در جست‌وجوی پاسخی برای معمای تلفات پرندگان در میانکاله
- کارشناسان، تلفات پرندگان مهاجر در میانکاله در دو سال گذشته را بیش از ۷۰ هزار پرنده اعلام می‌کنند. رقمی غافلگیرکننده که انتظار می‌رود دلیلی شفاف، مستند و مورد وفاق صاحب‌نظران را به همراه داشته باشد؛ اما مسمومیت بوتولیسم که از سوی سازمان دامپزشکی به عنوان عامل این تلفات معرفی شده از جانب بسیاری از کارشناسان، دامپزشکان و فعالان مستقل محیط زیست به رسمیت شناخته نشده است.
یک فعال محیط زیست به میزان گفت: این ادعا که اگر در آسمان کشورمان پرنده مهاجری مشاهده می‌کنیم به لطف وجود پناهگاه حیات وحش میانکاله است واقعیت دارد. میانکاله کریدور ورودی پرندگان مهاجر به آسمان ایران است.
فرزاد علی‌زاده، با ابراز تاسف از اینکه طی دو سال گذشته، پرندگان مهاجر در میانکاله به طرز مشکوکی تلف می‌شوند به میزان گفت: گذشته از شک و شبهه‌هایی که در خصوص عامل اصلی این تلفات وجود دارد طبیعی جلوه دادن این مرگ و میر توسط مسئولان دامپزشکی و محیط زیست بسیار عجیب و غریب است.
وی با اشاره به اینکه بخش عمده و قابل توجهی از تلفات پرندگان درحاشيه جنوبی تالاب میانکاله و صرفا در طول حدود ١٠ كيلومتر از بيش از ٦٠ كيلومتر نوار ساحلى جنوب خليج گرگان حادث شده است گفت: تنها ورودی آبی خلیج گرگان که در شمال شرق پناهگاه میانکاله قرار دارد از تنگه چاپاخلى است که به دریای مازندران راه دارد. پیشترها یک کانال طبیعی به نام کانال خُزینی بخش از پناهگاه را جدا می‌کرد و قسمت شرقی میانکاله یعنی جزیره اشوراده را شکل می‌داد که اکنون به دلیل عقب‌نشینی آب، این کانال نیز خشک شده است.
علی‌زاده اضافه کرد: چند سال پیش در یک طرح غیر کارشناسی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران اقدام به ایجاد دایکت خاکی برای نگهداشت آب در بخش غربی خلیج گرگان و تالاب میانکاله کرد به این بهانه که از خروج و عقب‌نشینی آب جلوگیری کند. برخی از فعالان مستقل محیط زیست که موضوع تلفات ۵۰ هزار پرنده در میانکاله در سال قبل را بررسی کرده‌اند معتقدند همین دایکت های خاکی که برای نگهداشت آب در بخش غربی خلیج گرگان و تالاب میانکاله به وجود آمده، با توجه به وزش باد از غرب به شرق، مواج بودن آب را خنثی کرده و به یکی از مهمترین عوامل تشدید مرگ و میر اخیر پرندگان در میانکاله تبدیل شده است.
این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در طرحی دیگر اقدام به لایروبی غیرکارشناسی انهار منتهی به تالاب میانکاله کرده است گفت: این اقدام نه تنها برای پناهگاه سودمند نبود بلکه باعث از بین رفتن نیزارهای طبیعی شد و مشکلات پسماند را افزایش داد. از آنجایی که نیزارها مانند فیلتر، آب را تا حد ممکن آلودگی‌زدایی می‌کردند نبود آنها به دلیل لایروبی غیر کارشناسی موجب آلایندگی بیشتر تالاب شده است.
وی ادامه داد: از شهرستان‌های زاغمرز و بهشهر گرفته تا گلوگاه و در نهایت بندر ترکمن اکثر قریب به اتفاق شهرکهای صنعتی و غیر صنعتی شهرها و روستاهای حاشیه خلیج گرگان فاضلاب صنعتی، شهری و روستائی خود را به قلب تالاب و خلیج گرگان می‌ریزند. تنها یکی از کارخانه‌هایی که پساب بدبو و متعفن خود را به تالاب میانکاله سرازیر می‌کند حدود سه دهه پیش در منطقه رستم کلا تأسیس شد که مدیرانش مدعی بودند که شرکتشان نخستین شرکتی است که به جای آزبست از مواد سلولزی طبیعی ستفاده می‌کند.
علی‌زاده با بیان اینکه آزبست، که به آن پنبه نسوز یا پشم شیشه هم می‌گویند، ماده‌ای سرطان‌زا و ازلحاظ محیط‌زیستی بسیار خطرناک است گفت: شرکت مذکور مدعی بود توانسته ماده‌ای جایگزین آزبست تولید کند که از صنایع کاغذی گرفته تا صنایع ساختمانی سازگار با محیط‌زیست کاربرد داشته باشد. در پی این خبرمسرت‌بخش اما اکنون مشخص شده که سرازیر شدن پساب بدبو و متعفن این کارخانه به تالاب بین المللی میانکاله در قلب ذخیره‌گاه زیست‌کره، خود سال‌هاست که به بلای جان محیط‌زیست تبدیل شده است.
وی یادآور شد: این پساب خطرناک تنها یکی از صدها نهری است که مواد آلوده شهری و صنعتی شهرها و روستاهای نوار جنوبی خلیج گرگان، همچون کردکوی، بندر ترکمن، بهشهر و نکا را وارد تالاب می‌کند. پساب‌های حاصل از سموم کشاورزی صنعتی، کشتارگاه‌های مرغ، دامداری‌ها و مزارع پرورش مرغ و ماهی، شهرکهای صنعتی بهشهر، گلوگاه و بندر ترکمن و همچنین باران‌های اسیدی حاصل از دود نیروگاه برقی شهر نکا از دیگر معضلات اساسی پناهگاه حیات‌وحش و تالاب میانکاله هستند.
علی‌زاده با اشاره به اینکه خلیج گرگان به دلیل عمق کم، محل تغذیه بخش عظیمی از پرندگان مهاجر است که از نرم‌تنان موجود در گل و لای ساحل کم عمق آشوراده تغذیه می‌کنند گفت: از آنجا که نور در محیط‌های دریایی مهمترین عامل فتوسنتز، تنظیم دما و نیز توزیع تراکم و فراوانی فیتوپلانگتونها و گیاهان آبزی به خصوص در نواحی کم عمق است، تغییر در میزان شفافیت آب به دلیل وجود فاضلاب شهری و صنعتی عامل تهدید کننده‌ای برای زیستمندان یک اکوسیستم به حساب می‌آید.
این فعال محیط زیست اضافه کرد: نزدیکی کارخانه کنسروسازی و کشتارگاه بزرگ مرغ به کانون تلفات پرندگان این دو مرکز را در جایگاه متهمان ردیف اول تلفات پرندگان در میانکاله قرار داده است.
وی تصریح کرد: سال گذشته کارشناسان مستقل حیات وحش و همچنین موسسه مرجع سم‌شناسی رازی از لاشه‌های پرندگان مهاجر در میانکاله نمونه گیری کرده و مغز حدود ٥٠ پرنده را مورد ازمایش قرار دادند و به نتایجی کاملا متفاوت با اطلاعیه‌های سازمان دامپزشکی که مسمومیت بوتولیسم را تنها عامل مرگ و میر پرندگان میانکاله معرفی می‌کند دست یافتند. آزمایش‌هایی که نتایج آن از ابتلای پرندگان میانکاله به پاستورلوز (وبای پرندگان) حکایت داشت. بنابراین بهتر است سازمان محترم دامپزشکی اجازه دهد دستگاه‌ها، موسسات و آزمایشگاه‌های معتبر اعم از دولتی و خصوصی به موضوع ورود کرده و لاشه پرندگان را مورد آزمایش قرار دهند تا مسمومیت بوتولیسم به عنوان تنها عامل تلفات پرندگان در میانکاله به رسمیت شناخته شود.