سبک جدید زندگی سالمندان در خانه‌های کوچک

_ روزنامه ایران نوشت: حمایت و توانمندسازی اقشار آسیب‌پذیر در هر جامعه‌ای به برقراری عدالت اجتماعی و توسعه در آن جامعه منجر می‌شود. از این‌رو حمایت از افراد دارای معلولیت به‌عنوان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه همواره مورد توجه مسئولان اداره کشور قرار داشته است. به اعتقاد کارشناسان و متخصصان این حوزه مهم‌ترین راه کاهش آسیب‌های جسمانی و روانی ناشی از انواع معلولیت‌ها، توانمندسازی این افراد در زمینه‌های فردی و اجتماعی و کمک به آن‌ها برای استفاده مطلوب و مناسب از قابلیت‌ها و توانایی‌های خویش است. راه‌اندازی مراکز آموزش روزانه و همچنین مراکز شبه‌خانواده یکی از راهکار‌های اساسی در این زمینه است که سال‌هاست درکشور‌های توسعه‌یافته مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

 

سعید آرام مدیرکل بهزیستی تهران بزرگ نیز معتقد است توانمندسازی و فراهم کردن شرایط زندگی مناسب در مراکز نگهداری از افراد دارای معلولیت و سالمندان از اهمیت بالایی برخوردار است. او در این باره می‌گوید: مهیا کردن شرایط زندگی مناسب در مراکز شبانه‌روزی یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که سازمان بهزیستی طی سال‌های متمادی پیگیری می‌کند.

 

وی می‌افزاید: زندگی جمعی در مراکز با ظرفیت‌های بالا، شباهتی به زندگی نرمال و طبیعی ندارد. از این‌رو تلاش شد شرایطی فراهم شود تا افرادی که امکان زندگی در کنار خانواده خود را ندارد بتوانند به روال عادی و طبیعی زندگی کنند. مراکز حمایتی خانه‌های کوچک فرصت خوب و مؤثری در این زمینه است. در واقع معلولان و سالمندانی که از نظر جسمانی و روانی نسبت به دیگران شرایط بهتری دارند، اما فاقد خانواده یا سرپرست هستند با حضور در این مراکز فرصت حضور درجامعه و زندگی نیمه‌مستقل را خواهند داشت.

 

او در ادامه توضیح می‌دهد: خانه‌های کوچک شکلی از مراکز شبانه‌روزی هستند که امکان زندگی افراد در محیط‌های کوچک با ظرفیت ۱۰ تا ۱۵ نفر را فراهم می‌کنند به گونه‌ای که آن‌ها بتوانند به‌صورت مستقل در آنجا زندگی کنند. حقیقت این است که در کشور‌های پیشرفته مراکز تجمعی که ۵۰ تا ۱۰۰ سالمند یا معلول و یا بیمار روانی را نگهداری می‌کنند جای خود را به مراکز با ظرفیت‌های کم و محدود داده‌اند. در این مراکز شرایطی ایجاد می‌شود که سالمندان یا افراد دارای معلولیت بتوانند زندگی نسبتاً مستقلی داشته باشند و شرایطی همانند شرایط حضور در خانه را تجربه کنند. به‌همین دلیل در کشور ما نیز خانه‌های کوچک راه‌اندازی شده است تا معلولان ذهنی که ضریب هوشی آن‌ها در حد معمولی است، بیماران روانی مزمنی که دوران حاد بیماری و دوران کنترل بیماری را گذرانده‌اند و شرایط زندگی مستقل را دارند، سالمندانی که بستر خواب یا خیلی وابسته نیستند و تا حدودی توانایی انجام کار‌های خود را دارند بتوانند در محیط‌های کوچکی که شرایط زندگی مستقل را دارند، با همراهی مراقبین زندگی کنند. آن‌ها حتی می‌توانند با همراهی مراقبین از این خانه‌ها خارج شده  و درجامعه حضور پیدا کنند.

 

سعید آرام با اشاره به اینکه شرایط حضور در اجتماع، مراکز تحصیلی و محل کار هم برای ساکنان در خانه‌های کوچک مهیا است می‌گوید: معلولان ذهنی  و مغزی که در مدارس استثنایی و حتی برخی در مدارس عادی تحصیل می‌کنند یا بیماران روانی مزمن که از شرایط اشتغال برخوردارباشند می‌تواند در محل تحصیل یا کار خود حضور پیدا کنند و پس از اتمام فعالیت دوباره به این مراکز بازگردند.

 

او همچنین با تأکید بر اینکه حضور در این مکان‌ها محدودیت زمانی ندارد اظهار می‌کند: این مراکز می‌توانند بنابه درخواست خانواده از معلول یا سالمند برای مدت زمان کوتاه هم نگهداری کنند. در حال حاضر ۱۰ خانه حمایتی در استان تهران وجود دارد. در شهر تهران هم ۲ مرکز برای معلولان ذهنی تأسیس شده که حدود ۳۰ نفر در آنجا حضور دارند. خوشبختانه در راستای گسترش این مراکز اقدامات مؤثری انجام شده به طوری که ۲ مرکزدیگر برای افراد دارای معلولیت در حال افتتاح است و یک مرکز هم برای سالمندان بزودی افتتاح خواهد شد.

 

مدیر کل بهزیستی تهران بزرگ همچنین با تأکید بر نظارت و ارزیابی مرتب این مراکز از طریق تیم‌های نظارتی و نیرو‌های تخصصی عنوان می‌کند: در خانه‌های کوچک برای هر نفر تا سقف یک میلیون و پانصد و شصت هزار تومان یارانه در نظر گرفته شده است که اگر خانواده فرد معلول واجد شرایط باشند از سوی بهزیستی پرداخت می‌شود.

 

علی همت محمودنژاد مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق معلولان ایران نیز معتقد است مراکز شبه خانواده شرایط روانی و اجتماعی بهتری را برای مددجویان و پناهجویان ایجاد می‌کنند.

 

او می‌گوید: از نظر آکادمیک و علمی، زندگی جمعی در مراکز نگهداری از معلولان و سالمندانی که ظرفیت بالایی دارند با مشکلات وآسیب‌هایی همراه است. یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها، اپیدمی بیماری‌های مسری مانند کرونا است. از سوی دیگر این مراکز به ناچار همانند ندامتگاه، فعالیت‌ها و رفت و آمد افراد را کنترل می‌کنند که این موضوع تأثیر منفی بر روان فرد معلول یا سالمند خواهد داشت. این درحالی است که اگر فرد در مرکز شبه‌خانواده یا همین خانه‌های کوچک بهزیستی سکونت کند در کنار افراد محدودی زندگی خواهد کرد. از این رو می‌تواند به‌عنوان عضوی از خانواده در امور مربوط به خود و فعالیت‌های طبیعی زندگی مشارکت داشته باشد و با یارانه سازمان بهزیستی زندگی خود را اداره کند. چنین افرادی حتی می‌توانند بیرون از خانه اشتغال داشته باشند و ارتباطات گسترده‌تری با جامعه داشته باشند.

 

محمود‌نژاد با تأکید بر اینکه با ایجاد خانه‌های کوچک می‌توانیم به نوعی توانبخشی مبتنی برجامعه را تسری دهیم، اظهار می‌کند: برای من ناراحت‌کننده است که این موضوع به‌صورت عملیاتی گسترده در مجموعه بهزیستی دیده نمی‌شود و این گونه مراکز در ایران بسیار کم است. باید بودجه این بخش از سازمان بهزیستی بسیار گسترده شود و ما به جای اینکه توانبخشی مبتنی بر جامعه را گسترش دهیم بر توانبخشی مبتنی بر خانواده تکیه کنیم. حدود ۲۰ سال است که تلاش می‌کنم تا مسئولان به این افق برسند که چنین مراکزی اولویت و نیاز جامعه است.

 

مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق معلولان اضافه می‌کند: من نام چنین مراکزی را هتل مخصوص افراد دارای معلولیت می‌گذارم. چون این مراکز می‌توانند در کنار فراهم کردن شرایط مناسب برای فرد معلول امکان بازیابی ذهنی و جسمی و حتی رسیدگی به برخی از امور زندگی را برای خانواده او فراهم کنند. برای مثال پدر و مادری  را که دارای فرزند اوتیسم هستند تصور کنید. می‌دانید نگهداری و حفظ و تربیت چنین کودکانی با مشقت بسیار همراه است. حالا اگر پدر و مادر که با مشقت تلاش می‌کنند در کانون گرم خانواده از فرزند خود نگهداری کنند دچار مشکلی شوند یا برای آن‌ها فرصت سفر کاری پیش آید چه باید بکنند؟ درچنین شرایطی فرزند آن‌ها کجا باید نگهداری شود؟ قطعاً هرکسی امکان یا تخصص نگهداری از چنین فردی را ندارد، اما اگر مرکزی که دارای متخصص، مسئول فنی، فیزیوتراپ، مادریار و کسانی که آموزش‌های لازم را دیده‌اند وجود داشته باشد چنین خانواده‌هایی می‌توانند به‌راحتی و با فراغ خاطر از خدمات آن‌ها استفاده کنند.

 

محمود‌نژاد تأکید می‌کند: این رویکرد علمی است و در دنیا هم از آن بهره می‌برند. این مکان‌ها نه فقط برای مبتلایان به اوتیسم بلکه برای سایر معلولیت‌ها همانند مبتلایان به‌کم توانی ذهنی یا سندروم داون، اقامتگاه بسیار خوبی است. ازسوی دیگر این گونه اقامتگاه‌ها می‌توانند امکان تنفس و بازیابی توان قیم و فردی  را که از معلول یا سالمند نگهداری می‌کند هم فراهم کنند. در واقع حسن این موضوع دراین است که والدین و قیم از نگهداشتن معلول خسته و آزرده نمی‌شوند و او را برای همیشه به مراکز نگهداری نمی‌سپارند.

 

او با اشاره به مراکز آموزش روزانه می‌گوید: در کنار خانه‌های کوچک می‌توان با گسترش مراکز آموزش روزانه توانمندی این افراد را افزایش داد. به این ترتیب خانواده نیز دچار فرسودگی و خستگی نمی‌شوند. هرچه مراکز آموزشی معلولان را در کشور گسترش دهیم، مراکز نگهداری از معلولان کمتر خواهد شد.

 

محمدرضا صوفی‌نژاد مدیر آسایشگاه خیریه کهریزک که سال‌ها در کنار سالمندان و افراد دارای معلولیت حضور داشته می‌گوید: راه‌اندازی مراکزی که از تعداد محدودی سالمند یا معلول نگهداری کند قطعاً مفید است، اما شیوه عملکرد باید به‌گونه‌ای صحیح و درست باشد.

 

او ادامه می‌دهد: در یک مجموعه ۱۰۰ یا ۲۰۰ نفره هیچ یک از افراد نمی‌توانند همانند اعضای یک خانواده، با یکدیگر ارتباط مناسب برقرار کنند. اما در مراکز شبه‌خانواده فرد می‌تواند به زندگی طبیعی و نرمال ادامه دهد. البته باید شرایط مناسب زندگی کردن در این مراکز فراهم باشد تا آن‌ها زندگی کنند نه اینکه زنده بمانند. در واقع در این خانه‌های کوچک باید بیشتر وابستگی‌هایی را که یک فرد سال‌ها با آن‌ها زندگی کرده فراهم کنند. تفریح، ورزش، آموزش، مطالعه، سفر و هرآنچه انسان برای زندگی کردن نیاز دارد باید در این مراکز مهیا باشد. در چنین شرایطی می‌توان گفت گسترش خانه‌های کوچک بهترین سیاست است. البته اگر شرایطی فراهم شود که برخی از خانواده‌ها بتوانند عضو معلول یا سالمند را برای مدت زمان کوتاه و به‌صورت موقت به این مراکز بسپارند و پس از فراغت از مشغله دوباره آن فرد را به جمع خانواده بازگردانند مفیدتر خواهد بود.