تبلیغات بدون نظارت در فضای مجازی چه تبعاتی دارد؟

_ روزنامه ایران نوشت: فضای مجازی حالا برای اغلب ما به یک فضای تجاری تبدیل شده است. حتی در جدی‌ترین فضا‌های خبری هم رد پای تبلیغات نامربوط دیده می‌شود. اما اوج این هنرنمایی را باید در شبکه‌های اجتماعی پررنگ و لعاب تصویری دید. فضایی که البته با همراهی افراد مشهور و معروف و تأثیرگذار به میدان رقابت کالا‌ها و خدماتی تبدیل شده که هرکس تلاش می‌کند با جذب مخاطب بیشتر، درآمد هنگفت‌تری را به جیب بزند. بلاگر‌ها و اینفلوئنسر‌ها با تعداد فالوورهایشان در این میدان پیشتازی می‌کنند و البته سلبریتی‌ها هم با خلق اتفاقاتی که برای خیلی‌هایمان عجیب و غریب به‌نظر می‌رسد، گاهی از این معروف‌ترین‌های فضای مجازی هم جلو می‌زنند! تبلیغ در فضای مجازی البته در تمام دنیا و بویژه از سوی هنرپیشه‌ها و مدل‌های معروف انجام می‌گیرد، اما اینکه مسئولیت این تبلیغات را چه کسی بر عهده می‌گیرد و البته با چه وجدانی کالایی که هیچ پشتوانه اصولی و قانونی ندارد، تبلیغ می‌شود، سؤالی  است که باید به آن پاسخ جدی داده شود. تبلیغاتی که معمولاً با همراهی سلبریتی‌ها شروع می‌شود و مثلاً خانم هنرپیشه که برای اولین بار از امکانات لوکس یک سالن زیبایی استفاده کرده، مخاطبان را تشویق به آمدن می‌کند.

 

او علاوه بر استفاده رایگان از پکیج‌های درمانی و پوستی، برای یک تبلیغ یک دقیقه‌ای چند میلیون تومان به جیب می‌زند و زمانی که مخاطب ترغیب به استفاده از این سالن می‌شود، می‌بیند که نرخ‌ها چند برابر و البته خدماتی که ارائه می‌شود، کاملاً غیر بهداشتی است! درآن سوی ماجرا البته پیج‌هایی که فالوور‌های بیشتری دارند هم به هر روش فریبنده‌ای متوسل می‌شوند تا مخاطبان را تشویق به خرید کنند. خانم عزتی می‌گوید آخرین بار که از یک فروشگاه اینترنتی عسل سفارش داده، دچار حساسیت شدید شده و بعد هم که مشکلش برطرف شده، دستش برای شکایت به جایی بند نبوده است. چون تبلیغ استوری حذف شده و پیج تبلیغ‌کننده هم هیچ مسئولیتی نپذیرفته است! یا خانم نوری که یک ظرف شکسته را تحویل گرفته و بازهم کسی زیر باراین خسارت نرفته است. جالب اینکه پیج‌های تبلیغاتی گاهی به‌صورت هماهنگ دست به یک تبلیغ عمومی می‌زنند تا اعتماد مخاطب را بیشتر جلب کنند. نمونه این تبلیغات البته برای رستوران‌ها و مواد غذایی بیشتر به چشم می‌خورد. اما آیا برای این تبلیغات هزینه‌ای پرداخت می‌شود تا اگر مشکلی به‌وجود آمد مسئولیت متخلف مشخص باشد؟ یا نه یک سود دوطرفه خالص است که در نهایت مشتری را مغبون می‌کند؟!

 

شهلا کاظمی‌پور، جامعه‌شناس با انتقاد از فضای رها شده تبلیغات در فضای مجازی می‌گوید: «شاید برخی سلبریتی‌ها در انتشار این نوع تبلیغات نقش جدی داشته باشند، اما نمی‌توانیم بگوییم فقط مربوط به سلبریتی‌هاست. هم اکنون در همه کانال‌های تلویزیونی، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی رد تبلیغات بی‌ضابطه و بی‌نظارت را می‌بینیم. خب بعد از کرونا این استدلال به‌وجود آمد که درفضای مجازی نقش تبلیغات برای جذب مخاطب بیشتر شود. اما این وضعیت گاهی به شکل بیمارگونه دیده می‌شود و از حالت سالم و طبیعی خود خارج شده و ما می‌بینیم افراد چه بسا مشهور برای کسب درآمد به چه راه‌هایی که متوسل نمی‌شوند! و البته مسأله اینجاست که اغلب این تبلیغات کاذب است. مطمئناً مخاطبان هم بعد از مدتی متوجه این فریب عمومی با هدف کسب درآمد می‌شوند، اما به هرحال این تبلیغات اثر منفی خودش را بر جامعه می‌گذارد و نمی‌توان منکر آن شد.»

 

وی با تأکید براینکه باید ذهن مخاطبان بویژه جوان‌تر‌ها را برای پذیرش [یا عدم پذیرش] تبلیغات به شکل مثبت آماده کرد و این نیاز به مهارت‌آموزی دارد، می‌گوید: «ما باید دانش عمومی جامعه را افزایش دهیم تا براحتی فریب تبلیغات کاذب را نخورند، حتی اگر افراد مشهوری به معرفی کالا یا خدمات بپردازند، باید مخاطب قدرت تشخیص بالایی برای انتخاب داشته باشد. شخصاً البته عنوان سلبریتی را قبول ندارم، چون معتقدم، میزان تولیدات فیلم و سریال‌ها بویژه در شبکه‌های خانگی به قدری زیاد شده است که ما با هنرپیشه‌های یکبار مصرف روبه‌رو هستیم که در واقع شغل اصلی‌شان همین تبلیغات در فضای مجازی است. در جامعه ما متأسفانه جایگزین خوبی برای سرگم کردن مردم وجود ندارد و بویژه جوان تر‌ها فرصت بیشتری را در فضای مجازی می‌گذرانند که بعد از کرونا با کاهش سطح ارتباطات اجتماعی، این زمان بیشتر هم شده است و مخاطب در مواجهه با این حجم زیاد از تبلیغات در نهایت دست به انتخاب می‌زند که مطمئناً بعد از اتمام این وضعیت و از سر گرفتن دوباره ارتباطات حضوری و اجتماعی، کمتر خواهد شد.»

 

او تأکید می‌کند: «حالت بیمارگونه تبلیغات، قدرت تفکر را از مخاطب می‌گیرد و مثلاً فردی که در مواجهه با خرید انواع و اقسام دارو‌ها و لوازم بهداشتی است از خود نمی‌پرسد، چرا کالایی که اینقدر تبلیغ می‌شود، در داروخانه‌ها و فروشگاه‌های معتبر وجود ندارد؟! به هرحال چنین کالایی باید مهر استاندارد و تأییدیه وزارت بهداشت داشته باشد! فضای تبلیغات درفضای مجازی اتفاقاً شفاف است، اما این نظارت بر تولید محتوا بویژه درباره کالا‌های حساس است که باید به‌طور مشخص انجام شود! چون ضرر زیادی از نظر مادی و روانی به جامعه تحمیل می‌کند.»

 

علی قهرشی، معاون نظارت دفتر تبلیغات و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به تصویب و ابلاغ دستورالعمل ساماندهی تبلیغات در فضای مجازی می‌گوید: «در هفته‌های اخیر، با گروه‌بندی تبلیغات در فضای مجازی، دستورالعمل و مقررات تبلیغاتی کشور برای گروه‌های مرجع ارسال شده است. تلاش می‌کنیم با راه‌اندازی سامانه رصد، ضمن بررسی و پایش تبلیغات در فضای مجازی، به سالم‌سازی فضای تبلیغاتی کشورهم کمک کنیم. البته نشان‌های تجاری، کانون‌های تبلیغاتی و چهره‌های تأثیرگذار در این حوزه، همراهی خوبی با دفتر تبلیغات داشته‌اند و امیدواریم با تداوم همراهی‌ها، فعالیت تبلیغاتی در این فضا بهتر شود.»

 

او درباره جزئیات این دستورالعمل می‌گوید: «براساس این دستورالعمل، کانون‌ها و انتشاردهندگان تبلیغات با ایجاد دسترسی رصد و پایش برای دفترتبلیغات، موظف به ایجاد سازوکار نظارتی برای پذیرش و انتشار آگهی هستند. البته دفتر تبلیغات و مرکز هم باید این سازوکار را برای نظارت بر آگهی‌ها ایجاد کند. درصورتی که انتشارآگهی با اخطار دفتر تبلیغات مبنی بر وقوع تخلف روبه‌رو شد، باید نسبت به اصلاح یا توقف آن سریعاً اقدام کند. اما اگر تخلف ادامه یافت، تعلیق فعالیت انتشار‌دهنده تعلیق و گزارش تخلف هم به سایر نهاد‌های ذیربط ارجاع می‌شود.» وی با بیان اینکه رسیدگی به تخلف کانون، براساس آیین‌نامه و مصوبات کمیته مرکزی انجام می‌شود، ادامه می‌دهد: «در مواردی که از طریق انتشار آگهی، جرم عمومی صورت بگیرد، علاوه بر اعمال مجازات‌های مقرر، پرونده متخلف یا متخلفان برای رسیدگی، به محاکم قضایی ارجاع می‌شود.»

 

قهرشی با تأکید بر اینکه این دستورالعمل از زمان تصویب یعنی آبان ماه امسال لازم‌الاجراست، می‌گوید: «البته با توجه به تحولات پرشتاب فضای مجازی، می‌تواند بنا به تشخیص کمیته مرکزی، بازنگری و به روزرسانی شود.».

 

اما سؤال اینجاست محتوای آگهی‌ها چگونه باید باشد؟ «همه آگهی‌های مندرج در رسانه‌ها، تابع ماده ۱۲ آیین‌نامه وقانون ممنوعیت تبلیغات و معرفی محصولات و خدمات غیرمجاز و آسیب‌رسان به سلامت در رسانه‌های ارتباط جمعی داخلی، بین‌المللی و فضای مجازی، مصوب سال ۹۷ مجلس و دیگر قوانین و مقررات تبلیغاتی کشور است و رعایت این قوانین در انتشار آن‌ها الزامی است، براین اساس مسئولیت محتوای گزارش آگهی بر عهده صاحب آگهی و انتشار آن برعهده انتشار‌دهنده است و آگهی بودن محتوا باید به‌طور شفاف برای مخاطب مشخص شود.»

 

وی با تأکید بر اینکه افراد تأثیرگذار (افرادی که دنبال‌کنندگان قابل توجهی دارند، مثل چهره‌های سیاسی، اجتماعی، ورزشی و اقتصادی...) برای هر نوع تبلیغ (مستقیم یا غیر مستقیم) باید به‌طور شفاف، تبلیغاتی بودن محتوا را به مخاطب اطلاع دهند، می‌گوید: «صاحبان آگهی برای انتشار هر نوع آگهی در فضای مجازی باید از طریق کانون عمل کنند. ضمن اینکه انتشاردهنده باید در هنگام پذیرش آگهی، پس از احراز مشخصات کامل صاحب آگهی، مستندات فعالیت، مشخصات فردی و اطلاعات تماس را دریافت و به مدت ۶ ماه، نگهداری کند. همچنین باید اطلاعات کامل و مستند مربوط به صاحب آگهی درباره مشاغلی که از نظر نوع فعالیت به دریافت پروانه فعالیت یا پروانه کسب نیاز ندارند، مثل مشاغل خانگی هم دریافت شود.»

 

به گفته وی، رسانه‌های برخط، رسانه‌های کاربر محور، صفحات و کانال‌ها و افراد تأثیرگذار و موتور‌های جست‌و‌جو برا‌ی پذیرش و انتشار آگهی باید از طریق کانون اقدام کنند.