۸۰ سال از آغاز جنگ رسانه‌ای در ایران گذشت

_ فارس نوشت: در سال ۱۳۰۳ شمسی در دوره احمدشاه قاجار نخستین ایستگاه رادیویی و تلگراف بی‌سیم در محله قصر قاجار راه‌اندازی شد. تجهیزات این ایستگاه داخل ساختمانی با معماری قاجاری قرار داشت که به دلیل شکل خاص گنبدش به آن کلاه‌فرنگی می‌گفتند و از آن‌موقع نامش شد عمارت کلاه‌فرنگی بی‌سیم. همزمان در شهر‌های دیگر نظیر تبریز، مشهد، شیراز، خرمشهر و کرمان نیز دستگاه‌های بی‌سیم نصب شد و در نهایت در سال ۱۳۰۵ شرکت آلمانی «تلفونکن» فرستنده بی‌سیم تهران را فعال کرد.

 

آن‌موقع این فرستنده‌ها فقط کاربرد نظامی برای ارسال تلگراف داشتند و برای پخش برنامه رادیویی استفاده نمی‌شدند. البته اصلا برنامه رادیویی هم در ایران تولید نمی‌شد. با این حال زیربنای راه‌اندازی یک رادیو ایرانی مهیا شده بود و بالاخره در سال ۱۳۱۷ حدود ۸۰ هزار تومان بودجه اختصاص دادند تا برای ایران رادیو تأسیس شود و برنامه بسازد و پخش کند. ۲ دستگاه فرستنده موج کوتاه نیز به تشکیلات بی‌سیم تهران اضافه شد تا در سال ۱۳۱۹ بالاخره «رادیو تهران» راه‌اندازی شود. حالا مشکل این بود که مردم در خانه دستگاه گیرنده رادیو نداشتند که برنامه‌ها را گوش کنند!

 

 

 

 

گیرنده رادیو در ایران آن اوایل کمیاب بود و فقط در خانه ثروتمندان یافت می‌شد. تا این‌که در جریان جنگ جهانی دوم که ایران اشغال شد، رادیو شد محل کسب خبر از اوضاع خراب ایران و جهان. این‌طوری بود که خیلی‌ها رادیو خریدند که بر خلاف روزنامه که خواندنش سواد می‌خواست، همه اقشار می‌توانستند اخبار را از آن بشنوند و برنامه‌های متنوع رادیو را گوش کنند.

 

به گواهی تاریخ، آن‌روز‌ها خیلی هم پیش می‌آمد که موقع پخش اخبار یا یک برنامه خاص اهالی محل جمع شوند در خانه فلانی که رادیو داشت و دورهمی رادیو گوش کنند که حالا شاد بشوند یا غمگین. این را هم یادمان نرود که آن روزگاران هنوز اغلب خانه‌های ایرانیان برق نداشت. برق فقط در تهران و شهر‌های بزرگ سیم‌کشی شده بود و چند ساعت بیش‌تر در روز وصل نبود. رادیو هم برنامه‌هایش را با ساعت وصل برق در شهر‌های بزرگ هماهنگ کرده بود و روزی ۸ ساعت بیش‌تر برنامه نداشت؛ شامل اخبار و موسیقی و گفتار‌های ادبی و فرهنگی و مذهبی و تاریخی.

 

تهیه برنامه‌ها و اخبار داخلی که کار سختی نبود، ولی اخبار خارجی را از کجا می‌آوردند؟ آن‌موقع یک خبرگزاری بود که نامش «آژانس پارس» بود و بعد‌ها «ایرنا» شد و یک دستگاه «تله تایپ» داشت که دستگاه خودکار خبرگیری بود و اخبار خارجی را به ایران می‌رساند تا پس از ترجمه در رادیو پخش شود.

 

 

رادیو خیلی زود شد مونس جان و روانی ایرانی‌ها و خیلی‌ها رادیو خریدند؛ از نان شب هم برایشان واجب‌تر بود و سبک زندگی بود برای خودش. همین که ایرانی‌ها گوش به رادیو و دل به خبر دادند، خارجی‌ها هم زود پریدند وسط و رادیو شد محل جنگ رسانه‌ای انگلیسی و شوروی از یک طرف و آلمان نازی از طرف دیگر. آلمانی‌ها رادیو برلین برای ایران راه انداخته بودند و از هیتلر خوب می‌گفتند و پیروزی‌هایشان در جبهه‌های جنگ را به رخ می‌کشیدند و بزرگ‌نمایی می‌کردند و در مقابل، رادیولندن یا همان رادیو فارسی بی‌بی‌سی و رادیودهلی از انگلیسی‌ها طرفداری می‌کردند. رادیو شوروی هم بود که از استالین خوب می‌گفت.

 

 

انگلیسی‌ها در جنگ رسانه‌ای که در ایران راه افتاد، لااقل به‌نظر خودشان خوب عمل کردند. «ریدر بولارد» سفیر انگلیس در ایران همان روز‌ها به این جنگ رسانه‌ای اشاره کرده و درباره برنامه‌های رادیو لندن نوشته است: «مردم ایران خیلی تحت تأثیر پخش برنامه‌های فارسی رادیو برلین هستند که ادعا‌های عجیب و غریب می‌کند و شاید بتوان ایرانی‌ها را در مجموع کسانی دانست که نسبت به آلمان احساسات دوستانه دارند... هر چند برنامه عالی زبان فارسی رادیو لندن که اینک دو ماه است، راه‌اندازی شده تا حدی با این عمل مقابله به‌مثل می‌کند».

 

کار به همین‌جا ختم نشد و شوروی و انگلیس که ایران را اشغال کرده بودند تا مدت‌ها بر کار رسانه‌های ایران از جمله مطبوعات و رادیو نیز نظارت می‌کردند؛ «اخبار مربوط به جنگ ابتدا به اداره سانسور انگلیس فرستاده می‌شد و پس از کسب اجازه، پخش می‌گردید».

 

بدتر این‌که وقت می‌گرفتند از «رادیو تهران» که برنامه‌های خودشان را آن‌جا هم پخش کنند و معلوم است دولت ضعیف ایران هم نمی‌توانست بگوید نه. این‌طوری شد که انگلیسی‌ها در رادیو تهران زبان انگلیسی آموزش می‌دادند و فرهنگ غربی را تبلیغ می‌کردند و شوروی هم آرمان‌های کمونیسم را ترویج می‌داد و همین شد پایه شکل‌گیری تفکرات کمونیستی در ایران دهه‌های بعد.

 

نکته جالب درباره جنگ رادیویی در ایران این‌که رادیو برلین از رضاخان دفاع می‌کرد؛ چون به نظر هیتلر رضاخان طرفدار آلمان‌ها بود و در مقابل، انگلیسی‌ها انگار نه انگار که خودشان رضاخان را بر سر کار آورده بودند و حمایت می‌کردند؛ آن آخری‌ها که رضاخان را فرستادند برود یک رسوایی بزرگ راه انداختند درباره مفاسد مالی و زمین‌خواری و فساد اخلاقی مهره سابق‌شان که آن سرش ناپیدا! جنگ بود و دیگر کی به کی بود؛ انگلیسی‌ها رضاخان را دوست داشتند، ولی منافع خودشان را بیش‌تر!

 

خلاصه این‌که جنگ رسانه‌ای از همان‌موقع در دنیا شروع شد و نشان داد کارآمد هم هست و همین‌طوری آمد و آمد تا امروز که رسانه‌ها بیش‌تر شده‌اند و دسترسی‌ها بیش‌تر از بیش‌تر و جنگ رسانه‌ای هم شدیدتر شده است و پیچیده‌تر!

 

 

 

امروز ۶ اردیبهشت مصادف با ۲۶ آوریل میلادی و ۱۳ رمضان هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.

 

ـ وفات فقیه عارف «جهانگیرخان قشقایی» در سال ۱۳۲۸ قمری

ـ رحلت آیت الله «سید علی سیستانی» عالم و فقیه بزرگوار و از مبارزان ضداستبدادی در سال ۱۳۴۰ قمری

ـ زادروز «توماس رِید» فیلسوف مشهور اسکاتلندی در سال ۱۷۱۰ میلادی

ـ انفجار نیروگاه هسته‌ای «چرنوبیل» در شوروی در سال ۱۹۸۶ میلادی

ـ شهادت «مهدی شاه‌آبادی» روحانی انقلابی و نماینده مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۳ شمسی