سه ترم دوری از دانشگاه و کلافگی از کلاس‌های مجازی
_ روزنامه ایران نوشت: یک سالی است که هجوم کرونا کلاس‌های درس دانشگاه را خالی از دانشجو کرده و سه‌میلیون و سیصدهزار دانشجو از همان روز‌های اول شیوع کرونا تا همین امروز خانه‌نشین شده‌اند.
همین در خانه ماندن مشکلات روحی بسیاری برای برخی از دانشجویان به‌وجود آورده است که وزارت علوم هم آن را تأیید می‌کند. چندی پیش، معاونت دانشجویی وزارت علوم پرسشنامه‌ای درباره مشکلات دانشجویان در دوران کرونا تهیه کرده و به دانشگاه‌ها داده است تا دانشجویان به آن پاسخ دهند. حدود ۸ هزار دانشجو به این پرسشنامه پاسخ دادند که بر اساس آن، مشکلات و مسائلی که بیشتر دانشجویان در پرسشنامه به آن به‌عنوان دغدغه خود اشاره کرده بودند، نگرانی از هزینه‌های اینترنت، نگرانی از جهت از دست دادن شغل سرپرست خانواده، نگرانی‌های اقتصادی، احساس خطر ابتلا، افسردگی و افزایش استرس بود. همین موضوعات موجب شد تا رؤسای دانشگاه‌ها درخواست کنند که وزارت بهداشت در واکسیناسیون توجه ویژه‌ای به دانشجویان و استادان داشته باشد.
البته سخنگوی وزارت بهداشت هم در این باره واکنش نشان داد و گفت: «احتمالاً می‌توانیم در مردادماه برنامه واکسیناسیون استادان و دانشجویان را با توجه به واکسن‌های موجود آغاز کنیم.» این خبر خوشی بود برای بسیاری از دانشجویان و استادان. برای همه آن‌هایی که روز‌های خسته‌کننده و تکراری در خانه داشتند. برخی از این دانشجویان گفتند که دیگر تحمل قرنطینه را ندارند. آن‌ها می‌خواهند هر چه سریعتر واکسن را دریافت کنند و به زندگی عادی خود برگردند. برخی دیگر هم تأکید کردند قرنطینه را شکسته‌اند، کار می‌کنند و دوستانشان را می‌بینند فقط تنها جایی که نمی‌توانند بروند کلاس‌های درس و دانشگاه است. فاطمه ثقفی دانشجوی سال سوم تریبت بدنی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز است.
او از حال و روزش در این دوران می‌گوید: «متأسفانه همه کلاس‌ها مجازی بوده است و حتی درس‌های عملی هم به‌صورت آنلاین برگزار شد. تقریباً سه ترم است که دانشگاه نمی‌روم. این وضعیت دیگر خسته و کلافه‌ام کرده است. مربی باشگاه بودم و روز‌های اول کرونا به خاطر ترس و وحشتی که خانواده‌ام داشتند کارم را رها کردم، اما حالا پشیمانم. چون کاری ندارم انجام دهم و همین بیکاری روح و روانم را به هم ریخته است. از طرفی وضعیت درس‌ها هم خوب نیست. آموزش مجازی جوابگوی رشته تربیت بدنی نیست. افت تحصیلی داشتم. کلاً این روز‌ها خیلی احساس ناامیدی و بی‌انگیزگی دارم. نسبت به همه چیز بی‌اعصاب شده‌ام و دلم می‌خواهد زودتر واکسن بزنم.»
محدثه غلامی دانشجوی سال دوم مهندسی صنایع غذایی دانشگاه علوم تحقیقات است. او هم در این باره می‌گوید: «کرونا شور و نشاط رفتن به کلاس‌های درس را از ما گرفت و ما دانشجویان که در بهترین دوران سنی هستیم تبدیل به افراد بی‌انگیزه و بی‌حال در خانه شدیم. همه آموزش‌ها مجازی بوده حتی دروس آزمایشگاهی را که قول دادند حضوری برگزار کنند هم مجازی تشکیل شد. از یک طرف استرس بیماری کرونا را داشتیم و از سویی هم دغدغه درس و دانشگاه.»
برخی‌هایشان هم از این دوران همه‌گیری طولانی خسته شده‌اند و قرنطینه را شکستند. مثل بردیا رحمتی که دانشجوی سال دوم پزشکی دانشگاه تهران است: «واقعاً کرونا طولانی شده و روح و روان همه را به هم ریخته است. برای همین با رعایت پروتکل‌ها خیلی وقت‌ها دوستانم را می‌بینم و خیلی وقت‌ها کتابخانه می‌روم تا درسم را بخوانم. درس‌های تخصصی پزشکی را خیلی خوب می‌خوانم تا امتحان علوم پایه را بدهم. البته در خانه هم که هستم کتاب می‌خوانم، فیلم می‌بینم تا وقتم سپری شود. رشته‌ام سخت است. درس‌های تخصصی را استادان با جزوه پیش می‌برند. درس‌های عمومی هم آنلاین است خودم را باید به کلاس برسانم البته رشته‌ام جوری است که باید کلاس‌ها حضوری باشد. دانشگاه اعلام کرده اگر تابستان واکسیناسیون انجام شود در پائیز کلاس‌های ما حضوری می‌شود، منتظرم تا حداقل استادان واکسن برنند و ما بتوانیم درس‌های عملی را در دانشگاه یاد بگیریم.»
تا حالا دانشگاه را ندیدم
تقریباً سه ترم تحصیلی می‌شود که دیگر کار دانشجو در قالب دانشگاه و ارتباط با استادان معنا پیدا نمی‌کند. در این میان دانشجویان جدیدالورود هستند، آن‌ها سال‌های زیادی برای ورود به دانشگاه لحظه‌شماری می‌کردند، اما نه توانستند فضای دانشگاه را ببینند و نه ارتباط با استاد و همکلاسی را. برای خیلی‌هایشان نشستن پشت لپ‌تاپ یا سیستم و ارتباط از طریق اینترنت، تجربه خوشایندی نیست. ساناز قدیمی دانشجوی سال اول اقتصاد در دانشگاه علوم تحقیقات در این باره توضیح می‌دهد: «هنوز حس دانشجویی ندارم. چون کلاس‌ها مجازی بود و برای دانشجویان سال اولی این بدترین اتفاق است ما تازه وارد دانشگاه شدیم و دانشگاه هم اول راه زندگی خیلی‌هایمان است. برایش کلی هدف و آرزو داشتیم. درباره دانشگاه رفتن کلی حرف‌های خوب شنیده بودیم، اما پاندمی آمد و همه چیز را به هم ریخت. معلوم هم نیست کی دوباره دانشگاه‌ها باز شود. یک سال از بهترین سال‌های زندگی‌مان در خانه گذشت. این دو ترم همه کلاس‌هایمان مجازی بوده و کلاس حضوری نداشتم. فقط یک بار دانشگاه رفتم و آن هم برای ثبت‌نام بود. یک بار هم خودم تا جلوی در دانشگاه رفتم. اصلاً با فضای دانشگاه آشنا نیستم و نمی‌دانم رفتن به دانشگاه هم مثل مدرسه رفتن است یا طور دیگری. دوست دارم دانشگاه باز شود، چون هیجان رفتن به دانشگاه را دارم.»
آتنا رضایی رشته روانشناسی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز را می‌خواند. او دانشجوی سال اول است و فقط برای ثبت‌نام مدارکش را به دانشگاه برده است: «تا حالا دانشگاه نرفتم و نمی‌دانم چه فضایی دارد. فقط می‌دانم محل دانشگاهم کجاست. دوست دارم سال دیگر حضوری شود. اگر حضوری هم نشود حداقل برخی از درس‌ها را حضوری برگزار کنند. دلم می‌خواهد با استادانم حضوری آشنا شوم. در درس‌هایم هم کلی مشکل پیش آمده و واقعاً آناتومی غدد و اعصاب را نمی‌شود در فضای مجازی یاد گرفت. استادان اسم‌هایی می‌گویند که واقعاً متوجه نمی‌شوم. اینترنت هم قطع و وصلی دارد. افت تحصیلی داشتم. استادانم بد نیستند. برخی‌هایشان با بچه‌ها کنار می‌آیند. برخی‌ها هم خیلی جدی هستند. استادانمان هم از این روش خسته و کلافه شدند، خودشان می‌گویند که دلشان کلاس درس حضوری را می‌خواهد.»
بعد از کرونا هم کلاس‌ها مجازی باشد
در میان این دانشجویان هستند کسانی که هم کار می‌کنند و هم درس می‌خوانند. همان‌هایی که حالا مدافع پروپاقرص آموزش مجازی‌اند، صدف قضایی از همین دانشجویان است. او طراحی صحنه در دانشگاه هنر سوره می‌خواند. حسابدار و معلم نقاشی است: «کلاس‌ها کلاً مجازی بود، امسال دروس عملی برنداشتم. چرا که می‌خواستم درس‌ها را مجازی دنبال کنم تا خیالم بابت کرونا راحت‌تر باشد. البته به‌کارهایم هم برسم. دوست دارم دانشگاه باز شود، اما از طرفی دوست دارم که دانشگاه رفتن اختیاری باشد. اینکه همان‌طور که در دوران کرونا یک سری کلاس‌ها مجازی برگزار شد بعد از کرونا هم این اتفاق بیفتد. به هر حال یک نفر ممکن است محل زندگیش دور باشد، یک نفر ممکن است شاغل باشد و نتواند محل کارش را برای دو ساعت کلاس ترک کند. از طرفی مجازی بودن موجب صرفه‌جویی در وقتمان هم می‌شود دیگر لازم نیست ساعت‌ها در ترافیک باشیم و با اتوبوس و مترو به سمت دانشگاه برویم. من از سیستم مجازی خیلی راضی هستم. تازه همین فضای آنلاین موجب شده تا کلاس‌های نقاشی هم آنلاین برگزار کنم. برای این کلاس‌ها باید یک جایی را می‌گرفتم و هزینه‌ای بابت اجاره پرداخت می‌کردم، اما با این وضعیت اجاره هم نمی‌دهم.»
داوود میرى دانشجوی علوم سیاسی هم دلش می‌خواهد که کلاس‌ها همچنان غیرحضوری باشد. او در یک کافه کار می‌کند: «باید کار کنم تا خرج خودم را در بیاورم. اگر کار نکنم وضعیتم به هم می‌ریزد. الان فقط نگران سال بعد هستم که کلاس‌ها چه می‌شود. اگر مجازی باشد می‌توانم به‌کارم برسم. اگر واکسن دریافت کنیم مجبورم به‌گونه‌ای برنامه بریزم که اولویت با کارم باشد.»
هانیه سعادت دانشجوی سال سوم مدیریت گردشگری است. در یک دفترخانه اسناد رسمی کار می‌کند. برای همین دوست دارد کلاس‌ها به‌صورت مجازی تشکیل شود. می‌گوید: «وقتی کلاس آنلاینی داشتم با مدیرم حرف می‌زدم و چند دقیقه‌ای سر کلاس حاضر می‌شدم و بعدش می‌آمدم دوباره سر کارم. کلاس‌های غیر حضوری را خیلی دوست دارم و تمام استرس هم برای سال بعد است که کلاس‌ها حضوری شود. کارم را دوست ندارم از دست بدهم. همین الان هم استادانمان سرکلاس‌های غیرحضوری، حضور و غیاب می‌کنند و من نیم ساعت بعد از کلاس هم آنلاینم و سعی می‌کنم مشارکت در کلاس داشته باشم. اما خوب در این مدل آموزش به همه کارهایم هم می‌رسیدم. کلاس‌های آنلاین فقط یک مشکل داشت و آن هم این بود که برخی از دانشجو‌ها وسایل و امکانات نداشتند. به‌نظرم دانشگاه‌ها باید امکانات دانشجو را هم در نظر بگیرند تا برنامه‌ای که برای آموزش آنلاین استفاده می‌کنند در همه دستگاه‌ها قابل استفاده باشد. بعضی از گوشی موبایل استفاده می‌کردند. حتی بعضی استاد‌ها هم با بعضی از برنامه‌ها مشکل داشتند.
کلاس‌ها را حضوری می‌کنیم
رؤسای دانشگاه به‌همراه مسئولان وزارت علوم هم در جلسات مختلفی با مسئولان وزارت بهداشت پیگیر واکسیناسیون استادان و دانشجویان بودند.
موضوعی که محمود فتوحی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «عدم حضور دانشجو در دانشگاه و ماندن آن‌ها در خانه موجب نگرانی بسیاری برای رؤسای دانشگاه‌ها شده است. مسائل و مشکلات مختلفی نظیر مشکلات روحی روانی، استرس درسی و بیماری کرونا، دور بودن از محیط دانشگاه و عدم ارتباط با دوستان و استادان و همچنین افت تحصیلی بخصوص برای دروس تخصصی و عملی از معضلاتی است که عدم حضور دانشجویان در دانشگاه به‌دنبال داشته است. بی‌شک یکی از شرایط ضروری برای حضور دانشجویان در دانشگاه و خوابگاه‌ها در شرایطی که هنوز اپیدمی بیماری کرونا وجود دارد واکسینه شدن استادان و دانشجویان است. به‌همین منظور در جلسه‌ای که با مسئولان وزارت بهداشت داشتیم مطالبه دانشگاهیان از مسئولان وزارت بهداشت به استحضار آن‌ها رسید تا واکسیناسیون دانشجویان و استادان را در اولویت بگذارند. مسئولان وزارت بهداشت نیز اعلام کردند که تلاش خواهند کرد تا پایان پائیز امسال همه استادان، دانشجویان و کارکنان دانشگاه‌ها را واکسینه می‌کنند. البته این کار مرحله به مرحله اجرا خواهد شد. تلاش می‌شود تا ابتدا استادان و کارکنان واکسینه شوند و سپس با توجه به تعداد زیاد دانشجویان واکسیناسیون دانشجویان نیز همزمان شروع و شرایط برای حضور مرحله به مرحله و تدریجی آن‌ها در دانشگاه فراهم شود. پیش‌بینی می‌شود آموزش حضوری از مهرماه امسال ابتدا برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی شروع شود و شاهد حضور بیشتر دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشگاه باشیم. بعد از آن با واکسیناسیون گسترده احتمالاً از بهمن ماه شاهد حضور فیزیکی همه دانشجویان در مقاطع تحصیلی مختلف در دانشگاه‌ها و ارائه آموزش حضوری خواهیم بود. البته دانشگاه‌ها حتماً از تجربه‌ای که دراین مدت در آموزش مجازی کسب کرده‌اند و از زیرساخت‌هایی که ایجاد کرده‌اند بهره‌مند خواهند شد.»
رئیس دانشگاه علم وصنعت هم به‌طولانی شدن شیوع کرونا در کشور اشاره می‌کند و درباره مشکلات روحی برخی از دانشجویان می‌گوید: «آموزش مجازی موجب شد تا تعاملات بین استاد با دانشجو و دانشجو با همکلاسی کاهش پیدا کند. اولین آسیب این کاهش تعاملات تأثیرات روحی و روانی است که بر طرفین می‌گذارد. متأسفانه استادان هم در این مدل آموزش آسیب دیدند. در آموزش مجازی دانشجویان بیشتر در خانه بودند و آن‌ها بیشترین تعامل را با خانواده داشتند. همین حضور همزمان و طولانی در خانه هم تأثیرات خاص خود را داشته است. همه می‌دانیم که رفتار‌های اجتماعی دانشجویان هم تغییر کرده است و فکر می‌کنم بعد از تشکیل کلاس‌های حضوری دانشگاه‌ها باید برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی ویژه‌ای برای دانشجویان داشته باشند. کرونا بر فعالیت‌های فرهنگی، تأثیر منفی گذاشت. با این همه ما در فضای مجازی برنامه‌های فرهنگی را ادامه دادیم. در شرایط کنونی وظیفه تشکل‌های دانشجویی بسیار سنگین‌تر هم شده است و آن‌ها باید در فضای مجازی هم ورود کنند. البته فضای مجازی کارکرد خود را دارد، ولی اصولاً نمی‌توان این انتظار را داشت که بتواند در حوزه فرهنگی جایگزین کامل و صد درصدی برای فعالیت‌ها در فضای حضوری باشد.
او تأکید می‌کند: «امیدوارم هر چه سریعتر واکسیناسیون استادان و دانشجویان انجام شود و دانشجویان در فضای حضوری درس را ادامه دهند. بخشی از مشکلات روحی دانشجویان با حضور در کلاس‌ها و فعالیت کردن در دانشگاه‌ها برطرف می‌شود.»
دلمان برای دانشجویان تنگ است
استادان دانشگاه هم برای کلاس درس لحظه‌شماری می‌کنند. روز‌های کرونایی با آموزش مجازی‌اش برای آن‌ها هم سخت بوده است. مهرداد عربستانی، استاد مردم‌شناسی دانشگاه تهران درباره روز‌های تدریس مجازی می‌گوید: «در ماه‌های ابتدایی پاندمی وضعیت آموزش در دانشگاه‌ها بسیار به هم ریخته بود. استادان و دانشجویان اصلاً نمی‌دانستند که چگونه در فضای مجازی درس بخوانند و با امکانات آشنا نبودند. برخی‌ها به نبود زیرساخت‌ها اشاره می‌کردند، اما بنده معتقدم ما در ابتدای راه نمی‌دانستیم که از همین امکانات چگونه استفاده کنیم. کم کم با سامانه‌ها و فعالیت در فضای مجازی آشنا شدیم و حالا به یک تعادلی رسیدیم. با این حال یک سال خسته‌کننده را به‌لحاظ آموزشی سپری کردیم. نرفتن به فضای درس و دانشگاه هم برای دانشجو و هم برای ما سخت بود از نظرم کیفیت آموزش پایین آمده، ما استادان با چهره دانشجویان سر کلاس درس ارتباط می‌گیریم این ارتباط چهره‌به‌چهره را از دست دادیم. امکانات اینترنت جواب کار‌های دانشگاهی را نمی‌دهد و دانشجویان سال اولی هنوز با همکلاسی‌هایشان آشنا نشدند.»
او البته به نکات مثبت آموزش مجازی اشاره می‌کند: «در این دوران، استادان و دانشجویان از وقتشان بسیار عالی استفاده کردند ما دیگر در ترافیک شهر معطل نمی‌ماندیم. آلودگی هوا اذیتمان نکرد و دانشجویان هم مجبور نبودند یک ساعت و ٤٥ دقیقه روی صندلی بنشینند و به ما نگاه کنند. دانشجویان همیشه از خشکی کلاس‌های حضوری شکایت داشتند. حداقل این مدل آموزشی، نظم و انضباط خاصی نداشت. با این حال امیدوارم واکسیناسیون استادان و دانشجویان انجام شود و ما بتوانیم کلاس‌ها را حضوری برگزار کنیم. در این مدل آموزشی موضوعی که بسیار استادان را اذیت می‌کند این است که ساعت‌ها باید پشت دستگاه کامپیوتر بنشینیم و کلاس برگزار کنیم. همین ما را خسته و کلافه کرده است.»
فاطمه ترابی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران هم از مشکلات روحی و روانی که برای استادان در این دوره آموزش مجازی به‌وجود آمده، می‌گوید: «مشکلات آموزش مجازی خودش موجب شد تا حالا بسیاری از همکارانم اعلام کنند که بعد از واکسیناسیون کلاس‌ها را حضوری ادامه می‌دهند. قطع و وصلی‌های اینترنت، نداشتن نظارت روی دانشجو، بی‌نظمی کلاس‌های مجازی و نبود ارتباط مستقیم با دانشجو موجب خستگی استادان شده است. استادان برای آموزش برخی از دروس انرژی مضاعفی گذاشتند تا دانشجویان آن درس‌ها را یاد بگیرند. استادان از صبح تا شب درگیر کار‌های دانشجویانشان بودند، اما در نهایت اصلاً نمی‌دانستیم که در این مدل آموزش، دانشجو مبحث درسی را یاد گرفته یا خیر؟ برخی از دانشجویان هم بی‌نظم بودند و فقط برای حاضری زدن آنلاین می‌شدند. این موضوع از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که در رابطه با شرکت در کلاس‌های آنلاین وجود دارد. عده‌ای از دانشجویان فقط اعلام حضور می‌کنند و جزوات و فایل‌های مربوط را که در گروه‌های دانشجویی به اشتراک گذاشته می‌شوند دانلود می‌کنند.»
او تأکید می‌کند: «میزان مشارکت دانشجویان در کلاس‌های مجازی بسیار پایین‌تر از آموزش حضوری است. بخشی از دانشجویان به‌دلیل مشکلات تکنیکی صدا و امثالهم مشارکت نمی‌کنند و برخی هم علاقه نشان نمی‌دهند. در حالی که در فضای واقعی، استاد می‌تواند دانشجو را به مشارکت وادار کند. از سوی دیگر کلاس‌های خالی از دانشجو و حیاط خلوت دانشگاه بار روانی منفی روی ما می‌گذارد. همه این‌ها موجب شده که ما دوست داشته باشیم کلاس‌ها حضوری برگزار شود. البته دلمان هم برای دانشجویان تنگ شده است.»
ترابی درباره افت تحصیلی دانشجویان می‌گوید: «آموزش مجازی به‌گونه‌ای است که روی کیفیت تحصیلی دانشجویان تأثیر گذاشته است. اما از حالا نمی‌توانیم بگوییم دانشجویان افت تحصیلی داشته‌اند. اگر دانشگاه حضوری شود ما مهارت‌های حل مسأله دانشجو و یا تحلیل او را ببینیم آن وقت می‌توانیم درباره افت تحصیلی صحبت کنیم.»