روزهای سوت و کور بازار کتاب‌فروشان خیابان انقلاب/بوی خوبی از آینده عرصه ادبیات و نشر به مشام نمی‌رسد
- فعالان عرصه بازار کاغذ از نیمه دوم سال ۹۹ هشدار لازم پیرامون کاهش میزان کاغذ در بازار را اعلام کردند، زیرا واردات این کالای استراتژیک تنها تا پاییز ۹۹ انجام شده بود بدین ترتیب پیش بینی پیرامون کاهش کاغذ در بازار گزینه‌ای دور از انتظار به نظر نمی‌آمد، بررسی‌ها حکایت از کمبود کاغذ و افزایش قیمت این کالا در ماه‌های آینده دارد به گفته دست اندرکاران حوزه واردات کاغذ موجودی کاغذ انبارها تنها در ماه‌های ابتدای سال ۱۴۰۰ توان پاسخ به نیاز بازار خواهد داشت.
با این همه شاهد التهاب بازار کاغذ در ماه‌های اخیر آن هم با قیمت صعودی آن در بازار هستیم این چالش بار دیگر زمانی فعال شد که قیمت خمیر کاغذ رو به افزایش رفت، نوسانات نرخ ارز در داخل کشور هم زمینه و بستر مناسب برای افزایش قیمت را فراهم کرد بدین ترتیب افزایش ۲۵ درصدی قیمت کاغذ از دی ماه در بازار نشر خود را نشان داد اگرچه این حرکت بسیار خزنده بود اما بر اساس پیش بینی ها با فروکش کردن بیماری کرونا تبعات اقتصادی کمبود کاغذ چهره واقعی خود را در بازار نشر بیش از هر زمان دیگر نشان خواهد داد.
اکنون پس از پشت سر گذاشتن موج چهارم کرونا و تعطیلات پس از آن همچنان شاهد خواب بازار نشر هستیم و بسیاری از کتاب فروشی‌ها با مشکلات اقتصادی و کمبود مخاطب روبرو هستند از سوی دیگر کارشناسان اقتصادی حوزه کاغذ نیز تاکید دارند که عدم واردات کاغذ با نرخ ارز نیمایی تاثیر بسیار محسوس بر قیمت کاغذ خواهد گذاشت در این میان بسیاری از کتاب فروشی‌ها و مصرف کنندگان مستقیم کاغذ نگرانی خود را از افزایش این کالا اعلام کردند، زیرا آینده بازار این کالای استراتژیک را بسیار متزلزل قلمداد می‌کنند.
در این میان خبرنگار میزان سری به کتابفروشی‌های خیابان انقلاب زد، خیابانی که این روزها علی‌رغم تدابیر متعدد و برداشته شدن بسیاری از محدودیت‌های تردد و بازگشایی صنوف متعدد به خصوص کتاب فروشی‌ها همچنان در سکوت به سر می‌برد، ابتدا به داخل مغازه کتاب فروشی می‌روم که بعد از حدود دو ماه تعطیلی ناشی از بیماری کرونا تازه باز شده و فروشنده کتاب پس از پاک کردن ویترین تلاش دارد تا کتاب‌های خود را به مخاطبان عرضه کند.
این کتاب فروش پیرامون علل سکون و سکوت در بازار کتاب گفت: رکود در حوزه نشر بیش از هر زمان دیگری فعالیت کتابفروشیها را تحت تاثیر قرار داده، متاسفانه قیمت کاغذ نیز در افزایش قیمت کتاب نقش مهمی داشته و همین امر سبب شده تا کتاب از سبد خانوار خارج شود، اگر چه کم رنگ شدن ردپای آثار فرهنگی عوارض خاص خودش را دارد، اما آثار اقتصادی آن محسوس‌تر بوده و زودتر خود را نشان داده است.
***نقش دستوری قیمت در خرید کتاب
وی در همین راستا ادامه داد: از آنجایی که کاغذ به عنوان یک کالای اساسی در تولید کتاب مورد استفاده قرار می‌گیرد لذا هرگونه تغییر و تحول در قیمت این کالا نقش بسزایی در استقبال مخاطبان از کتاب دارد.
این کتاب فروش در مورد کتاب‌های مورد استقبال طی دوران کرونا بیان کرد: کتاب‌های رمان و دفاع مقدس بیشترین کتاب‌هایی بودند که در طی این دو سال به فروش رسیده اند؛ نکته قابل توجه پیرامون کتاب‌های حوزه دفاع مقدس این است که برخی از این کتاب‌ها حتی به ۵۰ چاپ رسیده اند و این امر بیانگر استقبال مردم از کتاب‌های دفاع مقدسی می‌باشد.
وی پیرامون میزان مطالعه در سطح جامعه ابراز کرد: متاسفانه میزان مطالعه در کشور ما کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است در عین حال بر آورد‌های من نشان می‌دهد که بیشتر افرادی که این روزها مطالعه می‌کنند از قشر مذهبی جامعه هستند.
این کتاب فروش پیرامون فعالیت دستفروشان کتاب در خیابان انقلاب اظهار کرد: سه سال پیش طرحی در نظر گرفته شد مبنی بر اینکه دست فروشان کتاب از کنار خیابان انقلاب جمع‌آوری شوند این امر رویکرد بسیار خوبی بود، زیرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با کمک نیروی انتظامی تا حدود زیادی توانسته بود به این معضل خاتمه دهد، اما با شکل‌گیری و اوج‌گیری کرونا متاسفانه این طرح جمع آوری شد و اکنون شاهد وجود تعداد زیادی از دستفروشان کتاب در کنار خیابان انقلاب هستیم.
***کتاب با تخفیفی ۵۰ درصدی
بعد از خداحافظی با این کتاب فروش کمی جلوتر رفتم و بازهم از سکوت موجود در خیابان انقلاب متعجب بودم، خیابانی که در تمام روزهای سال حتی از هشت صبح پر از دانشجو و خریدار کتاب بود حالا در سکوت به سر می‌برد، وارد کتابفروشی دیگری شدم، کتاب فروش که در خلوتی خود نشسته بود پیرامون نوع کتاب‌های که دست فروشان کتاب در کنار خیابان به مخاطبان ارائه می‌کنند ابراز کرد: کتاب‌هایی که دستفروشان کتاب در کنار خیابان انقلاب به مخاطبان ارائه می‌کنند عموما با ۵۰ درصد تخفیف ارائه می‌شود و به خوبی مخاطب را با خود همراه می‌کند دلیل این امر مشکلات اقتصادی مخاطبان بوده زیرا آنها ترجیح می دهند کتاب‌های ارزان‌تر را خریداری کنند همین امر سبب رونق کار دستفروشان کنار خیابان شده است، آنان کتاب‌های مورد استقبال قرار گرفته را در چاپخانه‌ها زیر زمینی تکثیر و منتشر می‌کنند بدین ترتیب هزینه چاپ‌های کلان و در عین حال دستمزد نویسنده را پرداخت نمی کنند سر انجام کتاب را با ۵۰ درصد تخفیف ارائه به مخاطبان ارائه می دهند.
این فروشنده کتاب برخی از تصمیمات اتخاذ شده برای افزایش سرانه مطالعه را مورد بررسی قرار داد و افزود: از آنجا که مصوبات به طور کلی اجرایی نشده و تاثیر آن بر عملکرد جامعه مورد بررسی قرار نگرفته است نمی‌توان در مورد مصوبات در نظرگرفته شده برای حوزه نشر و کاغذ اظهار نظر کرد، فقط می‌توان امیدوار بود که شرایط حوزه نشر از این بد‌تر نشود، زیرا عواقبی همانند نابودی بیش از پیش کتاب فروشی‌ها و ناشران را به دنبال خواهد داشت.
***تاثیرات برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب
وی به میزان استقبال مردم از فروش کتاب‌های نمایشگاه مجازی کتاب اشاره و تصریح کرد: سال گذشته با اوج گیری بیماری کرونا میزان استقبال مردم از کتاب‌های مجازی و سفارش‌های آنلاین بسیار اوج گرفت، اما امسال یعنی سال ۱۴۰۰ این میزان کاهش چشمگیری داشته تا حدی که ۵۰ درصد سفارش کتاب کاهش یافت، دلیل این امر را نیز باید در برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب دانست چراکه با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب مخاطبان کتاب‌های خود را به شکل کلی خریداری کرده و این روزها نیازی به خرید آنلاین کتاب ندارند.
*** آینده مبهم حوزه نشر
وارد یک کتاب فروشی شدم که محل انتشاراتی هم بودف فروشنده کتاب که خود نیز ناشر بود پیرامون آینده بازار نشر در شرایط موجود بیان کرد: آینده بازار نشر روشن نیست چرا که با برداشته شدن محدودیت‌های کرونایی تقاضا برای کاغذ افزایش پیدا می‌کند، اما موجودی کنونی کاغذ به اندازه کافی نیست بدین ترتیب منتظر التهابات جدید در بازار کاغذ باید باشیم بدین ترتیب بسیاری از ناشران، به سبب گرانی و نوسان قیمت کاغذ برای چاپ کتاب‌های جدید و حتی تجدید چاپ دست نگه داشته‌اند، چرا که چشم‌اندازی روشن و شفاف برای فروش کتاب‌هایی که منتشر می‌کنند ندارند.
وی میزان سرانه مطالعه در ایران را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: پایین بود سرانه مطالعه و گرانی کاغذ دست به دست هم داده و وضعیت بغرنجی را در حوزه نشر حکم‌فرما کرده در این وضعیت نه تنها ناشران متضرر می‌شوند، بلکه تمامی مشاغل مرتبط با حوزه نشر مانند صحافی‌ها، چاپخانه‌ها، مولفان و حتی کتاب فروشی‌ها هم تحت‌تأثیر این شرایط ضرر خواهند کرد.
***سایه سنگین رکود در بازارکتاب
در ادامه مسیر خیابان انقلاب باز هم با ناشری دیگر برخورد کردم که درگیری هماهنگی برای ارسال کتاب‌خود به خریداران بود، وی به شیوه فروش کتاب در ماه‌های گذشته خصوصا در زمان تعطیلی‌های ناشی از بیماری کرونا اشاره و ابراز کرد: در روزهای کرونایی و محدودیت‌های فعالیتی صنف‌ها، برخی از کتاب فروشی‌ها کرکره‌های خود را نیمه باز گذاشته و با مراجعه مشتری کتاب‌ها مورد درخواست آنان را ارائه می‌کردند، اما اکنون که باردیگر فضا برای فعالیت کتاب فروشی‌ها فراهم شده هنوز شاهد رکود در بازار هستیم البته اظهار نظر در مورد تاثیرات خروج بحران از بازار اقتصادی نشر بعد از پیک چهارم کرونا هنوز بسیار زود است، اما می‌توان بر این مهم تاکید کرد که مردم تا حدود زیادی وابسته به سفارشات اینترنتی شده اند.
وی تاثیر فضای مجازی را بر کتاب فروشی‌ها مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: کتاب فروشی‌ها با حضور و بروز در فضای مجازی تا حدود زیادی مشتریان خود را از دست دادند این امر با توجه به بی مهر‌ی‌های جامعه ایرانی نسبت به سرانه مطالعه و خرید کتاب شرایط دشوار و بسیاری سختی را برای فعالان عرصه فروش و نشر کتاب فراهم کرد از سوی دیگر سرمایه گذاری بر روی فرهنگ و کتاب تا حدود زیاد با تزلزل روبرو شد و کتابفروشی‌های فراوانی به علت چالش‌های اقتصادی بسته و برای همیشه تعطیل شدند، اکنون که زمزمه‌های افزایش قیمت کاغذ بیش از هر زمانی بالا گرفته و عملا شاهد افزایش قیمت کاغذ در بازار طی روزهای اخیر هستیم نمی‌توانیم امیدی چندانی به آینده کتاب فروشی‌ها و ناشران داشته باشیم.
***افزایش قیمت مواد اولیه
به ظهر نزدیک می‌شدم و چیزی تا وقت نماز باقی نمانده بود کمی جلوتر رفتم با دیدن یک کتاب فروش دیگر گزارشم را به پایان برسانم یک کتاب فروش که جلوی درب کتابفروشی نسبتا کوچوکش ایستاده بود گفت‌وگو با من را پذیرفت و پیرامون افزایش قیمت مواد اولیه که معضل این روزهای عرصه چاپ و نشر شده بیان کرد: مشکل افزایش قیمت کتاب تنها محدود به کاغذ نمی‌شود، بلکه به جز قیمت کاغذ، سایر اقلام دیگر نیز در قیمت پشت جلد کتاب تأثیرگذار هستند و باعث گرانی قابل توجه این کالای فرهنگی می‌شوند بدین ترتیب پاسخ به این سوال که آینده کتاب به کجا خواهد رسید بی پاسخ خواهد ماند.
این کتاب فروش میانسال پیرامون دغدغه تامین کاغذ که این روزها سر زبان کتاب‌فروشان و ناشران افتاده خاطرنشان کرد: دغدغه تامین کاغذ دولتی و به‌دنبال آن گرانی کاغذ در هفته‌های اخیر بخش عمده کار نشر را با چالش روبرو و بیم تعطیل شدن انتشاراتی‌ها دور از انتظار نخواهد بود، عدم وجود کاغذ با ارز دولتی و خالی شدن انبارها از این کالای استراتژیک، شاهد قیمت‌های سر به فلک کشیده هستیم و چنانچه بر همین منوال پیش برود، دیگر کتابی چاپ نمی‌شود که کتابفروشیها آن را بفروشند.