چیدن گیاهان کوهی چه پیامدهایی دارد؟

- ایرنا نوشت: بهار فصل زایش و باروری است، در این فصل بیشتر دشت‌های کشور البته آن‌هایی که از دست تخریب انسان در امان مانده اند؛ به سفره‌های هزار رنگ تبدیل می‌شوند؛ گل‌های رنگارنگ و انواع گیاهان، زینت بخش آن‌ها می‌شوند و تا چشم کار می‌کند زیبایی و عظمت خلقت است که جلوه نمایی می‌کند، البته در میان این همه زیبایی حتما دیده اید که عده‌ای سبد به دست در حال چیدن انواع گیاهان هستند، گیاهانی مانند کنگر، ریواس، پونه، کرفس کوهی و برخی گل‌های خودرو مانند لاله وحشی که با این کار قبل از به گُل نشستن و گرده افشانی عمرشان تمام می‌شود.

در واقع همین زیبایی بلای جانشان می‌شود در حالی که کارشناسان معتقدند باید به این گیاهان فرصت گلدهی و گرده افشانی داد تا منقرض نشوند اگر با همین روال کنونی ادامه دهیم، تا چند سال آینده انبوهی از گیاهان خود را برای همیشه از دست خواهیم داد.

اما گویی برداشت این گیاهان که به گیاهان کوهی در میان مردم رواج یافته، به عادت تبدیل شده است، چون با آغاز بهار در بازارچه‌های مختلفی از کشور از جمله بازار تجریش تهران انواع گیاهان کوهی به چشم می‌خورد که هر فروشنده‌ای مانند یک کارشناس نسبت به فواید آن گیاه داد سخن سر می‌دهد در حالی که مصرف همین گیاهان هم اصول خود را دارد.

در ایران حدود هشت هزار گونه گیاهی وجود دارد که حداقل دو برابر گونه‌های گیاهی موجود در قاره اروپا است، اما این فراوانی باعث نمی‌شود که لجام گسیخته به جان آن بیفتیم و به محض سر برآوردن از خاک آن را قلع و قمع کنیم و مجال زندگی کردن حتی کوتاه را به آن ندهیم، حداقل بگذاریم گیاه گل دهد تا برای نسل‌های آینده هم حفظ شود.

اما تب مصرف گیاهان دارویی به حدی در کشور بالا گرفته که همه نوع گیاه را با هم دم می‌کنند و می‌خورند، حتی امروزه که کشور درگیر ویروس کرونا است باز هم عده‌ای سودجو وارد میدان شده و اقدام به تبلیغ برای برخی گیاهان می‌کنند که می‌تواند مانع بیماری کرونا شود که بطور قطع جای تامل دارد.

وقتی تقاضا بالا می‌رود عرضه هم افزایش می‌یابد و این مساله موجب یورش به دشت‌های کشور و چیدن گیاهانی می‌شود آنهم گیاهانی که هنوز نرسیده اند و به گل ننشسته اند، در این میان حتی هستند گیاهانی که نه تنها خاصیت دارویی ندارند بلکه مضر هم هستند، اما افراد تحت تاثیر تبلیغات نادرست بدون تفکر آن‌ها را مصرف می‌کنند.

البته این گیاهان فقط به طور مستقیم به دست انسان قلع و قمع نمی‌شوند بلکه ورود بیش از حد دام به مراتع هم مزید بر علت است، دشت‌های کشور از لحاظ گونه‌های گیاهی بسیار غنی است و تنوع بالایی دارد به عنوان مثال در شمال کشور نزدیک به ۱۲۰ گونه درختی وجود دارد که هر کدام برای خود محصولاتی دارند که از آن‌ها برداشت می‌شود اعم از میوه یا برگ یا بخش‌های دیگر که مورد بهره برداری قرار می‌گیرند حال اگر فرصت رشد به آن‌ها داده نشود بطور قطع سال به سال از حجم آن‌ها کاسته می‌شود.

یا زمانی که دامدار در فصل بهار دام را برای چرا به دشت می‌برد؛ آن زمان تازه گیاه سر از خاک بیرون آورده و بسیار تازه و شکننده است و حیوان هم گیاه را از انتهای ساقه می‌خورد و گاهی از ریشه در می‌آورد بنابراین دیگر گیاهی نمی‌ماند تا برای سال آینده رشد کند و به مرور از انبوه گیاهان در دشت و مراتع کم خواهد شد.

این مساله موجب لخت شدن زمین می‌شود که عواقب خود را به همراه را دارد، مثلا در چند سال اخیر بروز سیلاب زیاد شده است که کارشناسان یکی از دلایل آن را از بین رفتن پوشش گیاهی در بالادست می‌دانند، چون گیاهان به نوعی موجب جذب شدن آب در خاک می‌شوند و این مساله موجب می‌شود تا جلوی جاری شدن آب و سیلابی شدن گرفته شود.

زمانی که پوشش گیاهی از بین می‌رود علاوه بر اینکه فرسایش خاک چند برابر می‌شود، خاک حاصلخیزی خود را هم از دست می‌دهد، از سوی دیگر با جاری شدن سیل و غلطیدن خاک به سمت پایین دست، سد‌هایی که برای احداث آن‌ها میلیارد‌ها دلار هزینه شده زودتر از زمان تعیین شده با گل و لای پر می‌شوند، چون همه خاک‌هایی که با سیل جاری می‌شوند در نهایت به سد‌های پایین دست می‌ریزند.

یعنی اگر قرار بود عمر سدی مثلا ۴۰ سال باشد بعد از ۲۰ سال عمر مفید خود را از دست می‌دهد، حتی اگر لایروبی هم صورت گیرد بعد از مدتی قدرت لایروبی آن سد از بین می‌رود.

از سوی دیگر می‌دانیم که زندگی حیوانات زیادی به گیاه وابسته است، انواع سم داران مانند کل و بز، قوچ و میش و آهو که غذای اصلی گربه سانان هستند از گیاهان تغذیه می‌کنند بنابراین اگر برای این حیوانات که طعمه اصلی گوشتخواران هستند گیاه به اندازه کافی نباشد آن‌ها برای تهیه غذا ناچار به مهاجرت می‌شوند و این مساله مانند حلقه‌های زنجیر حیات حیوانات را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

حتی می‌تواند به اقتصاد زندگی انسان هم ضربه وارد کند، مثلا صنعت زنبور داری که انسان‌های زیادی به آن مشغول هستند وابسته به گیاه است بنابراین اگر تراکم گیاهان در یک منطقه از بین برود زنبور‌ها سرگردان می‌شوند و آن منطقه حتی از لحاظ گرده افشانی هم دچار چالش می‌شود بنابراین نابودی گیاهان برابر با نابودی حیات وحش است.

محمد درویش رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو معتقد است می‌توان با کار‌های آموزشی و آگاهی رسانی مانع این کار شد و فرصت رشد و گلدهی به گیاهان داد.

وی به تجربه موفقی در این زمینه اشاره کرد و گفت: تجربه مثبتی در پشندگان واقع در استان اصفهان در منطقه فریدونشهر داریم، مردم آن منطقه کرفس کوهی آنجا را به وفور برداشت می‌کردند که این مساله موجب شده بود که نسل این گیاه با انقراض مواجه شود، از این رو با اهالی آن منطقه صحبت کردیم که حداقل اجازه دهند گیاه گل بدهد و بذرهایشان به زمین بریزد تا امکان زادآوری آن سلب نشود و بعد برداشت کنند که با این کار هم درآمد بیشتری خواهند داشت هم پوشش گیاهی منطقه حفظ خواهد شد و هم اینکه فرسایش خاک کمتر می‌شود.

در این میان نقش مردم هم بسیار حایز اهمیت است به این صورت که این گیاهان که معمولا کرفس کوهی، اسطخودوس، پونه، کنگر و ریواس هستند را نخرند، وقتی تقاضا کم شود عرضه هم کاهش می‌یابد و به این مساله به گیاه فرصت می‌دهد تا رشد کند.