پیشینه فرهنگ دفاع در تاریخ ایران با تاکید بر سده اخیر

- محمد الوندی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام- فرهنگ دفاع در ایران به دلیل تجربه زیستی ایرانیان همیشه همراه با دیانت بوده و به امری درهم تنیده با آن تبدیل شده که در بخش‌های مختلف زندگی آنان مانند معماری، آئین‌ها، کار، بازی‌ها و آداب و رسوم، حکمرانی در ادوار قابل توجه تاریخ ایران و ... نمود یافته؛ به نحوی که دیانت و مدنیت هم در ساحت‌های مختلف زندگی از جمله اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، سبک زندگی، تجاری و عرصه دفاعی به صورت یکپارچه و در هم تنیده متجلی شده است.

 

دینداری و آموزه‌های ادیان الهی از ادوار قدیم ایران باستان، روح حاکم بر فرهنگ دفاع در ایران در برابر بیگانگان بوده است. به نحوی که شاهدیم اساس آموزه‌های زرتشت با اساس آیات جهاد و دفاع در اسلام مطابق است؛ اما آنچه که مبنای ارائه این نشست است. تجربه زیستی ۵۰۰ ساله یعنی زمانی است که هویت شیعی مبنای سیاست و حاکمیت در ایران قرار می‌گیرد. ما از این دوره یعنی ابتدای دورهی صفویه شاهد شکل گیری مقوله دفاع مقدس در جنگ‌های با بیگانگان هستیم. دفاعی که مبنای مقدس بودن آن:

 

۱) تطابق با تعالیم دین
۲) فتوی و حکم جهاد عالم و مجتهدان
۳) مردمی بودن
۴) رعایت اخلاق و فقه دفاع در میدان جنگ بوده است.

 

بررسی جنگ‌های خارجی ایران در دوره صفویه و قاجار و غلبه این چهار مبنا در عمده جنگ‌های خارجی این دو دوره نشان دهنده قداست این جنگ‌ها و اسطوره‌ها و قهرمانانی است که در این جنگ‌ها به شهادت رسیده‌اند.

 

عینیت‌های این مباحث، بخشی در این نشست ارائه و عرضه گردید که به عنوان عقبه‌ی ۸ سال دفاع مقدس، تجربه‌ای قابل اتکاست.

 

نکته‌ای که به عنوان روایت سده در حوزه دفاع قابل عرضه و ملاحظه است این است که هرگاه در تاریخ ۲۰۰ سال گذشته و منتهی به سده، حکومت‌ها از دیانت فاصله گرفتند عقبه مردمی خود را از دست دادند. مثال این قضیه را می‌توان در سه دوره حکومتی افغان‌ها، نادرشاه افشار و پهلوی مشاهده کرد.

 

وجه تمایز انقلاب اسلامی و امام راحل در رهبری و مدیریت دفاع مقدس به دلیل احیا رابطه‌ حاکمیت، مدنیت و دینداری با ۳ دوره‌ حکومتی پیش گفته منجر به بازگرداندن عناصر قداست در مقوله دفاع و اتکا به توان مردم، عشایر، شهری و روستایی در عرصه فرهنگ دفاع شد.