«پاسپورت واکسن» جنجال جدید کرونا

_ روزنامه همشهری نوشت: یکی از تازه‌ترین جنجال‌هایی که همه‌گیری کرونا به راه انداخته، موضوع پاسپورت یا گواهی واکسن است؛ به این معنی که افرادی که واکسینه شده‌اند مدرک رسمی کاغذی یا دیجیتال دریافت می‌کنند و به واسطه آن می‌توانند به زندگی عادی برگردند و بدون محدودیت به رستوران و باشگاه و سفر بروند.

 

خیلی از کشور‌های جهان اعلام کرده‌اند قصد دارند این طرح را اجرا کنند، اما این طرح از همین حالا با انتقاد‌های زیادی روبه‌رو شده است. شایعه‌پراکنی و شدت گرفتن تئوری‌های توطئه در آمریکا، تظاهرات در دانمارک و درگیری‌های ژئوپلتیکی در اتحادیه اروپا ازجمله حواشی‌ای است که در این زمینه به راه افتاده است.

 

طرفداران طرح گواهی واکسن می‌گویند که افراد با در دست داشتن آن نه‌تن‌ها می‌توانند بدون نگرانی از انتقال ویروس با خانواده و دوستان خود دیدار کنند، بلکه این ایده می‌تواند موجب رونق کسب‌وکار‌ها هم شود. این گواهی می‌تواند به دارنده آن اجازه سفر بین‌المللی یا حضور در اماکن عمومی مانند باشگاه ورزشی، کنسرت و رستوران را بدهد. در مقابل، مخالفان طرح معتقدند که گواهی واکسن، ابزاری برای دامن زدن به تبعیض‌ها و نابرابری‌هاست.

 

درحالی‌که گواهی واکسن هنوز در بیشتر مناطق در حد یک طرح و پیشنهاد است، اسرائیل نخستین جایی بود که هفته گذشته پاسپورت واکسن کرونا را معرفی کرد. آمریکا، انگلیس و دانمارک نیز اعلام کرده‌اند قصد دارند این رویه را در پیش بگیرند. پیش‌بینی می‌شود برخی خطوط هوایی و صنایع مرتبط با گردشگری نیز طرح پاسپورت را اجرا کنند.

 

برنامه کشور‌هایی مانند انگلیس و دانمارک این است که افراد برای اینکه بتوانند به رستوران، سینما یا آرایشگاه بروند یا باید واکسینه شده باشند یا تست‌شان منفی باشد یا قبلا به این بیماری مبتلا و در برابر آن ایمن شده باشند. در گام بعدی قرار است افرادی که گواهی واکسن دارند، اجازه سفر بین‌المللی نیز پیدا کنند.

 

کارشناسان معتقدند که پاسپورت یا گواهی واکسن، راهی برای بازگشت به زندگی اقتصادی و اجتماعی عادی است، اما توزیع ناعادلانه واکسن بین کشور‌ها و نژاد‌های گوناگون، اساس این طرح را زیرسؤال می‌برد. روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی نوشته که تقسیم کردن جهان به واکسینه‌شده‌ها و واکسینه‌نشده‌ها، نگرانی‌هایی را درباره غیراخلاقی و سیاسی بودن این سیاست برانگیخته است. انواع واکسن کرونا همین حالا به کشور‌های ثروتمند سرازیر شده و گروه‌هایی با وضعیت اقتصادی، اجتماعی و نژادی خاص به آن دسترسی بیشتری دارند. درنظر گرفتن مزایای بیشتر برای افراد واکسینه شده و افزایش محدودیت‌ها برای آن‌ها که واکسن نزده‌اند، خطر گسترش شکاف‌های اجتماعی را به‌دنبال دارد. سازمان بهداشت جهانی نیز مخالفت خود را با طرح پاسپورت واکسن اعلام کرده است؛ نخست به این دلیل که مشخص نیست واکسیناسیون چقدر از انتشار ویروس جلوگیری می‌کند و دوم به دلیل بحث دامن زدن به تبعیض‌ها.

 

بدبینی به واکسیناسیون که همین حالا با وجود جنبش‌های ضدواکسیناسیون و تئوری‌های توطئه در بسیاری از جوامع پا گرفته، ممکن است در صورتی که مردم فکر کنند دولت‌ها قصد دارند واکسن زدن را اجباری کنند، شدت هم بگیرد. چنین طرح‌هایی همچنین به واکنش‌های ناسیونالیستی به واکسن کرونا با اولویت قرار دادن منافع شهروندان کشور‌های خاص دامن می‌زند.

 

دولت‌ها با محدود کردن ارائه خدمات خاص به افرادی که مدرک واکسیناسیون دارند، مردم را مجبور به واکسینه شدن می‌کنند. کارشناسان معتقدند که خطر اصلی، انتشار اطلاعات غلط و سیاسی شدن موضوع است و اینکه مردم فکر کنند دولت‌ها قصد دخالت در زندگی‌شان را دارند. اجباری کردن واکسیناسیون، تمایل مردم به انجام آن را کمتر می‌کند. مذاکرات اروپا درباره پاسپورت به جنبش‌های آنتی واکسیناسیون و تئوری‌های توطئه در این منطقه دامن زده است. مخالفان واکسیناسیون می‌توانند از نارضایتی مردم از اجبار واکسن برای دوقطبی کردن جامعه استفاده کنند. همان‌طور که ماسک‌زدن و رعایت فاصله اجتماعی به موضوعی سیاسی تبدیل شد. مخالفان واکسیناسیون کم نیستند. طبق یک نظرسنجی در آمریکا، یک‌سوم مردم این کشور که اغلب جمهوریخواه هستند درباره واکسن زدن مردد هستند. همین موضوع ایمن‌سازی جمعی را دشوار می‌کند.

 

درنظر گرفتن امتیاز‌های خاص برای افراد واکسینه‌شده به صورت خودکار به نفع گروه‌های جمعیتی خاصی است که تعداد بیشتری از آن‌ها واکسینه شده‌اند. در جوامع غربی این گروه‌ها معمولا سفیدپوستان و ثروتمندان هستند. نتیجه روشن است؛ مردم سفیدپوست و طبقه مرفه می‌توانند به راحتی به فروشگاه‌ها، باشگاه‌ها و رستوران‌ها بروند، اما مردم رنگین‌پوست و متعلق به طبقه متوسط از رفتن به چنین اماکنی محروم می‌شوند. اگر مشاغل نیز از کارکنان‌شان کارت واکسیناسیون بخواهند، بازار کار نیز می‌تواند به حاشیه کشیده شود.

 

نیکولا ارت، کارشناس سلامت عمومی دانشگاه واشنگتن به نیویورک‌تایمز گفته است: «اگر واکسن زدن به افراد امتیاز ویژه‌ای برای انجام کار‌های خاص بدهد، فاصله جوامعی که همین حالا نیز بیشترین آسیب را از کرونا دیده‌اند از بقیه جوامع بیشتر هم می‌شود.» حلیمه بگوم، یکی از فعالان برابری نژادی در انگلیس نیز معتقد است: «در شرایطی که دولت‌ها نیاز دارند سه‌چهارم جمعیت‌شان داوطلبانه واکسن بزنند، این موضوع باعث بی‌اعتمادی عمومی می‌شود».

 

مشکل این است که هیچ توافقی در زمینه هدف اولیه برای طرح پاسپورت واکسن وجود ندارد. دولت‌ها معمولا از آن به عنوان راهی برای گشایش اقتصادی صحبت می‌کنند. مردم آن را راهی برای برگشت به زندگی عادی می‌دانند. کادر درمان هم آن را چاره کاهش احتمال سرایت بیماری می‌بیند. به همین دلیل، کارشناسان از دولت‌ها می‌خواهند تا استاندارد‌های بین‌المللی برای پاسپورت واکسن تعیین نشده، دست به اجرای آن نزنند و مجوز آغاز سفر‌های بین‌المللی را صادر نکنند.

 

در این میان، سؤال‌های زیادی مطرح است که جواب آن مشخص نیست؛ افراد برای دریافت پاسپورت باید ۲ دز واکسن زده باشند یا یک دز هم کافی است؟ واکسن‌های ساخت کشور‌های مختلف مانند روسیه و چین در غرب مورد تأیید هستند؟ استثنای پزشکی یا مذهبی وجود دارد؟ ضرورت داشتن کارت واکسیناسیون برای فعالیت‌های خاص تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟ اگر تعداد مبتلایان به میزان مشخصی کاهش پیدا کند یا ایمنی جمعی ایجاد شود این طرح لغو می‌شود یا برای همیشه ادامه دارد؟

 

با این حال، صدور گواهی واکسیناسیون، جنبه‌های مثبتی هم دارد؛ رویداد‌های مختلف مانند مسابقه‌های ورزشی و کنسرت‌ها دوباره از سرگرفته می‌شوند. مردم دوباره به سفر خارجی می‌روند و کسب‌وکار‌ها نیز فعالیت عادی خود را آغاز می‌کنند. به همین دلایل برخی کارشناسان معتقدند که طرح گواهی واکسن در نهایت اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد.

 

موافقان طرح پاسپورت واکسن همچنین می‌گویند این طرح موضوع جدیدی نیست و سال‌هاست که افراد برای ورود به برخی کشور‌ها باید نشان دهند که در برابر بیماری‌های خاصی مانند تب‌زرد واکسینه شده‌اند. یا در بعضی کشور‌ها ازجمله مدارس تعدادی از ایالت‌های آمریکا، داشتن گواهی واکسیناسیون برخی بیماری‌های خاص ضروری است. همچنین از یک بعد دیگر، سیاست پاسپورت می‌تواند نابرابری‌های نژادی و اجتماعی را کاهش دهد و به کنترل همه‌گیری کمک کند. زیرا با افزایش واکسیناسیون و رونق گرفتن کسب‌وکارها، میزان ابتلا و مشکلات اقتصادی که بیشترین فشار را به طبقات ضعیف جامعه وارد می‌کند، روند کاهشی پیدا می‌کند.  

 

یکی از انتقاد‌ها که به طرح پاسپورت واکسن وارد شده، مربوط به سفر‌های بین‌المللی است. به این ترتیب، مردم کشور‌های فقیرتر که توانایی خرید و تولید واکسن را ندارند، از سفر رفتن محروم می‌شوند. با وجود این، برخی کشور‌های ضعیف که به صنعت گردشگری وابسته هستند مانند تایلند از ایده پاسپورت استقبال کرده‌اند. مقامات این کشور گفته‌اند که احتمالا از تابستان امسال به افرادی که واکسینه شده‌اند اجازه سفر به کشورشان را می‌دهند. اتحادیه اروپا نیز با توجه به نزدیک شدن تابستان و برای رونق گردشگری قصد دارد به افرادی که پاسپورت واکسن دارند این امکان را بدهد که به ۲۷ کشور عضو این اتحادیه و حتی کشور‌های اروپایی غیرعضو مانند نروژ و سوئیس سفر کنند. اما اختلاف بین اعضا زیاد است؛ کشور‌هایی مانند اسپانیا و یونان که اقتصادشان وابسته به گردشگری است، اصرار زیادی به اجرای این طرح دارند، درحالی‌که کشور‌هایی مانند آلمان و فرانسه گفته‌اند که فعلا موافق آن نیستند. از آنجا که نرخ واکسیناسیون در این ۲ کشور پایین است، اجرای چنین طرحی به معنی محروم شدن شهروندانشان از مسافرت خارجی خواهد بود.