۵ خرداد؛ بهره‌برداری از کارخانه تولید اورانیوم فلزی/ آخرین وضعیت تکالیف قانونی سازمان انرژی اتمی
- قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» مشتمل بر ۹ ماده و ۲ تبصره در ۱۲ آذر ۱۳۹۹ از سوی مجلس تصویب و با استنکاف رئیس‌جمهور، توسط محمدباقر قالیباف ابلاغ شد.
با گذشت حدود چهار ماه از اجرای آن، آخرین وضعیت تکالیف سازمان انرژی اتمی مورد بحث است. بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در یک گفت‌وگوی تفصیلی با میزان آخرین وضعیت این تکالیف را تشریح کرده و گفته است در این ارتباط ۶ ایستگاه داشتیم یکی «ایستگاه بلافاصله» بود که باید فورا پس از تصویب این قانون، به تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد اقدام و در طول یکسال حداقل ۱۲۰ کیلوگرم از آن را در کشور ذخیره می‌کردیم که همین امروز بیشتر از ۵۵ کیلو از آن را تولید کرده‌ایم.
ذخیره سالانه ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم ۲۰ درصد
طبق ماده ۱ قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران و در راستای شروط نُه‌گانه مقام معظم رهبری، سازمان انرژی اتمی ایران موظف است اورانیوم با غنای ۲۰ درصد را جهت مصارف صلح‌آمیز تولید و سالانه ۱۲۰ کیلوگرم از آن را داخل کشور ذخیره کند. همچنین بر اساس این ماده، سازمان انرژی اتمی موظف است نیاز کشور برای مصارف صلح‌آمیز اورانیوم با غنای بالای ۲۰ درصد را به طور کامل و بدون تاخیر تامین کند.
در همین راستا سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه شامگاه سه شنبه ۲۴ فروردین در بدو ورود به وین برای حضور در دور دوم هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام از آغاز غنی‌سازی ۶۰ درصد توسط جمهوری اسلامی ایران خبر داد. وی همچنین عنوان کرد که هزار سانتریفیوژ دیگر با ۵۰ درصد ظرفیت بیشتر به ماشین‌های موجود در نطنز، علاوه بر جایگزینی ماشین‌های صدمه دیده، اضافه می‌شود.
تولید ماهانه ۵۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای متناسب
طبق ماده ۲ قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها در جهت تحقق ظرفیت یکصد و نود هزار سو غنی‌سازی، سازمان انرژی اتمی ایران، مکلف است بلافاصله پس از تصویب این قانون، ظرفیت غنی سازی و تولید اورانیوم غنی سازی شده با سطح غنای متناسب هر یک از مصارف صلح‌آمیز کشور را، به میزان ماهانه حداقل پانصد کیلوگرم افزایش دهد و نسبت به نگهداری و انباشت مواد غنی شده در کشور اقدام کند.
به گفته کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، الان حدود ۱۶و ۵۰۰ سو ظرفیت غنی سازی داریم که این رقم قبل از برجام ۱۳هزار و ۵۰۰ سو بود، ظرفیت غنی سازی ظرف ماه‌های آینده با توجه به اضافه شدن ماشین آلات جدید نیز به مراتب بالاتر خواهد رفت. خیلی سریع ظرف مدت چند سال، ۳ یا ۴ سال آینده می‌توانیم به ۲۷۲ هزار سو ظرفیت غنی سازی دست پیدا کنیم.
همچنین در راستای رساندن تولید ماهانه اورانیوم غنی شده با سطح غنای متناسب برای هریک از مصارف صلح‌آمیز، کمالوندی عنوان کرد که لازمه رسیدن به این میزان این است که غیر از ماشین IR ۶ که هزار ماشین آن باید تا پایان سال نصب شود و غیر از هزار ماشین IR۲m باید زنجیره‌های دیگر را هم فعال کنیم که همین الان کار در حال انجام است.
وی ادامه داد: زنجیره دوم IR۴ در حال نصب و زنجیره اول آن در حال تولید است، ضمن آنکه مدل‌های دیگر از ماشین‌ها را به کار خواهیم گرفت که در این رابطه می‌توان به سانتریفیوژ IR۹ اشاره کرد که از تست مکانیکال آن در روز فناوری هسته‌ای رونمایی خواهد شد.
راه‌اندازی ماشین‌های پیشرفته نسل دوم و نسل ششم
براساس ماده ۳، برای تحقق هدف مندرج در ماده ۲، سازمان انرژی اتمی مکلف شد که حداکثر ظرف مدت سه ماه پس از تصویب این قانون، عملیات نصب، تزریق گاز، غنی‌سازی و ذخیره‌سازی مواد را تا درجه غنای مورد نیاز، با حداقل یک هزار دستگاه ماشین‌های نسل دوم پیشرفته (IR۲m) آغاز کند و همچنین در همین بازه زمانی، عملیات غنی‌سازی و تحقیق و توسعه با ماشین‌های نسل ششم (IR۶) را با حداقل یکصد و شصت و چهار ماشین از این نوع آغاز کرده و آن را ظرف مدت یک سال پس از تصویب این قانون به یک هزار دستگاه ماشین توسعه بدهد.
کمالوندی در راستای تحقق این ماده از قانون مجلس شورای اسلامی، می‌گوید: ماشین‌های IR۶ آماده بوده و قرار است هزار ماشین از آن‌ها نصب شود، ماشین‌های IR۲M نیز تماماً صحه گذاری شده و هزار دستگاه از آن نصب شده و در حال تولید است، آبشار دوم ماشین‌های IR۴ هم که ظرفیت آن به اندازه IR۲M است در حال نصب بوده و آبشار اول آن نیز در حال تولید است و ماشین‌های IR۱ هم به تدریج کنار گذاشته می‌شود.
بهره‌برداری از کارخانه تولید اورانیوم فلزی در اصفهان
ماده ۴، سازمان انرژی اتمی را مکلف کرده است تا از کارخانه تولید اورانیوم فلزی در اصفهان، ظرف مدت ۵ ماه از تصویب قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، بهره‌برداری کند.
طبق گفته سخنگوی سازمان انرژی اتمی، بهره‌برداری از کارخانه تولید اورانیوم فلزی در اصفهان، در زمان خودش اتفاق خواهد افتاد، اگر چه ما در سوخت «سیلیساید»، سوختی که از مسیر اورانیوم فلزی رد می‌شود عبور کردیم و اکنون در حال تولید این سوخت هستیم که در واقع عبور از مسیر اورانیوم فلزی است.
در ماده ۵، سازمان انرژی اتمی ایران مکلف است، در راستای بند (۴) قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام، همزمان با عملیات بهینه سازی و راه اندازی عامل واکنش (راکتور) ۴۰ مگاواتی آب سنگین خنداب اراک، نسبت به طراحی یک عامل واکنش (راکتور) آب سنگین ۴۰ مگاواتی جدید با هدف تولید همسان‌های ناپایدار (رادیو ایزوتوپ) بیمارستانی با جدول زمان بندی اقدام کند و جدول زمان بندی این موضوع را ظرف مدت یک ماه پس از تصویب این قانون به اطلاع مجلس شورای اسلامی برساند.
کمالوندی در خصوص اجرای ماده ۵ این قانون گفت: راه اندازی تست سرد این راکتور را در نیمه اول سال یعنی طی ۴ یا ۵ ماه آینده خواهیم داشت و معمولا وقتی تست سرد راکتوری انجام می‌شود حداکثر تا یکسال بعد هم راه اندازی کاملا صورت خواهد گرفت.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی یادآور شد: علی رغم همه تلاش ها، موانع و فشارها، به اتکای توان متخصصان خودمان این خواسته را به نتیجه رساندیم، راکتوری با شار نوترونی خیلی بالاتر از قبلی خواهیم داشت که ده‌ها سال می‌تواند مشکل کشور را به لحاظ نیاز رادیو دارو و مسائل تحقیقاتی حل کند.
توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی
طبق ماده ۶ این قانون قرار بود در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشور‌های متعاهد از جمله کشور‌های ۱+۴ (آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) در قبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، اجرای پروتکل الحاقی تا مدت ۲ ماه پس از ابلاغ آن، متوقف شود، اجرا شد.
پروتکل الحاقی، سند ضمیمه NPT یا معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است که به منظور تقویت کارایی سیستم پادمان در راستای مشارکت در اهداف منع گسترش هسته‌ای جهانی، برای کشور‌هایی که دارای موافقت‌نامه پادمان با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند، طراحی شده است.
براساس پروتکل الحاقی به NPT، نظارت‌های فراتر از پادمان، یعنی سیستم بازرسی و تأیید استفاده صلح آمیز از مواد هسته‌ای به عنوان بخشی از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) تحت نظارت سازمان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، آژانس حق دارد براساس وظیفه خود به هرجایی که ضروری می‌داند، دسترسی پیدا کند.
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۷ روز پیش از توقف اجرای پروتکل الحاقی و البته پس از ارسال نامه ایران به این آژانس و اطلاع تصمیمات تهران، درخواست کرد که به منظور گفتگو‌های فنی با سازمان انرژی اتمی ایران درخصوص چگونگی اجرای مفاد نامه ۲۷ بهمن ماه ایران به آژانس و ماده ۶ قانون اقدام راهبردی مجلس شورای اسلامی و نحوه ادامه همکاری‌های دو طرف در چارچوب ترتیبات و تحولات جدید، به ایران سفر کند.
بیانیه مشترک ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
گروسی شنبه شب وارد تهران شد و روز یکشنبه سوم اسفندماه با علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و گفتگو کرد. پس از پایان این دیدار سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیانه مشترکی صادر کردند.
بر اساس این بیانیه سازمان انرژی اتمی ایران (سازمان) و آژانس بین المللی انرژی اتمی (آژانس) روح همکاری و اعتماد متقابل تقویت شده که به بیانیه مشترک ۵ شهریور ۱۳۹۹ در تهران منجر شد و اهمیت تداوم آن همکاری و اعتماد را مورد یادآوری و تایید مجدد قرار دادند.
سازمان انرژی اتمی ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مطلع کرد که به منظور پایبندی به قانون مصوب مجلس شورای اسلامی تحت عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران»، تهران اجرای اقدامات داوطلبانه، آنگونه که در برجام آمده اند، را از۵ اسفند ۱۳۹۹ متوقف خواهد کرد.
با در نظر گرفتن موارد فوق و به منظور تداوم فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت آژانس، سازمان و آژانس نسبت به موارد زیر توافق کردند:
۱. ایران به اجرای کامل و بدون محدودیت موافقت نامه جامع پادمان خود با آژانس، همانند قبل، ادامه خواهد داد.
۲. یک تفاهم فنی دوجانبه موقت، سازگار با قانون، که به موجب آن آژانس به فعالیت‌های ضروری راستی آزمایی و نظارت خود (طبق فهرست فنی پیوست) برای مدت تا سه ماه ادامه خواهد داد.
۳. مرور منظم این تفاهم فنی با هدف اطمینان از حصول به اهداف آن.
روابط عمومی سازمان انرژی اتمی نیز در خصوص متن بیانیه مشترک ایران و آژانس انرژی اتمی اظهار داشت: سفر مدیرکل آژانس به ایران بر اساس درخواست ایشان بود که مورد پذیرش جمهوری اسلامی ایران نیز واقع شد. در گفت‌وگوها، آژانس بر ضرورت احترام به قانون مجلس و اجرای آن تاکید کرد به طوری که در بیانیه نیز انعکاس داشته است.
ایران و آژانس تفاهم کردند اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف شود و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی‌شود.
راستی‌آزمایی
مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، همانطور که در پیوست توافق شرح داده شده، این است که ایران به مدت ۳ ماه اطلاعات برخی فعالیت‌ها و تجهیزات نطارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می‌ماند. چنانچه ظرف ۳ ماه تحریم‌ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می‌گذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.
به دلیل ملاحظات حفاظتی و ضرورت پنهان ماندن مکان تاسیسات کلیدی ایران، پیوست بیانیه که شامل فهرست این تاسیسات است، محرمانه خواهد ماند.
- بیشتر بخوانید:
- تپش صنعت هسته‌ای در قلب ایران؛ حتی بدون قلب!