پذیرایی از زائران در کارخانجات مبارکه «زواری» و «خادمی» حرم مطهر رضوی
- سابقه تاریخی نشان می‌دهد که مهمان‌داری در آستان قدس رضوی از قرن نهم هجری معمول بوده، ولی مدارک به‌دست‌آمده سابقه‌ی آن‌را از دوره‌ی صفویه می‌داند. مهمانسرای آستان قدس در دوران صفویه به شربت‌خانه موسوم بوده و موقوفاتی هم داشته که حمام شاه در محله‌ی چهارباغ در بازار و در مجاورت مسجد ۷۲ تن از آن‌جمله است.
اما این مهمانسرا در دوره قاجاریه، «کارخانجات مبارکه» نامیده می‌شد و از آنجایی که در این دوره، میهمانسرای خادمان و زائران از هم جدا بوده، میهمان سرای زائران با عنوان «کارخانه مبارکه زوّاری» و میهمانسرای خادمان با عنوان «کارخانه مبارکه خادمی» شهره خاص و عام بوده است.
کاظم جهانگیری کارشناس مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفت‌وگو با گفت: آنچه از اسناد بر می‌آید این میهمان سرا در ایام پرفضیلت ماه مبارک رمضان، هر شب در محل کارخانه زوّاری، میزبان زائران حرم مطهر بوده و با تهیه افطاری از اقشار مختلف مردم پذیرایی کرده است.
کاظم جهانگیری در همین راستا بیان کرد: هر شب، تمامی کارکنان کشیک حرم، افطاری را در محل کارخانه خادمی صرف میکردند و علاوه بر این، به برخی کارکنان حرم که با توجه به ضرورت‌های شغلی در این ایام موظف بودند در حرم مطهر حضور داشته باشند، سحری هم تعلق میگرفت که مطابق دستورالعمل ذکر شده در ساعتی خاص در کارخانه خادمی صرف می‌شد.
وی، تنوع غذا‌های این ایام به خصوص در وعده افطار جالب توجه عنوان کرد و افزود: البته این غذا‌ها بر حسب فصول سال انتخاب میشده است، عنوان غذاهایی، چون قُرمه، بورانی بادمجان، آش، کوکو، پلو، آبگوشت و سایر غذا‌های گوشتی در کنار انواع پنیر، ماست، دوغ و انواع میوه مانند خربزه، انگور، سیب، انواع نوشیدنی‌ها و شیرینی‌ها نظیر شربت‌های مختلف، سکنجبین، حلوا، پشمک و ... در سند‌های موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی بسیار به چشم می‌خورد.
کارشناس مرکز اسناد آستان قدس رضوی با استناد به اسناد موجود مهمانسرای رضوی، تامین تمام هزینه‌های تهیه این مواد غذایی را از سوی آستان قدس عنوان کرد که در میهمانسرای حضرت توسط طباخان و آشپزان طبخ میشده است، قدیمی‌ترین سند این مجموعه که در آن به مراسم افطاری حرم مطهر رضوی اشاره شده به به سال ١١١١ هجری قمری و دوره صفویه تعلق دارد.