیوپی
وقتی یک مرد اتیوپیایی به زنی پیشنهاد یک ملاقات می‌دهد، منظورش این است که در ذهنش به ازدواج با او فکر می‌کند. ازدواج مهم‌ترین بخش زندگی مردم این کشور است. خواستِ دختر و پسر برای ازدواج با یکدیگر شرط لازم، اما ناکافی برای ازدواج است. مهم‌ترین چیز این است که والدین عروس و داماد درباره فرد مد نظر و خانواده‌اش نظر مثبتی داشته باشند. گاهی‌اوقات ازدواج یک قرار از پیش تعیین‌شده بین والدین است. خانواده‌ها گاه تصمیم می‌گیرند برای نزدیکی بیشتر به دلایل فرهنگی یا اقتصادی ازدواجی را میان فرزندان‌شان ترتیب دهند و در این شرایط دختر و پسر چاره‌ای جز اطاعت ندارند. ازدواج در میان پیروان ادیان مختلف در این کشور به ندرت انجام می‌گیرد، اما ازدواج میان گروه‌های نژادی و قومی مختلف منعی ندارد.
در خواستگاری چه خبر است؟ در جلسه اول خواستگاری معمولاً شخص داماد حاضر نمی‌شود بلکه اعضای خانواده او و بزرگ تر‌های فامیل از طرف او عروس‌خانم را می‌پسندند و اگر همه چیز به خوبی برگزار شد، در جلسات بعدی داماد را با خود می‌برند. انتخاب عروس معمولاً به پیشنهاد بزرگ خاندان، بزرگ تر‌های خانواده یا دوست و آشنای داماد صورت می‌گیرد. بعد از مذاکرات اولیه، خانواده عروس میزان مهریه را مشخص می‌کند و قول می‌دهد که دخترش را به شخص دیگری شوهر ندهد. از آن جا که تأمین معاش خانواده وظیفه مرد است، پسران پیش از ازدواج دانشگاه خود را تمام و شغلی برای خود دست و پا کرده‌اند. این در حالی است که دختران اگر بخواهند تا پایان سال‌های دانشگاه برای ازدواج صبر کنند سن‌شان بالا می‌رود و شانس یک ازدواج موفق را از دست خواهند داد. در خور ذکر است طلاق در اتیوپی به ندرت صورت می‌گیرد. زنی که از همسرش جدا شده اجازه ازدواج با مردی دیگر از همان فامیل، طایفه یا روستا را نخواهد داشت. زنانی که همسران‌شان فوت می‌کنند، معمولاً توسط برادر همسر خود به سرپرستی گرفته می‌شوند.
جاذبه‌های‌دیدنی در سرزمین دونده‌ها
بیش از ۷۰ درصد کوه‌های آفریقا در اتیوپی یافت می‌شوند. احتمالاً به دلیل ارتفاع زیاد در این کشور است که اتیوپیایی‌ها به داشتن دونده‌های مسافت‌طولانی بسیار معروف هستند. یکی از دیدنی‌های این کشور، شهر لالیبلا است که شهرتش در جهان به خاطر مکان‌های تاریخی و کلیسا‌های زیرزمینی آن است که در قرن دوازدهم و سیزدهم در میان سنگ‌ها ساخته شده‌اند. همچنین پارک ملی کوه‌های سیمیین این کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و یکی از زیباترین نواحی طبیعی آفریقاست. این فلات عظیم با گذرگاه‌هایی پر پیچ‌و‌خم، یک پیاده‌روی سخت، اما بی‌نهایت با ارزش را در امتداد خط الراس که به جلگه‌های پایین‌تر می‌رسد به مسافران تقدیم می‌کند. این فقط منظره و ارتفاع این جاذبه دیدنی نیست که شما را شگفت‌زده می‌کند بلکه هیجان نشستن در میان گروهی از بابون‌های قهوه‌ای از نژاد میمون‌های جلادا یا تماشای باشکوه رودخانه در لبه‌های صخره، شما را مبهوت‌تر می‌کند.
مردمی بدون نام‌خانوادگی
عرف نام‌گذاری در اتیوپی با این شیوه است: نام، نام پدر. مردم در این کشور نام خانوادگی ندارند و از نام پدران‌شان استفاده می‌کنند. این سیستم نام‌گذاری موجب بروز سردرگمی می‌شود، چرا که گاهی نام اعضای یک خانواده و فامیل، دقیقا مثل هم می‌شوند. از طرفی گاهی والدین با نام فرزندان‌شان خوانده می‌شوند، مانند «یه نورو ابات» به معنای پدرِ نورو یا «یه نورو انات» به معنای مادرِ نورو. در ضمن نام‌های افراد معمولاً بر اساس شرایط زمان تولدشان انتخاب می‌شو د. به عنوان مثال دختری که نامش «میسرک» به معنای شرق است در زمان طلوع خورشید به دنیا آمده است. در بیشتر قبایل و زبان‌ها در اتیوپی افراد یک نام خودمانی هم دارند که دوستان و آشنایان‌شان آن‌ها را با آن نام صدا می‌زنند.
اندر آداب احوال‌پرسی
سلام و احوال‌پرسی در فرهنگ اتیوپی جایگاه ویژه‌ای دارد. این بسیار بی‌ادبانه است که از کنار دوست یا آشنایی عبور کنید بدون این‌که با صبر و حوصله برای احوال‌پرسی با او وقت بگذارید. احوال‌پرسی در اتیوپی حتماً شامل دست دادن می‌شود، اما باید حواس‌تان باشد که با دست چپ دست ندهید. حتی اگر دست راست‌تان پر از وسیله است، دست دادن با دست چپ را به کل فراموش کنید. مرد‌هایی که با هم بسیار صمیمی هستند، یکدیگر را بغل می‌کنند و با یک دست چند بار به پشت یکدیگر ضربه می‌زنند. همچون بسیاری از فرهنگ‌ها، سلام‌کردن وظیفه کوچک ترهاست. غیر از سلام‌کردن، بوسیدن دست یا تعظیم در برابر بزرگ‌تر‌ها هم جزو وظیفه جوانان است. مسن‌تر‌ها معمولاً پیشانی کودکان را پس از سلام می‌بوسند و این وظیفه کودک است که در ازای این بوسه، زانو یا ساق پای آن فرد مسن را به نشانه احترام ببوسد.
غذا خوردن در ظرف مشترک
طبق فرهنگ مردم این کشور، بی‌ادبانه است که بدون تعارف‌کردن در حضور دیگران چیزی را میل کنید. قبل از صرف غذا حتماً باید دست‌های خود را بشویید، در بیشتر خانه‌های اتیوپی یک تشت کوچک آب برای شستن دست مهمان در کنار میز می‌گذارند. غذا دادن به مهمان‌ها بر اساس سن یا درجه اجتماعی‌شان آغاز می‌شود. از بزرگ تر‌ها زودتر پذیرایی می‌شود. قبل از شروع به غذا خوردن صبر کنید، تا صاحبخانه غذای خود را با یک دعا متبرک کند. مهمانان معمولا از یک ظرف مشترک غذا می‌خورند. استفاده از ظروف شخصی و بشقاب‌های جداگانه در این کشور مرسوم نیست. از طرفی غذا‌های اتیوپیایی معمولا به گونه‌ای سرو می‌شو د که نیاز به قاشق‌و‌چنگال نباشد و بتوان با دست غذا خورد و با انگشتان غذا را تکه‌تکه و لقمه کرد.
زندگی یک قبیله در اتیوپی به سبک انسان‌های اولیه
تنها قبیله جهان که مردمش مثل انسان‌های اولیه زندگی می‌کنند، در این کشور است. در دره اومو، مردمی به دور از هرگونه تمدن انسانی زندگی می‌کنند. این مردم نه تنها علاقه‌ای به ارتباط با دنیای بیرونی خود ندارند بلکه افراد کمی را به دنیای خود راه می‌دهند، افرادی بسیار کم! با این حال یکی از عکاسان یک مجله گردشگری به نام «هانس سیلوستر»، این شانس را پیدا کرد که به میان بومیان قبیله اومو برود و از نزدیک با آن‌ها معاشرت کند. او درباره تجربه خود می‌گوید: «به عنوان یک عکاس و گردشگر، بسیار دوست داشتم که به میان قبایل دره اومو در اتیوپی بروم و با آن‌ها آشنا شوم و حتی بتوانم اگر این امکان را به دست آوردم، عکس‌های خاص و خلاقانه‌ای از آن‌ها بگیرم. چندین شب را به صورت پیاپی در کلبه یا حتی چادر‌ها برای بهتر شناختن مردم گذراندم. کودکان این منطقه چهره‌های شان را با خاک رس رنگی آرایش می‌کنند و تاج‌هایی از سبزی و گل هم روی سر خود قرار می‌دهند تا به مانند مردم و بزرگان قبیله خود به چشم بیایند.» نظر سیلوستر درباره این قبیله این است که مردم آن خود را بر طبق آیین شان یکی شده با طبیعت می‌بینند. این عقیده آنان در نوع لباس پوشیدن‌شان کاملا مشخص است.