دلار تک نرخی فرشته نجات بورس است؟
- باشگاه خبرنگاران نوشت:مقام معظم رهبری سال ۱۴۰۰ را سال تولید پشتیبانی و مانع زدایی نام گذاری کردند، برای همین امر ما به بررسی یک از موانع پیش روی بازار سرمایه می‌پردازیم، با توجه به جلسه سران قوا و خواسته‌های فعالان بازار سرمایه به چند نرخی بودن ارز در کشور خواهیم پرداخت و اثر آن را بر اقتصاد و بعد بازار سرمایه ایران می‌سنجیم و اینکه آیا چند نرخی بودن ارز باعث رانت و فساد می‌شود؟ آیا کشورما بستر اقتصادی برای حرکت به سوی نرخ ارز شناور مدیریت شده را دارد؟
حال برای پاسخ به این پرسش به گفتگو با تعدادی از کارشناسان این حوزه پرداختیم.
نظام چند نرخی ارز فسادزاست
فرهنگ حسینی کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این پرسش که تک نرخی شدن ارز برای بازار سرمایه خوب است یا نه و این خوب یا بد بودن کجا خودش را نشان می‌دهد؟ بیان کرد: در حال حاضر نرخ‌های ارز چندگانه در اقتصاد و بورس ایران وجود دارد، دارو و کالا‌های اساسی از جمله روغن خوراکی و خوراک دام با دلار ۴۲۰۰ تومانی و تسعیر ارز بانک‌ها با دلار ۱۱۰۰۰ تومانی و نرخ دلار پتروشیمی‌ها اندکی پایین‌تر از نرخ آزاد وجود دارد، وجود نظام چندگانه نرخ ارز عملا فسادزا بوده و موجب رانت گسترده می‌گردد.
وی افزود: چندگانه بودن نرخ ارز در بازار سرمایه مشکلات فراوانی را به وجود آورده است و همانطور که مشاهده می‌کنیم، نفعی برای مردم عادی نداشته است، در اولین سطح به دلیل محدودیت دسترسی به کالا‌های مبتنی بر ارز ۴۲۰۰ تومانی، شاهد کمبود، کاهش تولید و توقف تولید در برخی از شرکت‌های وابسته به ارز ۴۲۰۰ تومانی مانند صنعت روغن خوراکی و دامی و طیور و دارویی و حتی غذایی هستیم، از سوی دیگر این موضوع سبب کاهش سود این شرکت‌ها به دلیل اعمال حاشیه سود مبتنی بر قیمت دلار ۴۲۰۰ تومانی شده است، در حالی که هزینه سرمایه و جایگزینی مبتنی بر ارز آزاد یا نیمایی است.
کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: در نظام بانکی، وضعیت بدتر است، بانک مرکزی که بخشی از مجموعه اقتصادی دولت است، قیمت ارزی برای تسعیر ارز بانک‌ها تعیین می‌کند، قیمت دلار تعیین شده، کمتر از نصف قیمت ارز نیمایی است، این در حالی است که شورای عالی مالیاتی که بخش دیگری از مجموعه اقتصادی دولت است، رای به محاسبه بر مبنای ارز نیما برای محاسبه و اخذ مالیات می‌دهد.
سهامداران بین اختلافات تیم اقتصادی دولت گیر افتاده اند
حسینی بیان کرد: بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان مالیات از بانک‌ها بابت تسعیر ارز فقط از سال ۱۳۹۷ مطالبه شده است، بدین ترتیب سهامداران بین اختلاف تیم اقتصادی دولت گیر افتاده و متضرر شده اند، در نظام بانکی، وضعیت بدتر است، بانک مرکزی که بخشی از مجموعه اقتصادی دولت است، قیمت ارزی برای تسعیر ارز بانک‌ها تعیین می‌کند، قیمت دلار تعیین شده، کمتر از نصف قیمت ارز نیما است، این در حالی است که شورای عالی مالیاتی که بخش دیگری از مجموعه اقتصادی دولت است، رای به محاسبه بر مبنای ارز نیما برای محاسبه و اخذ مالیات می‌دهد.
کارشناس بازار سرمایه گفت: در گروه فلزی، معدنی، پتروشیمی و پالایشی وضعیت به مراتب بهتر است، مبنای مبادلات ارزی داخلی این شرکت‌ها و همچنین فروش ارز صادراتی آن ها، قیمتی نزدیک به قیمت ارز آزاد است که گاه به دلیل تفاوت ماهیت ارز در دسترس، نرخ منطقی است، اما ریسک دیگر بازار که این روز‌ها به شدت افزایش یافته است، نرخ دلار است، اظهارنظر‌های مختلف سیاسیون، مدیران اقتصادی دولت و فعالین حوزه کسب و کار و اقتصاد، در خصوص قیمت ارز یک چندگانگی گسترده را ایجاد کرده است.
وی افزود: بسیاری از سهامداران نگران کاهش شدید قیمت دلار در ماه‌های آتی و پس از افزایش صادرات و درآمد‌های نفتی هستند و اثرات آن را در ارزش گذاری سهام شرکت‌های صادرات محور بورسی به وضوح می‌توان دید.
حسینی بیان کرد: انتظار برای کاهش قیمت ارز، سبب شوک به سرمایه گذاری‌ها در بخش واقعی اقتصاد نیز شده است که، می‌تواند اثر منفی بر رشد اقتصادی داشته باشد، البته که رشد شدید قیمت ارز نیز به همین میزان می‌تواند اثر منفی داشته باشد، عملا نوسانات شدید در هر بازاری عامل ریسک آن بازار و احتیاط بیشتر فعالان آن خواهد شد، بازار ارز نیازمند سیاست گذاری با ثبات و تعدیلی در تعیین و تغییر مستمر قیمت ارز براساس شرایط تورم و قدرت برابری است، قابل پیش بینی بودن و انطباق با روند و اصول اقتصادی می‌تواند قدرت رقابتی شرکت‌های تولیدی و صنعتی داخلی را حفظ و در عین حال از شوک به شرکت‌ها جلوگیری نماید.
وی در پاسخ به این پرسش که اگر اقتصاد به سمت نرخ ارز شناور مدیریت شده حرکت کند چه ثمراتی برای بازار سرمایه دارد؟ تشریح کرد: تجارب قبلی در مدیریت شناور ارزی، عملا به معنای کنترل قیمت و سرکوب آن و بالا نگه داشتن تصنعی ارزش در مقایسه با ارزش واقعی آن بوده است که عملا منجر به ایجاد شوک‌های اقتصادی در سال‌های بعد از آن همزمان با ایجاد محدودیت در درآمد‌های ارزی شده است، با این حال، در صورتی که این سیاست با یک استراتژیک و برنامه تبیین شده مبتنی بر واقعیت‌های تورم و رشد اقتصادی تبیین و به دقت اجرا شود، می‌تواند ضمن جلوگیری از تکرار شوک‌های ارزی و آثار اقتصادی ناشی از آن، به ثبات اقتصادی و کاهش ریسک‌ها کمک شایانی نماید.
تک نرخی شدن ارز عامل ایجاد رانت!
هومن عمیدی کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این پرسش که چند نرخی بودن ارز در بازار سرمایه چه معایب و مزایایی دارد؟ بیان کرد: ارز تک نرخی همیشه عمل رانت و فساد است، به این علت که نمی‌توانیم قیمت یک متغییر همیشه در حال تغییر را با یک عدد، ثابت کنیم، شاید در یک نقطه بتوانیم بگوییم، قیمت ارز در کشور ما این مقدار است، ولی این عدد نمی‌تواند همیشگی باشد، چون متغییر‌های زیادی تغییر می‌کنند و قیمت افزایش یا کاهش پیدا می‌کند، حال در حالت خرد بخواهیم صحبت بکنیم، برای تامین نیاز‌های دارویی وضروری با حالت سوبسیدی مواجه هستیم، به همین خاطر در شرایط خاص از ارز سوبسیدی استفاده می‌کنیم، به همین علت نمی‌توانیم برای ارز یک نرخ ثابت در نظر بگیریم.
وی افزود: مسئله مهم در این ماجرا رانتی است که پیش میاید وقتی می‌گوییم نرخ ارز فلان مقدار است، تقاضای اضافی برای تعدادی از کالا‌ها به وجود می‌آید، وقتی نرخی را اعلام می‌کنیم بین نرخ دولتی و آزاد است وافرادی که داشتند کالا با نرخ ارز وارد می‌کردند، همه متقاضی این نرخ جدید می‌شوند و دوباره ما دچار رانت و قساد می‌شویم.
کارشناس بازار سرمایه افزود: مسئله‌ای که مهم است این است که با وضعیت اقتصادی متفاوت بازار ارز همیشه قیمت‌های شناور متفاوتی را تجربه می‌کند، مثلا با بهتر شدن اوضاع سیاسی یا آمار تولید و فروش صادرات و اینکه نرخ ارز به خاطر اینکه بتواند دلار بهتر معمله شود ارز پایین میاید، ولی برعکس زمانی که تحریم‌ها وجود دارند و مسائل سیاسی به بن بست می‌خورند و یا آمار فروش و تولید و صادرات پایین می‌آید، قیمت ارز بالا می‌رود.
عمیدی تشریح کرد: به هر حال تک نرخی به عنوان یک جمله نمی‌تواند به صورت کامل، گویای واقعیت اقتصادی ما باشد، با چند نرخی بودن مخالف هستم، ولی با نرخ ارز شناور مدیریت شده موافق هستم، از نظر من نرخ ارز باید در مکانیزم‌های عرضه و تقاضا و واقعیت اقتصاد تعریف شود.
کارشناس بازار سرمایه در رابطه با نرخ ارز شناور مدیریت شده بیان کرد: ما نمی‌توانیم ارز را در یک یا چند قیمت محدود کنیم، ما ده عدد نرخ تعریف کردیم که با این کار سرگرانی برای همه ایجاد شده است، چه اشکالی دارد ما بگوییم نرخ ارز در کل کشور نرخ آزاد است، بانک مرکزی اگر می‌خواهد قیمت ارز پاین بیاید دلار‌های خود را در بازار بیاورد و عرضه کند، درکل نرخ ارز شناور مدیریت شده می‌تواند بهترین مکانیزم باشد و اینکه بازار هم خودش را با نرخ ارز هماهنگ می‌کند و آینده بازار به وسیله تحلیل گران با توجه به نرخ ارز مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
حال به نظر می‌رسد یکی از موانع ومسئله‌ای که در بازار سرمایه وجود دارد، قضیه ارزاست، اگر به سمت نرخ ارز شناور مدیریت شده حرکت کنیم به نتایج بهتری خواهیم رسید، وباید به این نکته توجه کنیم که نرخ ارز شناور با یک ارز ثابت که ارزش آن با ارز دیگر، کالا‌های مادی یا یک سبد ارزی گره خورده است در تضاد است.