«لیلة الرغائب»؛ شب استفاده از خوان رحمت الهی

_ روزنامه خراسان نوشت: انسان به امید زنده است؛ امید رحمتی از جانب پروردگار، نزول بخشایشی کریمانه که گره‌ها را بگشاید، درد‌ها را التیام بخشد و روح و جسم آدمی را با نسیم مهربانی بنوازد. برخلاف آنانی که خوشی را تنها در دایره دنیا می‌بینند و جز مسیر‌های دنیوی، راهی را برای برون‌رفت از ناامیدی و خذلان نمی‌جویند، پروردگار، به واسطه رسول مهربانی‌ها، محمد مصطفی (ص)، نور امید جاودانه را بر دل‌های مؤمنان وارد فرمود و آن‌ها را به برکت دعا و نیایش، شایسته عطای مواهب خود دانست.

 

دعا، گره‌گشای سختی‌ها و تنگنا‌هایی است که گاه از هرسو انسان را فرا می‌گیرد و جسم و جانش را می‌خلد و امیدی حقیقی است برای عبور از روز‌های سخت و هنگامه‌های آزاردهنده. پیشوایان دین و پرچمداران اهل یقین، طبق آموزه‌های وحی و توصیه‌های نبوی، ایامی را به دعا و استغاثه بر درگاه الهی اختصاص می‌دهند؛ روز‌ها و شب‌هایی خدایی که میلیون‌ها دست نیاز، یکباره به سوی آسمان بلند می‌شود و پروردگار آسمان‌ها و زمین، به نیاز آن جماعت، به حرمت آن عبادت بهنگام، پاسخ می‌دهد و استجابت دعا و تحقق آرزوها، میوه شیرین دل سپردن به رب‌اعلی، در آن زمان‌های نورانی است.

 

امشب، یکی از آن هنگامه‌های دعا، لحظات استجابت خواسته‌ها و وقت تحقق آرزوهاست؛ امشب «لیلة الرغائب» است؛ نخستین شب‌جمعه ماه رجب‌المرجّب. امشب، شب رسیدن به میل و آرزوست؛ شب توشه برگرفتن از خوان رحمت الهی است و در این ایام که باران بلا، بی‌محابا، بر سر نوع بشر باریدن گرفته است و نتیجه نافرمانی و ناراست رفتن، گلوی فرزندان آدم را می‌فشارد، چه زمانی بهتر از شب آرزوها، برای خواستن حاجت از او که بی‌نیاز است از فعل بندگان. امشب، مؤمنان سجاده می‌گسترانند تا عرش را به فرش فرود آورند و بر خوان استجابت دعا، مهمان باشند و از آرزو‌هایی بگویند که تحقق آن‌ها برای پروردگار، به آنی و کمتر از آنی، میسر است. امید باید داشت به رحمت پروردگار، در چنین شبی که از آسمان، نور بر زمین می‌بارد.

 

اولیا و صالحان، شب‌های مهمانی خدا را مغتنم می‌شمارند؛ آنان که انتظار و توقع رحمت بی‌کران الهی را در جزءجزء زندگی با خود داشته‌اند، می‌دانند که «لیلةالرغائب»، فرصتی استثنایی است. وقتی به توصیه‌های آن‌ها رجوع می‌کنیم، در واژه به واژه نصایح حکیمانه، شور عبادت، شور بندگی و شور لقای پروردگار می‌بینیم؛ هرکس، به اندازه خود از این خوان رحمت متنعّم است. حضرت امام خمینی (ره)، در ایام ماه رجب و به ویژه «لیلةالرغائب»، با وجود همه گرفتاری‌ها، زمانی را به عبادت اختصاص می‌دادند؛ آن یگانه دوران که در محضر عارف کاملی همچون میرزا جوادآقای ملکی تبریزی، درس بندگی حق را آموخته بودند، در کتاب «جنود عقل و جهل»، ضمن بیان جایگاه دعا در ماه رجب و «لیلةالرغائب»، می‌نویسند: «آنان که معرفت به حق دارند و انس و محبت به آن ذات مقدّس پیدا کردند، برای آن‌ها این نوع اعمال زحمت و مشقت ندارد.

 

انس با محبوب ملالت نیاورد؛ خاصّه آن محبوبی که همه محبت‌ها و محبوبیّت‌ها، رشحه‌ای از محبت او است. چه خوش گفته شده است از زبان آنان: آن کس که تو را شناخت جان را چه کند/ فرزند و عیال و خانمان را چه کند / دیوانه کنی هر دو جهانش بخشی/ دیوانه تو هر دوجهان را چه کند؛ عارف شیراز، رحمت‌ا...، گوید: در ضمیر ما نمی‌گنجد به غیر از دوست، کس/ هر دو عالم را به دشمن ده که ما را دوست بس. آنان که از جام محبت دوست نوشیدند و از آب زندگانی وصال او زندگی ابدی پیدا کردند، هر دو عالم را لایق دشمن دانند.» (شرح حدیث جنود عقل و جهل، متن، ص: ۱۲۷) امام (ره)، تمسک به آداب ائمه طاهرین (ع) را در شب «لیلةالرغائب» و دیگر لیالی ماه رجب، موجب آرامشی می‌دانستند که میوه آن، بی‌تردید، امید به رحمت واسعه و الطاف آشکار و مخفی الهی است؛ رویکردی که تأثیری شگرف بر زندگی انسان دارد.

 

عارف کامل، مرحوم آیت‌ا... العظمی بهجت که رضوان خداوند بر او باد، ماه رجب و شب «لیلةالرغائب» را فرصتی مغتنم برای ساختن دوباره روح می‌دانست. آن مرحوم روز‌های ماه رجب را روزه می‌داشت و روزه‌داری در این ماه را به شعبان و رمضان متصل می‌کرد.

 

وقتی از جنابش درباره زیبایی‌های لیالی رجب و «لیلةالرغائب» می‌پرسیدند، به کتاب «اقبال الاعمال» اثر گرانسنگ سیدبن‌طاووس اشاره می‌کرد و می‌گفت: «شیعه را با داشتن این همه ادعیه مأثوره از اهل‌بیت علیهم‌السلام غرق در نور می‌بینیم. هرکس که [کتاب]اقبال سید‌بن‌طاووس را نداشت، اساتید ما او را رفیق خود نمی‌شمردند. هر مقدار از اقبال که مطالعه‌کردنی است، مطالعه و هر مقدار که عمل‌کردنی است، به هر اندازه حال دارید، عمل کنید.» آن عارف سفرکرده، امید به رحمت الهی را جایزه اهل ایمان برای توجه و توسل به الطاف الهی می‌دانست؛ امیدی که این روزها، در این ایام پرالتهاب، خیلی به کار بشر می‌آید و می‌تواند منشأ تغییری بزرگ باشد.

 

«لیلةالرغائب» فقط مجالی برای خواستن و طلبیدن آرزو‌ها و حوائج انفرادی نیست؛ زمانی است برای خواست حاجات جمعی؛ وقتی مصیبت درمی‌رسد، همه در موقعیت یکسانند؛ خشک و‌تر می‌سوزند و به همین دلیل، باید در این فرصت مغتنم، در فردیّت نماند، از منیّت عبور کرد و حاجت را برای جامعه خواست. حضرت آیت‌ا... العظمی صافی گلپایگانی، در پیامی به مناسبت فرا رسیدن «لیلةالرغائب» و لزوم توجه به مقامی که مؤمن در آن ایستاده‌است، می‌نویسد: «نسایم رحمت الهی که همواره و بی‌انقطاع در وزیدن است در اوقات شریفه و زمان‌های خاص بیشتر است.   

 

لیلةالرغائب شب اولین جمعه ماه شریف رجب، یکی از این فرصت‌های شریف است که سفارش فرموده‌اند اهل دعا و توجه و معرفت، آن را غنیمت شمارند و از برکات آن مستفیض گردند. چنان‌که فرموده‌اند، دعا مغز عبادت و بندگی خداوند متعال است: الدعاء مخ العباده. حقیقت عبودیت و پرستش، خدا را خواندن و از خدا خواستن و به درگاه او عرض نیاز و حاجت‌کردن است. امید است مومنین این فرصت مبارک را برای تجدید عهد با خدا و توبه و انابه غنیمت شمارند و با توسل و تمسک به ذیل عنایات حضرات معصومین مخصوصا حضرت بقیة ا... ارواحنا فداه، در شرایط کنونی برای اعلاء کلمه اسلام و قضای حوائج همه مسلمانان و رفع مشکلات و نصرت اهل ایمان ... دعا کنند.»

 

«لیلةالرغائب»، آداب و اعمالی دارد که مؤمنان با تأسی به اولیا و پیشوایان خود، آن را به‌جا می‌آورند. آیت‌ا... العظمی مکارم‌شیرازی، درباره اعمال این شب می‌گوید: «لیلةالرّغائب یعنی شبی که به خاطر پاداش‏ها و فضیلت‏های فراوانی که دارد، مورد میل و رغبت فراوان و یا به معنای «شب‏ پاداش ‏های فراوان» است.

 

رسول‌خدا (ص) [نمازی را]برای آن شب به این کیفیّت بیان فرمود: روز پنج‏شنبه اوّل ماه را روزه می‏گیری، چون شب جمعه فرا رسید، میان نماز مغرب و عشا، دوازده رکعت نماز می‏گزاری (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعت از آن، یک مرتبه سوره «حمد» و سه مرتبه «إنّا انزلناه» و دوازده مرتبه «قل هو ا... احد» را می‏خوانی. پس از اتمام نماز، هفتاد مرتبه می‏گویی: «أللَّهُمَّ صَلِّ عَلی‏ مُحَمَّدٍ النَّبیِّ الْامِّیِّ وَ عَلی‏ آلِهِ»، آن‌گاه به سجده می‏روی و هفتادبار می‏گویی: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ»، سپس سر از سجده برمی‏داری و هفتادبار می‏گویی: «رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ، إِنَّکَ أنْتَ العَلِیُّ الْأعْظَمُ»، بار دیگر نیز به سجده می‏روی و هفتاد مرتبه می‏گویی: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ»؛ آن‌گاه حاجت خود را می‏طلبی که ان‏شاءا... برآورده خواهد شد.»