پایان ضرب‌الاجل سه ماهه ایران به آژانس انرژی اتمی؛ تمدید یا پایان؟
- بعد از خروج آمریکا از برجام و بدعهدی‌های طرف‌های اروپایی و آمریکایی مجلس یازدهم شورای اسلامی در اقدامی انقلابی تصمیم به کاهش جدی تعهدات ایران در برجام گرفت. مجلس شورای اسلامی با تصویب قانونی ۶ بندی تحت عنوان «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» دولت و سازمان انرژی اتمی را ملزم کرد که این اقدامات را آغاز کنند.
بر اساس بند ۶ این قانون دولت جمهوری اسلامی ایران موظف شد در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشور‌های متعاهد از جمله کشور‌های ۱+۴ (آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) در قبال ایران و عادی نشدن روابط بانکی رفع کامل موانع صادرات فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، ۲ ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون در مجلس شورای اسلامی، نظارت‌های فراتر از پادمان از جمله اجرای داوطلبانه سند (پروتکل) الحاقی را متوقف کند.
همانطور که انتظار می‌رفت طرفین مقابل ایران در برجام، در طول مدت دو ماهی که در قانون تعیین شده بود به هیچ‌یک از تعهدات خود ذیل برجام عمل نکردند. در نتیجه دولت و سازمان انرژی اتمی اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را دو ماه پس از تصویب قانون، یعنی در ۵ اسفند ۹۹ متوقف کردند.
کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، در مصاحبه‌ای با خبرنگاران، اقداماتی که از پنج اسفند متوقف شدند را تشریح کرد. وی اظهار داشت که این اقدامات شامل موارد زیر می‌شوند:
* مفاد پروتکل الحاقی؛
* کد ۳.۱ اصلاحی ترتیبات فرعی موافقتنامه پادمان (برای اظهار زودهنگام تاسیسات هسته‌ای به آژانس)؛
* استفاده از فناوری‌های مدرن و حضور دراز مدت آژانس در ایران؛
* اقدامات شفافساز در رابطه با کیک زرد؛
* اقدامات شفافساز در رابطه با غنی‌سازی؛
* دسترسی‌ها پیرو مفاد برجام؛
* نظارت و راستی‌آزمایی اجرای اقدامات داوطلبانه؛
* اقدامات شفافساز در رابطه با ساخت قطعات سانتریفیوژ.
اما پیش از توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، گروسی دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سفر خود به ایران برای گفت‌وگو با مقامات سازمان انرژی اتمی ایران خبر داد. در سفر گروسی به ایران، توافق‌نامه‌ای میانه سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به امضا رسید.
ایران و آژانس تفاهم کردند اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف شود و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی‌گردد.
مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری این است که ایران به مدت ۳ ماه اطلاعات برخی فعالیت‌ها و تجهیزات نطارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می‌ماند. چنانچه ظرف ۳ ماه تحریم‌ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می‌گذارد، در غیر این‌صورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.
با آغاز دور جدید نشست‌های فصلی کمیسیون مشترک برجام در ۲۰ فروردین و شنیدن زمزمه‌هایی مبنی بر توافق ایران و آمریکا ذیل برجام، سید عباس عراقچی مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران در این نشست‌ها، پس از پایان دور چهارم نشست‌ها اظهار داشت احتمال تمدید مهلت همکاری هسته‌ای تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای ایران وجود دارد.
عراقچی به خبرنگار NHK ژاپن در وین گفت: ایران امیدوار است پیشرفت‌های کافی در روند مذاکرات وین صورت گیرد تا دیگر نیازی به طرح موضوع تمدید همکاری‌های با آژانس نباشد.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در تشریح گفت‌وگوی عراقچی با رسانه ژاپنی در نشست خبری خود با خبرنگاران اضافه کرد: آنچه دکتر عراقچی در مصاحبه با NHK بیان کرده اند این است که قانون مجلس الزام آور است و تاریخ ٢١مه در خصوص توافق بین ایران و آژانس قطعی است. طبیعی است چون عجله ای برای به سرانجام رساندن گفت‌وگوها نداریم ضمن اینکه از فرسایشی شدن آن، جلوگیری می کنیم؛ ما نمی خواهیم هیچ تاریخی مانع از این شود که دستورالعمل های اجرایی تهران برای تیم مذاکره کننده به طور دقیق عملیاتی نشود.
وی افزود: عراقچی در این مصاحبه صرفا یکی از انتخاب ها برای تاریخ ٢١ می را گفته اند، در صورتی که گفت‌وگوها در مسیر درست باشد، با هماهنگی دو طرف و موافقت تهران این تاریخ می‌تواند تمدید شود.
خطیب‌زاده همچنین تاکید کرد: البته طبیعی است که تصمیم برعهده تیم مذاکره‌کننده نیست و تصمیمات در تهران صورت می‌گیرد.
در همین زمینه ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز تصریح کرد: این بازه ۳ ماهه در روز ۲۲ می یا اول خرداد ماه به پایان می‌رسد. اما خواسته جمهوری اسلامی تا کنون محقق نشده و فکر می‌کنیم که باید با روند فعلی این توافق را بدون نتیجه بدانیم.
عراقچی همچنین در پایان نشست گفت که تفاهم ایران و آژانس و تمدید احتمالی آن تصمیمی است که در تهران گرفته می‌شود و در حد مذاکرات در وین نیست. در تهران تصمیمات مقتضی در این خصوص حتما گرفته خواهد شد و به ما ابلاغ می‌شود.
به هر روی، فرصت سه ماهه امروز به پایان رسیده است و باید منتظر ماند و دید که جمهوری اسلامی ایران چه تصمیم برای توافق میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد گرفت؛ تمدید توافقنامه و یا پایان آن برای همیشه!