ویژگی‌های شیعه حقیقی از منظر امام باقر (ع)

_ خبرگزاری صدا و سیما نوشت: حجت‌الاسلام علی بیرانوند کارشناس تبلیغ سطح عالی حوزه علمیه قم گفت: خدای متعال در قرآن کریم اینچنین بیان فرموده است: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ؛ آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها می‏‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟!». (العنکبوت ۲) بر اساس تعالیم قرآنی همه انسان‌ها برای رسیدن به درجه مطلوبی که انتظار آن را می‌کشند، می‌بایست صداقت و حقانیت گفتار و عمل خود را ثابت کرده و در آزمون‌های مهمی که خدای متعال در پیش روی آن‌ها قرار می‌دهد، پیروز شوند. از این جهت صرف اقرار به ایمان و تشیع برای سعادت و عاقبت به خیری کفایت نمی‌کند، بلکه این موضوع باید در باور و رفتار و عمل نیز خود را نشان دهد. طبق روایتی از امام محمدباقر علیه‌السلام شیعه واقعی باید شاخصه‌هایی داشته باشد.

 

در اندیشه امام محمدباقر علیه‌السلام نخستین و مهم‌ترین گام برای اثبات شیعه‌گری، قبولی در امتحان و آزمون «تقوا و پارسایی» است. این مطلب در روایت امام محمدباقر علیه‌السلام اینچنین منعکس شده است «مَا شِیعَتُنَا إِلَّا مَنِ اتَّقَی اللَّهَ وَ أَطَاعَهُ؛ شیعیان ما نیستند جز آنان که پرهیزگاری از خدای را در پیش گیرند و فرمانش برند». (تحف العقول، ص ۲۹۵) در این بین خود اهل‌بیت علیهم‌السلام پیشگامان تقوا، پارسایی و الگوی عبودیت و بندگی حق‌تعالی بوده و بیشترین رفتار پرهیزکارانه را در زندگی مادی از خود نشان داده‌اند. از طرفی شیعه واقعی باید رفتار و سبک زندگی خود را مطابق اولیای راستین دین و امامان معصوم علیهم‌السلام سامان دهد. در روایت بسیار زیبای دیگری از امام محمدباقر علیه‌السلام اینچنین وظیفه محبان و شیعیان راستین مشخص شده است «یَا جَابِرُ بَلِّغْ شِیعَتِی عَنِّی السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُمْ أَنَّهُ لَا قَرَابَةَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا یُتَقَرَّبُ إِلَیْهِ إِلَّا بِالطَّاعَةِ لَهُ یَا جَابِرُ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ أَحَبَّنَا فَهُوَ وَلِیُّنَا وَ مَنْ عَصَی اللَّهَ لَمْ یَنْفَعْهُ حُبُّنَا...‌ای جابر (جُعفی) سلام مرا به‌شیعیان من برسان و به‌آنان اعلام کن که بین ما و خدا قرابت و خویشاوندی نیست و راه تقرب به‌خدا فقط اطاعت و فرمانبری از اوست.‌ای جابر هرکه اطاعت خدا کند و ما را دوست بدارد او ولیّ و دوست ما است و کسی که معصیت خدا را کند، محبت ما سودی به‌حالش ندارد». (الأمالی (للطوسی)، ص ۲۹۶)

 

یکی دیگر از خصوصیات و ویژگی‌های طلایی شیعه و محبّ راستین خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام در اندیشه امام محمدباقر علیه‌السلام، برخورداری از شاخص و عنصر ارزشمندی همچون تواضع و فروتنی و ادای امانت است. فرمود «أَطَاعَهُ وَ مَا کَانُوا یُعْرَفُونَ‏ إِلَّا بِالتَّوَاضُعِ‏ وَ التَّخَشُّعِ‏ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ؛ و آنان شناخته نمی‏‌شوند جز به‌فروتنی و خشوع و بازپس دادن امانت». (تحف العقول، النص، ص ۲۹۵)

 

این سه ویژگی طلایی دارای کاربرد فراوانی برای دست‌یابی به‌زندگی سعادتمند است. برخلاف معنا و برداشت‌های سطحی از این اوصاف، باید به این موضوع توجه داشت که این ویژگی‌ها دارای ابعاد و مراتب بسیار مهم است. تواضع و فروتنی و امانت، صرفاً مربوط به آداب زندگی اجتماعی نیست، بلکه نوع رفتار فردی انسان با خدای متعال را نیز در بر می‌گیرد؛ از این رو این سه ویژگی را باید در حوزه‌های مختلفی همچون ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با انبیاء و اولیای الهی همچنین ارتباط انسان با همنوعان مورد بررسی و واکاوی قرار داد. بر این اساس تواضع و فروتنی در برابر خدای متعال و تعالیم وحیانی او، اطاعت‌پذیری و عبودیت را به دنبال دارد و همچنین تواضع و فروتنی در برابر همنوعان، دوری از تکبر و عناد و سرکشی را به ارمغان می‌آورد. علاوه بر این، معنای امانت در ارتباط با خدای متعال نیز معنای وسیع و گسترده دارد؛ از جمله جلوه‌های امانت‌داری در این خصوص، حفظ و نگهداری نعمت‌های مادی و معنوی است که خدای متعال در اختیار انسان قرار د اده لست. در ارتباطات اجتماعی نیز شیعه واقعی هیچ‌گاه در امانت‌هایی که به او سپرده شده است خیانت نمی‌کند.

 

شیعه واقعی در اندیشه امام محمدباقر علیه‌السلام، جلوه‌های ناب عبودیت و بندگی حق‌تعالی را از خود به‌نمایش می‌گذارد. چنین شیعه‌ای برنامه‌ای دقیق و منظم در خصوص پایبندی به‌اعمال عبادی دارد و در این خصوص ذره‌ای کوتاهی و سستی به خود راه نمی‌دهد. در توصیف این ویژگی شیعیان از امام محمدباقر علیه‌السلام این چنین نقل شده است «شِیعَتُنَا إِلَّا مَنِ اتَّقَی اللَّهَ ... وَ کَثْرَةِ ذِکْرِ اللَّهِ وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ و ... وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ ..؛ شیعیان ما نیستند جز آنان که پرهیزگاری از خدای را در پیش گیرند ... و یاد کردن بسیار خداوند و روزه‏‌داری و نمازگزاری، ... و تلاوت کردن قرآن...». برخی از دوستان و محبان اهل بیت علیه السلام برغم محاسن رفتاری و اخلاقی، متأسفانه در پایبندی به امور شرعی و عبادی سستی و تعلل از خود نشان می‌دهند. به‌طور قطع برای دستیابی به‌درجات عالی دوستی و تبعیت از خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام باید نواقص اعمال عبادی را در زندگی خود را بر طرف کنیم.

 

از دیگر زیبایی‌های سبک زندگی شیعه واقعی، برخورداری کامل از عنصر و شاخص اخلاق‌مداری در تعامل و رفتار با دیگران است. نخستین و مهم‌ترین جلوه اخلاق‌مداری در فرهنگ و اندیشه امام محمدباقر علیه‌السلام می‌بایست در تعامل و ارتباط با والدین خود را نشان دهد. از این رو هرگونه بی‌اخلاقی و رفتار خلاف منش انسان‌دوستی از محبان اهل بیت علیهم السلام قابل پذیرش نیست؛ چنانکه حضرت در ادامه روایت قبل می‌فرمایند «وَ الْبِرِّ بِالْوَالِدَیْنِ وَ تَعَهُّدِ الْجِیرَانِ مِنَ الْفُقَرَاءِ وَ ذَوِی الْمَسْکَنَةِ وَ الْغَارِمِینَ وَ الْأَیْتَامِ وَ صِدْقِ الْحَدِیثِ وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ کَفِّ الْأَلْسُنِ عَنِ النَّاسِ إِلَّا مِنْ خَیْرٍ وَ کَانُوا أُمَنَاءَ عَشَائِرِهِمْ فِی الْأَشْیَاءِ یعنی «شیعیان ما نیستند جز آنان که ... به پدر و مادر نیکی کنند و در کار همسایگان تهیدست و بیچارگان و بدهکاران و یتیمان و راست گفتاری رسیدگی کنند و ... سخن نگفتن با مردم جز به نیکی؛ و شیعیان ما در هر چیزی امین خویشاوندانشان هستند».