بمب ساعتی زیر پای شهرها؛ از خراسان رضوی تا کردستان
- روزنامه خراسان نوشت: موسسه پژوهشی مطرح بینالمللی «اینتل لب» (intel-lab) دو روز قبل با انتشار تصاویر ماهوارهای از وضعیت فرونشست زمین در تهران، آن را «بمب ساعتی بیصدا» توصیف کرد و نوشت:
«وضعیت فرونشست زمین در دشت برای جمعیت ۱۳ میلیون نفری و زیرساختهای مهم این شهر یک تهدید جدی به شمار میرود که استخراج بیش از حد آبهای زیرزمینی باعث این فرونشست با سرعت حدود ۲۵ سانتیمتر در سال در برخی مناطق شده است.»
نه فقط در تهران
البته وضعیت بحرانی فرونشستها در ایران، موضوع پنهان و پوشیدهای نبوده است که صرفا حواس ما به واسطه گزارش یک موسسه بینالمللی به آن معطوف شود. مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی در سال ۹۹ در اعلام نتایج پژوهشهای خود هشدار داده و اعلام کرده بود که «تهران و ۱۷ استان کشور در خطر بالای فرونشست زمین قرار دارند که علت آن خشکسالیهای ممتد چندینساله در کشور از یکسو و استحصال بیرویه آبهای زیرزمینی از سوی دیگر است.»
از خراسان رضوی تا کردستان
بر اساس اعلام مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی، استانهای دربردارنده پهنههای با خطر بالای فرونشست زمین به ترتیب گسترش شامل اصفهان، تهران، کرمان، خراسان رضوی، البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری، آذربایجانشرقی، زنجان، قم، اردبیل، کردستان، آذربایجانغربی، خراسان شمالی و کرمانشاه هستند. طبق مطالعات انجامشده، استان اصفهان با ۳۱ شهر واقع بر پهنههای باخطر بالای فرونشست زمین در ردیف اول از نظر سکونتگاههای شهری است که بیشترین زون فرونشست را دارد و بعد از آن استانهای تهران با ۳۰ شهر، کرمان با ۲۵ و خراسانرضوی با ۲۴ شهر رتبههای بعدی را از منظر این مخاطره به خود اختصاص دادهاند. همچنین از نظر تعداد جمعیت شهری نیز استانهای تهران، خراسانرضوی، اصفهان، البرز، کرمان و قم، هرکدام با جمعیتی بالای یکمیلیون نفر در ردیف استانهای با ریسک جمعیتی بالای در معرض خطر فرونشست زمین، قرار دارند.
سالانه ۲۵ تا ۳۶ سانتیمتر فرونشست
در کنار تمامی آمارهای مکانی فرونشست زمین در کشور، طبق آنچه در گزارش دو روز قبل موسسه بینالمللی «اینتل لب» آمده است، دشت تهران سالانه حدود ۲۵ سانتیمتر فرونشست میکند که در مقیاسهای جهانی در شمار بالاترین رقمها محسوب میشود. البته علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی، ۹ خردادماه گذشته در یک نشست گفته بود: «پدیده فرونشست در اصفهان تا ۱۷ سانتیمتر و در تهران ۳۶ سانتیمتر در سال مشاهده شده است.» (خبرگزاری ایسنا)
چاره چیست؟
اما راه چاره در مقابله با پدیده فرونشست زمین چیست؟ اگرچه تقریبا همه میدانیم که فرونشست زمین محصول کدام خرابکاریهای انسانی است، اما برای بررسی دقیقتر موضوع، به سراغ علی بیتاللهی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی که از برجستهترین کارشناسان حوزه فرونشست زمین در کشور به شمار میآید، رفتیم. پرسشام را با وی اینگونه درمیان نهادم که فوریترین اقدامها در کنترل و مقابله با این فرونشستها چیست؟
بیتاللهی صحبتهایش را در دو حوزه تکلیفی برای وزارت نیرو و جهاد کشاورزی برایم تشریح میکند؛ سه اقدام برای وزارت نیرو و دو اقدام برای وزارت کشاورزی
۳ تکلیف برای وزارت نیرو:
۱- مسدودسازی چاههای غیر مجاز
فقط در تهران علاوه بر ۵۰ هزار چاه مجاز، ۳۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز نیز فعال است که ممکن است حتی از چاههای مجاز هم برداشت بیشتری داشتهباشند
۲- نصب کنتورهای هوشمند روی چاههای مجاز
با نصب این کنتورها به راحتی میتوان میزان برداشت آب از چاهها را کنترل کرد. اکنون بسیاری از چاههای مجاز هم بیشتر از حدمجاز برداشت میکنند که به وسیله این کنتورها میتوان بر برداشتها نظارت کرد.
۳- تغذیه مصنوعی سفرههای زیر زمینی
این امر در فصول غیرکشاورزی و پرباران باید صورت گیرد. یعنی آبهای فصلی را به گودالهای مخصوص که در دشتها حفر میشود، هدایت کرد تا با نفوذ به زمین، سفرههای زیرزمینی تغذیه شود. تا جایی که مطلعایم، متاسفانه وزارت نیرو اهتمامی بر این امر ندارد و وقتی علت را از آنها جویا میشویم میگویند ما برای این کار بودجهای نداریم.
۲ تکلیف برای وزارت جهاد کشاورزی:
۱- تغییر روشهای آبیاری از سنتی به مدرن
هماکنون آبیاری کشاورزی در بسیاری از نقاط کشور به روشهای سنتی انجاممیشود که متاسفانه حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آب استحصالی به هدر میرود. در حالی که با روشهای مدرن چندبرابر کاهش مصرف خواهیم داشت.
۲- مدیریت کشت محصولات
هماکنون از مهمترین آسیبهای حوزه کشاورزی، نبود همین مدیریت بر عرصههای کشت محصولات است. واقعا چه معنا دارد در حوالی استان فارس برنجکاری یا در دشتهای کمآب کشور صیفیجات کشت شود؟
در حال آماده سازی یک طرح هستیم
بیتاللهی پس از تشریح این اقدامات تکلیفی برای وزارتخانههای نیرو و کشاورزی از آمادهسازی یک طرح به منظور اجرای این تکالیف خبر میدهد و میگوید: درصدد هستیم این طرح را از سوی شورایعالی شهرسازی به مراجع ذیربط ارائه دهیم تا این دستگاهها را بر انجام وظایف خود هر چه بیشتر مکلف کنیم.