نحوه آموزش نظم و ترتیب به کودکان

_ فارس نوشت: نظم و ترتیب از همان ابتدای کودکی می‌بایست در وجود بچه‌ها نهادینه شود  و به مرور زمان و با توجه به سن  و سالی که کسب می‌کنند این نظم و ترتیب هم مهارتی و سازمان یافته‌تر شود. اینکه پدر و مادر‌ها انتظار داشته باشند بچه از همان کوچکی مثل دوران جوانی و نوجوانی نظم و ترتیب را بفهمد و رعایت کند، انتظار بی جایی است چرا که یک درخت هم از همان اول درخت نبوده و ابتدا نهال کوچکی بوده و سپس با رشد و نمو بزرگ شده است.

 

منتها از سوی دیگر هم درخت را تا زمانی که یک نهال است می‌توان به شکل دلخواه در آورد، اگر یک کودک هم در معرض بی انضباطی بزرگ شود، تغییر رفتارش بسیار دشوار است. امام حسن عسکری (ع) می‏ فرمایند: رد المعتاد عن عادته کالمعجز: بازگرداندن عادت کرده (به کاری) از عادتش، چونان معجزه است.  

 

خدای توانا و حکیمی که نظم را در دستگاه عظیم خلقت قرار داده، همین نظم را در زندگی انسان‌ها و روابط اجتماعی آنان می‌پسندد. از این رو، شایسته است  انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود، نظم و ترتیب و تدبیر در امور را مراعات کند و از این طریق آن را به فرزندانش نیز آموزش دهد. بخش بزرگی از دستورات و سفارشات قرآن کریم در راستای تنظیم اندیشه و اعمال انسان است. امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: «الا انّ فیه علم ما یأتی و الحدیث عن الماضی و دواء دائکم و نظم ما بینکم» آگاه باشید که آگاهی از آینده، خبر از گذشته، داروی درد (نادانی و گمراهی) و نظم و ترتیب زندگی روزمره شما در قرآن آمده است.

 

ابتدا باید این را در نظر داشته باشیم که فرزند یک ساله ما نمی‌تواند مستقیم آموزش نظم و ترتیب ببیند بلکه این آموزش باید غیر مستقیم باشد. مادر با شیر دادن منظم بچه، بیدار کردن و‌تر و خشک کردن به موقع او در ضمیر بچه تأثیرگذار خواهد بود. پس از یک سالگی به طور مستقیم و با کلام می‌تواند روش‌های مناسب را با ابزار‌های هنری مثل فیلم، کارتون، نمایشنامه، داستان، شعر و ابزار‌های دیگر باید صورت بگیرد.

 

نکته دیگر در رعایت نظم و ترتیب این است که بدانیم تا جایی که ممکن است اختیار را در زمینه انتخاب لباس، بازی، غذا و مسائل دیگر به خود کودک واگذار کنیم البته تا جایی که خطری برای او نداشته باشد، اما جایی که لازم است به او «نه» بگوییم. منتها اگر این «نه» گفتن‌ها زیاد شود موجب لجبازی بچه با ما و مشکلات دیگر می‌شود.

 

خیلی از والدین میدانند که باید مطابق سن بچه به او مسئولیت داد مثلا غذا خورد قبل از یک سالگی توسط خود کودک امکان پذیر نیست یا مثلا در آوردن کفش، غذا خوردن، مرتب کردن اتاق و مسائلی از این دست می‌بایست براساس توانایی کودک با توجه به سن و سال او صورت بگیرد.

 

خیلی از آموزش‌ها به بچه‌ها می‌تواند با بازی همراه شود در این صورت بچه‌ها به خوبی آموزش می‌بینند و مقاومتی هم در برابرش نمی‌کنند و همین کار هم برایشان لذت بخش می‌شود؛ بنابراین قبل از آموزش نظم و ترتیب با کلام به بچه‌ها می‌توان آن را با بازی آموزش داد مثل م سابقه دادن هنگام تمیز کردن اتاق یا جایزه دادن برای آموزش مهارت ها، چون بستن بند کفش یا لباس پوشیدن و ...

 

برخی پدر و مادر‌ها گله می‌کنند که بچه‌ها اتاقشان را مرتب نمی‌کنند و مرتب بریز و بپاش دارند در حالیکه خودشان از کودکی به بچه‌ها مسئولیت‌ها را تفویض نکردند یا از مسئولیت‌های خرد و کوچک شروع نکردند مثلا می‌توانیم از سه سالگی به بچه‌ها مسئولیت‌های کوچکی، چون انداختن لباس‌ها به سبد لباس‌های کثیف، آب دادن به گل‌ها، گلکاری در باغچه و ... بدهیم.

 

پدر و مادر می‌توانند جدولی برای فعالیت‌های مثبت بچه‌ها از جمله رعایت نظم و ترتیب و انجام دادن کار‌های شخصی اش تهیه کرده و برای هر فعالیت خوب بچه در آن برچسبی بزنند و در ادامه با زیاد شدن برچسب‌ها جایزه یا مسئولیتی بگیرند که بچه‌ها از آن لذت ببرند مثلا حق تماشا کردن تلویزیون آخر هفته‌ها یا کوه و پارک رفتن را بگیرند.

 

گاه پیش می‌آید که شاهدیم به بچه‌ها مسئولیت‌های بزرگتر از سنشان واگذار شده و بچه درکی از آن کار ندارد و با ناراحتی و تحکم آن کار را براساس ترس یا اجبار انجام می‌دهد، باید این نکته را در نظر داشته باشیم که با تهدید و منت یا اجبار بچه‌ها را مجبور به کاری نکنیم چرا که آن کار را تنها براساس اجبار ما انجام میدهند و چشم والدین را که دور ببینند، قطعا آن را ترک می‌کنند یا ادامه نخواهند داد و از آن کار بدشان خواهد آمد.

 

در نهایت زمانی که براى فرزندان خود مقرراتى را لازم مى دانیم، براى ایجاد انضباط در وجودشان، باید در اجراى این مقررات، استوار بوده و از تردید و دو دلى پرهیز کنیم؛ چرا که سستى و سهل انگارى، باعث بى انضباطى مى شود و ما را از هدف باز مى دارد. البته گاه به نظر می‌رسد که آغاز این آموزش کار ساده است، اما به سامان رسیدنش مراقبت زیاد می‌خواهد تا این انضباط به برگ و بار بنشیند، مداومت و شکیبایی لازم است.

 

 حضرت علی (ع) در حدیثی می‌فرمایند: العمل العمل ثم النهایه و الاستقامه الاستقامه ثم الصبر الصبر؛ عمل، عمل، سپس توجه به پایان کار، پایان کار، آن گاه استقامت، استقامت، سپس شکیبایى، شکیبایى! و در حدیثى دیگر مى فرماید: قلیل مدوم علیه خیر من کثیر مملول منه؛ کارى اندک که بر آن مداومت شود، برتر است از کار بسیار که خستگى آورد و توانایى دوامش از انسان سلب شود.