تاب آوری شهری در تب و تاب کرونا

- شهر‌ها گرچه خود نظام‌هایی به سامان و به هم مرتبط هستند، اما آسیب پذیر بودنشان در برابر مخاطرات و حوادث انکار ناپذیر است. آنچه هم به عناصر پیش برنده یک شهر مطلوبیت می‌بخشد و آن را در جایگاهی برتر از دیگر اقران می‌نشاند از نوع و کیفیت معماری تا شکل ظاهری فضا‌ها و محیط‌های عمومی و نقاط کانونی تمرکز جمعیت را در بر می‌گیرد. اما گزاره پذیرفتنی دیگر آن است که همین ویژگی‌ها در مقاومت پذیری شهر‌ها هنگام رویارویی با بحران‌ها هم عاملیتی موثر می‌توانند داشته باشند. کم نیستند شهر‌هایی که با وجود از سر گذراندن حوادث و بحران‌های پرتعداد، توانسته اند با ابتکار و پویایی در الگوی زیست جمعی و تغییر نیاز‌ها و کارکرد‌ها حیاتشان را تداوم ببخشند.

شهر‌هایی که در سالیان دراز و سده‌های متمادی توانسته اند از گردنه‌های سخت تاریخ خود را عبور دهند و حیاتشان را تداوم دهند پرواضح است که با دست بردن به روش‌های ابتکاری و گریز از تقلید و رکود به چنین مهمی رسیده اند. داشتن نظام پیچیده و چندگانه‌ای که ترکیب نظام‌های کالبدی و جوامع انسانی به آن استواری و انسجام می‌بخشد باعث شده تا با شکل پذیری دوباره و سازگاری با تحولات جدید توان تطابق با وضعیت‌های تازه را پیدا کنند. امروزه کارشناسان حوزه مدیریت شهری چنین مبحثی را در قالب مفهوم تاب آوری شهری مفصل بندی می‌کنند.

این میان شیوع بیماری کرونا که در قامت آزمونی فیصله بخش برای شیوه‌های منسوخ مدیریتی در حیطه مفهوم تاب آوری شهری عمل کرده با وجود همه زیان‌ها و آسیب‌هایی که برای جنبه‌های گوناگون زندگی جهانیان در پی داشته ضرورت تغییر ریل در سیاست گذاری‌ها و رفتن به سوی شیوه‌های نوین مدیریتی با هدف ارتقا سطح تاب آوری شهری را گریزناپذیر کرده است.

از آنجایی که زمین حاصلخیز برای ابتلا به این بیماری جهانگیر هم فضا‌ها و محیط‌های عمومی شهری هستند و نهاد‌های مدیریتی در شهر‌ها هم برای تدارک نیاز‌های حوزه سلامت و بهداشت تکالیفی را بر ضمه خود می‌بینند پس انتظار بدیهی این است که مدیران شهری با به کارگیری تمهیداتی نوآورانه و مشارکت گرفتن از خود شهروندان در جهت کاستن از آسیب‌های ناشی از بیماری کرونا و افزودن بر سطح تاب آوری شهری بکوشند.

 

زخم کرونا بر پیکر مدیریت شهری

امری که زهرا نژادبهرام عضو هیات رئیسه شورای اسلامی شهر تهران در گفت و گو با میزان چندان آن را بر نمی‌تابد. وقتی او را درباره نوع و کیفیت بهره گیری مدیریت شهری پایتخت از مولفه‌های موثر در تاب آوری شهری برای مهار و کنترل بیماری کرونا به پرسش می‌گیریم ابتدا به تردید می‌افتد و از ما توضیح بیشتری طلب می‌کند. بعد که مواردی مانند نهاد‌های مدنی، نظام آموزش و رسانه را پیش می‌کشیم طرح چنین خواسته‌ای از نهاد مدیریت شهری را توقعی نا به هنگام توصیف می‌کند: من تصور می‌کنم بهتر باشد این موضوع را در دو بخش ببینیم. چون اگر بخواهیم کار رسانه‌ای مربوط به آموزش شهروندان را بر عهده شهرداری بگذاریم به نظر می‌رسد خیلی توقع صحیحی نباشد. چون اصلا کار شهرداری این نیست که کار آموزش شهروندان را بر عهده داشته باشد. حتی در ماده ۵۵ هم به این مساله اشاره‌ای نشده است.

با وجود این پاسخ سربالا، اما نژادبهرام ناامیدمان هم نمی‌کند و وجوب پاسخگو بودن مدیریت شهری به افکار عمومی را نشانه‌ای بر لزوم ورود پیدا کردن شهرداری و شورای شهر به موضوع مقابله با کرونا می‌گیرد: به طور کلی، چون شهرداری وارد این عرصه شده و درحال اطلاع رسانی و پیام دهی به افکار عمومی است از این جهت باید شهرداری هم به مساله آموزش شهروندان برای مقابله با بیماری کرونا و اینکه چه نوع رفتار‌هایی را داشته باشند ورود پیدا می‌کرد. البته در گذشته هم شهرداری چنین اقداماتی را داشته است. در طول یک سال گذشته شهرداری هرازچندگاهی با نصب بنر‌ها و تابلو‌های شهری نسبت به رعایت بهداشت فردی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا اقدامات زیادی را انجام داده است. نمونه‌های زیادی برای این مساله وجود دارد. اما اینکه به طور مشخص برای ایام نوروز باید این اتفاق رخ می‌داد تصور می‌کنم سخن درستی باشد و باید از امکانات موجود برای این کار استفاده می‌شد.

عضو هیات رئیسه شورای شهر مواردی را برای مسوولیت مدیران شهری در قبال سلامت شهروندان برشمرده است. اما باز بر مسوولیت ویژه‌تر دیگر نهاد‌ها پافشاری می‌کند: نهاد‌هایی که کانون رسانه‌ای محسوب می‌شوند مثل مطبوعات و صدا و سیما که می‌توانند حجم وسیعی از مخاطبان را در بر بگیرند باید به این عرصه ورود پیدا می‌کردند. اما در کل من تصور می‌کنم که پیش از هر چیز باید نهاد‌های دولتی نسبت به این قضیه با جدیت بیشتری برخورد می‌کردند. از این جنبه تصور می‌کنم هم نیروی انتظامی و هم ستاد ملی مقابله با کرونا باید در این قضیه ورود پیدا می‌کردند و از طریق بستن جاده‌ها یا کار‌های دیگری که در دنیا برای کنترل این بیماری انجام می‌شود به مقابله با افزایش شیوع این بیماری می‌پرداختند. اقدام‌هایی مثل بستن جاده‌ها یا بستن مراکز تجمع برای اینکه تا جایی که ممکن است از شیوع این بیماری جلوگیری شود. این قسمت از کار را نباید فراموش کنیم.

نژادبهرام هر چقدر در مسوولیت نداشتن مدیریت شهری برای مقابله با کرونا مصر است بیش از آن بر اجرای سیاست‌های تحکم آمیز از سوی دیگر نهاد‌ها اصرار دارد: من چندی پیش فیلمی را نگاه می‌کردم که مربوط به شکرگذاری آیین مسیحیت در کلیسایی در انگلستان بود که مردم برای دعا و نیایش می‌خواستند به آن کلیسا بروند. اما پلیس به آن کلیسا می‌رود و تهدید می‌کند که اگر این مکان را تخلیه نکنید پانصد پوند جریمه خواهید شد. اگر هم به جریمه توجهی نکنید و همچنان تجمع را ادامه بدهید بازداشت خواهید شد. چیزی که می‌خواهم با آوردن این مثال بگویم این است که استفاده از ظرفیت‌های جرایم و بستن فضا‌ها عاملی برای جلوگیری از شیوع بیماری است و باید دولت به معنای عام در این قضیه ورود پیدا می‌کرد و مانع از انجام سفر‌ها می‌شد. این طبیعی است که همه تمایل دارند به سفر بروند و از تعطیلات نوروزی استفاده کنند. اما باید مشابه نوروز سال گذشته در نوروز امسال هم محدودیت‌ها را اعمال می‌کردیم تا بتوانیم شیوع بیماری را کنترل کنیم. حالا که امکان دسترسی به واکسن برای ما بسیار محدود شده و از این بابت بسیار متاسف هستیم باید حداقل با بسته شدن فضا‌های عمومی و اعمال قرنطینه مانع شیوع این بیماری می‌شدیم.