گل‌ها چه زمانی احتیاج به آب دارند؟

_ فارس نوشت: آرزوی خیلی هایمان است که کنجِ دنجی گوشه حیاط یا آپارتمانمان داشته باشیم که از قضا سبز و خرّم هم باشد. وقتی خسته ایم یا دلمان آرامش می‌خواهد، دقایقی کنار گلدان‌های شاداب گل که مثل چشمهایمان از آن‌ها مراقبت می‌کنیم، بنشینیم و حالمان بهتر شود.  کرونا هر بدی‌ای که داشت، یک خوبی هم دارد با اوضاع و احوال #در_خانه_بمانید فراغت بیشتری پیش آمد تا بهانه را کنار بگذاریم و یکی، دو گلدان را مهمان خانه مان کنیم. کهنه کار‌ها فوت و فن مراقبت از گیاهان آپارتمانی را به خوبی بلدند یا دست کم، دیگر یاد گرفته اند. برای نوباغبان‌های آپارتمان نشین، اما ماجرا تازه شروع شده. برای مثال نحوه آبیاری گیاهان در روز‌های گرم سال و ترس از تشنه ماندن یا خراب شدنشان دغدغه بجا و مشترکی است. این راهنما که با راهنمایی اهل فن تهیه شده، کمک می‌کند با استرس کمتر و لذت بیشتر از گیاهان آپارتمانی مراقبت و خانه خودمان را سبز کنیم.

 

بعضی‌ها گلدانشان را با آب زیاد خفه می‌کنند، چطور؟! وقتی گیاه بیش از حد آبیاری شود علائمی به ما هشدار می‌دهد. برگ‌ها نرم و آبکی؛ حالت شل به خود می‌گیرند. رشدشان با وجود آبیاری بیشتر، کمتر می‌شود. این یعنی گیاه «رطوبت دوست» نیست یا بیش از نیاز آبیاری شده. نشانه اصلی، اما برای موعدِ درست آبیاری چیست؟ هر وقت سطح خاک خشک شد آبیاری کنید. آن هم به اندازه در حدی که آب جذب شود نه اینکه پای گلدان بماند و به مرور جذب شود یا بشقاب زیر گیاه پر از آب شود. این غرقابی کردن، جذب اکسیژن خاک را کاهش می‌دهد. به مرور گیاه از ساقه یا ریشه می‌پوسد و می‌گندد. اگر روی برگ یا ساقه حتی خاک گلدان کپک سبز به اصطلاح لجنی، سیاه یا سفید می‌بینید حتماً تعادل در آبیاری را رعایت کنید. زرد یا قهوه‌ای شدن نوک برگ‌ها یا جمع و لوله‌ای شدنشان هم می‌تواند از عوارض آبیاری زیاد باشد.

 

اگر برگ‌ها به ویژه در گیاهانی با برگ‌های گوشتی از قسمت انتهایی شکننده می‌شوند و می‌افتند پای گلدان در حالیکه سطح برگ سالم به نظر می‌رسد حتماً کمتر آبیاری کنید. این یعنی آب زیاد وزن برگ را بالا برده و این با ساختار طبیعی گیاه منافات دارد. متاسفانه بعضی‌ها گلدان را با سینک ظرفشویی اشتباه می‌گیرند؛ مدام ته مانده آب، چای یا دمنوشی که نوشیده اند را پای آن می‌ریزند. حتماً و جداً این عادت را ترک کنید که به مرور صدمه جدی به گیاه شما خواهد زد.

 

حالا که درباره عوارض آبیاری کاذب خواندیم، بد نیست درباره علائم گیاه تشنه هم بخوانیم. برعکس افرادی که تا می‌بینند خاک گلدان کمی خشک شده کلی آب پای گیاه می‌ریزند، هستند افرادی که به هر دلیل فکر می‌کنند گیاه باید و می‌تواند خودش را با شرایط سازگار کند شاید هم از روی بی اطلاعی در آبیاری گیاه غفلت به خرج می‌دهند. البته که تشخیص تشنگی به مراتب آسان‌تر و معمولاً درست‌تر از سیرآبی کاذب است. بافت برگ، سبک و شکننده می‌شود. با در دست گرفتن برگ، خشکی بیشتری نسبت به مواقع دیگر حس می‌کنید. برگ‌ها به اصطلاح شل و غیرشاداب هستند حالت خمیده و واژگون می‌گیرند. در مواردی که تشنگی بیشتری داشته باشند کاملاً حالت پلاسیده، چروک و افتاده دارند. شاید با آبیاری این حالت رفع شود، اما بد نیست بدانید تکرار این حالت، گیاه را در برابر میکروب‌ها و آفت‌ها آسیب پذیر می‌کند. در موارد متاسفانه شدیدتر حتی قبل از فصل خزانِ گیاه، برگ‌ها زرد یا قهوه‌ای و به اصطلاح پژمرده می‌شوند. برگ‌های قدیمی‌تر بدون دلیل می‌ریزند این دفاع گیاه از روی ناچاری برای تقسیم آب است و اولویت با قسمت‌های تازه روییده و جوان‌تر گیاه خواهد بود. اگر آبیاری درست انجام شود، برگ‌های قدیمی هم می‌مانند و گلدان شاداب و پُر‌تر دیده می‌شود.

 

گیاهان رطوبت دوست یا گیاهانی که برگ‌های حساس به نور و دمای بالا دارند را علاوه بر آبیاری می‌توان با ترفند‌های دیگری هم شاداب نگه داشت به خصوص در ساعات گرم روز. بدون اینکه نیاز باشد، آبیاری را افزایش دهید آن هم در شرایطی که منابع آبی محدود است و باید به اندازه خودمان در مصرف صحیح آب و صرفه جویی سهیم باشیم.   بعضی گیاهان رطوبت دوست ممکن است با آبیاری چندباره دچار مشکل نشوند، اما خاک همیشه مرطوب گلدان آن هم در محیط آپارتمان، زمینه مناسبی برای حضور آفت‌ها و برخی حشرات است. حالا چه کار می‌توان انجام داد که رطوبت موردنیاز گیاه تأمین شود، اما ما هم به زحمت نیفتیم و چند وقت بعد نیاز به سم پاشی یا آفت کشی نباشد؟ «بخور سرد»، عالی است.   در ساعات کم نور که سبب سوختگی برگ نشود یک پنجره را برای ایجاد جریان هوا باز و دستگاه بخور سرد را روشن کنید. رطوبت مطبوع و خنک محیط گیاه را شاداب و زحمت شما را کم می‌کند. خوشبختانه بیشتر دستگاه‌های بخور جدید و قیمت مناسب، امکان تنظیم برای بخور سرد و گرم را دارد. دقت کنید در تابستان این گیاه‌ها به هیچ وجه در مسیر باد گرم، بخار گرم آشپزخانه یا قسمت دَم دار گلخانه قرار نگیرند.

 

یکی دیگر از روش‌ها که بسیار ارزان و برای همه ممکن است، مه پاشی دستی یا غبارافشانی است. با یک ظرف آبپاش کاملاً معمولی از فاصله ۳۰ سانتی متری آبپاشی کنید. قسمت سر آبپاش‌ها معمولاً حالت چرخانندگی و تنظیم روی چند مدل آبپاشی دارند. بچرخانید و روی روزنه‌ای قرار دهید که حالت مه پاش و پاشِشِ کاملاً ملایم و لطیف دارد. اگر شدت آبپاش زیاد و به اصلاح سوزنی باشد بافت برگ حتی از فاصله گفته شده هم آسیب می‌بیند. نشانه اینکه آبپاش مناسبی دارید یا نه؟ این است، آب باید حالت شبنم ریز روی برگ بنشیند نه اینکه سریع قطره‌ای شود و بچکد. به چند نکته دیگر هم توجه کنید.

 

 درست است که گیاهان در تابستان رطوبت و خنکای بیشتری می‌پسندند، اما سرما به آن‌ها آسیب می‌زند. نوسانات کولر و سرمای شدید به خصوص کولر‌های گازی گیاه را خشک و شکننده می‌کند هرچند آبیاری هم کافی باشد. گلدان‌ها را با فاصله ۵ متری از کولر نگه دارید. اگر کولر گازی دارید، اسپری آب یا تامین رطوبت غیرمستقیم ضروری است. وقتی بخور را روشن می‌کنید حتماً کولر را خاموش و یک پنجره را مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه باز کنید تا آب جذب شود و زمینه ایجاد کپک و قارچ فراهم نشود. از کجا متوجه شویم رطوبت محیط کم است؟ اگر برگ‌ها به اصطلاح به «نوک سوزی» دچار شوند یا لوله‌ای یعنی گیاه حالت دفاعی گرفته تا آب کمتری از دست بدهد. تامین رطوبت با تامین آب و آبیاری فرق دارد. گیاه به رطوبت محیطی هم نیاز دارد.

 

در ساعات گرم به خصوص اگر گیاهان شما در فضای بالکنی، باز یا نزدیک به پنجره قرار دارد، می‌توانید در یک ظرف مقداری آب که می‌تواند از آب‌های بازچرخانی شده و به اصطلاح خاکستری مصرف روزانه خانواده باشد مانند آب حاصل از آبکشی آخرِ سبزیجات و شستشوی میوه، بین گلدان‌ها قرار دهید. دمای بالای محیط آب را تبخیر می‌کند و برگ گیاهان آب تبخیر شده را دریافت می‌کند. این کمک می‌کند هوای اطراف گیاه رطوبتی مناسب داشته باشد که مانند چتر حفاظتی در برابر تابش تند خورشید و دمای محیط عمل کند. از طرفی پرندگان هم ممکن است مهمان حیاط یا بالکن خانه شما شوند تا از این آب بنوشند. این صفای خانه شما را بیشتر می‌کند. فقط حتماً به یک نکته توجه کنید، آب بازچرخانی شده به هیچ وجه حاوی موادشوینده یا ضدعفونی کننده نباشد.

 

این ترفند ساده کمک می‌کند با تامینِ غیرمستقیم رطوبتِ نسبی گیاه، آب تبخیر شده آن در ساعات گرم جبران و کمتر شود. یک نکته کاملاً بدون خرج و هزینه، اما بسیار موثر را هم از قلم نیاندازید؛ چیدن گلدان‌ها کنار هم. این کار رطوبت آن محدوده را بالا می‌برد. خنکا و رطوبت مناسبی برای همه گلدان‌ها فراهم می‌شود. اگر یادتان باشد قدیم در حیاط‌های حوض دار، گلدان‌ها دور حوض یا کنار هم چیده می‌شد. حالا که دستمان به حوض و حیاط نمی‌رسد، ظرف آب و یکجا چیدن گل‌ها کنار هم همان کار را برای ما آپارتمان نشین‌ها انجام می‌دهد.

 

چند نکته ساده، اما کاربردی شما را برای نگه داری از گیاهان، حرفه ای‌تر می‌کند. اگر می‌خواهید متوجه شوید گیاه شما چند وقت یکبار نیاز به آبیاری دارد، خاک گلدان با شما حرف می‌زند، چطور؟! خشک شدن سطح خاک ملاک نیست. انگشتتان را چند میلی متر در خاک فرو ببرید اگر مرطوب شد، گیاه تشنه نیست حتی اگر سطح خاک گلدان خشک باشد. اگر انگشت شما خشک یا خاکی ماند یعنی گیاه تشنه است. با یکی، دوبار امتحان کردن این شیوه متوسط آبیاری گیاه در تابستان و زمستان دستتان خواهد آمد حتی اگر این اولین بار باشد که از گیاهی مراقبت می‌کنید و دوست و آشنایی هم ندارید که به شما راهنمایی دهند. در تعویض گلدان هول و هراسان نباشید. قبلاً گلدان و خاک پایه را آماده کنید بعد گیاه را از گلدان خود جدا کنید. وقتی گیاه را به گلدان جدید منتقل می‌کنید آرامش داشته باشید تا گیاه آسیب نبیند. اهل فن معتقدند، گیاه استرس می‌گیرد و ممکن است در روز‌های گرم با این جابجایی ناشیانه در جذب و نگه داری رطوبت موفق عمل نکند و از بین برود. در کل تابستان فصل مناسبی برای جابجایی گیاه نیست، اما اگر ضرورت داشت با آرامش برخورد کنید تا ریشه، ساقه و گیاه آسیب نبیند و روند زندگی این جاندار دچار اختلال نشود. هرس کردن گیاه در گرما اشتباه مهلکی است. صبور باشید تا پاییز برسد. برای زیبایی گلدان نباید سلامت گیاه را به خطر انداخت.

 

گل‌های بالکن یا حیاط را شب‌ها آبیاری کنید. بهترین ساعت همان دقایق اول بعد از غروب یا یکی، دو ساعت قبل از طلوع آفتاب است. این کمک می‌کند آب جدب خاک شود و زود تبخیر نشود. گیاه با همان یکبار آبیاری، آب مورد نیاز خود را داشته باشد. در طول روز به هیچ وجه روی گیاهان به خصوص انواع زینتی که بیرون از خانه نگه می‌دارید، آب نپاشید، چون تابش آفتاب روی ذرات آب مثل ذره بین عمل می‌کند و برگ می‌سوزد. در تابستان حتماً ساعات خنک‌تر هوا در یا پنجره را برای تهویه هوا باز بگذارید. گیاه به هوای تازه برای فتوسنتز نیاز دارد. شب گوشه نزدیک‌ترین پنجره یا تهویه مجاور به گلدان‌هایی که در خانه چیده اید را کمی باز بگذارید تا دی اکسید گیاهان خارج شود. تجربه مشترک بسیاری از افرادی که تازگی به نگه داری از گیاهان آپارتمانی رو آورده اند این است که نمی‌دانند چرا شب، موقع خواب حس می‌کنند کمی هوای خانه دَم یا سنگین شده؟ کمی تهویه هوا هم به گیاه کمک می‌کند هم تنفس خوبی در طول شب خواهیم داشت.

 

اگر قرار باشد کمی مصداقی‌تر درباره گیاهان و آبیاری تابستانی صحبت کنیم شاید چند مثال ساده کمک حال ما باشد. «زامفولیا» گیاه محبوب آپارتمانی است که ریشه‌های غده‌ای دارد و برگ‌های گوشتی با بافت منسجم؛ بنابراین ذخیره آب گیاه خیلی بالاست و آبیاری زیاد دشمن آن. ریشه غده ای، برگ منسجم و گوشتی در هر گیاه یعنی نیاز به آبیاری کنترل شده و کم دارد. در بیشتر خانه‌های آپارتمانی گلدان «گندمی» پیدا می‌شود. گیاهی زیبا که نگه داری پیچیده یا آفت خاصی ندارد. همین آن را محبوب کرده است. ریشه‌های گندمی کپسولی است و آب در ریشه ذخیره می‌شود. وقتی خاک گلدان کاملاً خشک شد، آبیاری کنید. با این حال برای زیبا و شاداب شدن گندمی، «جزیره مرطوب» بسازید، می‌پرسید با کدام امکانات؟ منظور همان افشانه آب یا قرار دادن ظرف آب در مجاورت گلدان  و کمی سنگ و ماسه است. برگ‌های گندمی رطوبت محیطی را دوست دارند. گل «قاشقی» ساقه گوشتی و ضخیمی دارد که آب را ذخیره می‌کند. این گیاه از خاک خیس متنفر است، نشان به نشان ذخیره آب در ساقه نه ریشه. وقتی خاک گلدان کاملاً خشک بود، آبیاری کنید. آلوئه ورا هم در برگ‌ها و بدنه گوشتی خود آب را ذخیره می‌کند. آبیاری زیاد با فساد سریع برگ ها، حیات آن را به خطر می‌اندازد. هر وقت خاک گلدان خشکِ خشک شد، آبیاری کنید.

 

«سانسوریا» یا «زیبای محبوب آپارتمانی» ریشه‌های «ریزومی» دارد که آب را در آن ذخیره می‌کند. به آبیاری حساس است. شاید فکر کنید این ریشه‌های کوتاه توانایی تامین رطوبت گیاه را ندارد و مدام آبیاری کنید. این محبت کاذب سبب پوسیدگی گیاه از قسمت انتهایی برگ نزدیک به ریشه می‌شود. وقتی لایه سطحی خاک گلدان خشک شد باید آبیاری مجدد را انجام داد. «یوکا» هم گیاه پرطرفدار آپارتمانی و مقاوم به خشکی است. اگرحوصله آبیاری منظم گیاه را ندارید یا ممکن است از یادتان برود، یوکا نگه دارید. تحمل تشنگی گیاه بالاست با این حال نباید در حقش کوتاهی کرد. این گیاه برای شهر‌های کم آب و گرم گزینه خوبی است. در عوض گیاهانی مثل «حسن یوسف» و «شمعدانی»، رطوبت دوست هستند. به طور کلی ساختار گیاه هم به شما کمک می‌کند در فهم و درک بهتر شیوه مراقبت از آن. گیاهانی با ریشه‌های تاری شکل، بلند و مویی، ساقه لوله‌ای و نازک همچنین برگ‌های پهن و نازک، قدرت نگه داری و دخیره آب کمی دارند و علاوه بر آبیاری منظم به رطوبت محیطی نیاز دارند و نور ملایم غیر مستقیم برایشان بهتر است. درست برعکس بقیه گیاهانی که بالا گفته شد.