ابعاد تازه‌ای از یک فاجعه آموزشی در ایران
- روزنامه خراسان نوشت: وضعیت علمی دانش‌آموزان ایرانی در درس‌های ریاضی و علوم، حتی نسبت به برخی کشور‌های همسایه هم بدتر است و این زنگ خطری است که اگر شنیده نشود، تبعات جبران ناپذیر آموزشی را به بار می‌آورد.
نتایج نگران کننده یک مطالعه بین‌المللی
مطالعه «تیمز» (TIMSS) که بسیاری از کشور‌های جهان از جمله ایران، در انجام آن مشارکت می‌کنند، هر چهارسال یک‌بار برگزار می‌شود و نتایج ۲۰۱۹ آن به‌تازگی منتشر شده است. در «تیمز» وضعیت دانش‌آموزان در دو درس «ریاضی» و «علوم» و در دو پایه تحصیلی حساس چهارم و هشتم سنجیده و از نتایج آن برای تحلیل وضعیت و سیاست‌گذاری آموزشی استفاده می‌شود.
رتبه ۵۰ بین ۵۸ کشور در درس ریاضی!
طبق نتایج این مطالعه، امتیاز دانش‌آموزان ایرانی در درس ریاضی پایه چهارم، ۴۴۳ بوده و ما را در بین ۵۸ کشور شرکت‌کننده در رتبه ۵۰ قرار داده است. قطر، کوزوو، شیلی، عمان و عربستان، کشور‌هایی با وضعیت مشابه ما هستند و صدر این جدول هم در اختیار کشور‌های شرق آسیا از جمله سنگاپور، هنگ‌کنگ و کره‌جنوبی است. در آزمون ریاضی پایه هشتم هم امتیاز دانش‌آموزان ۴۴۶ بوده که نتیجه‌اش قرار گرفتن در جایگاه ۲۹ بین ۳۹ کشور است.
رتبه ۱۰ بین ۱۴ کشور همسایه
نکته قابل‌تامل دیگر این‌که جایگاه ما بین ۱۴ کشور همسایه‌مان که در این مطالعه شرکت کرده‌اند، رتبه‌ای بهتر از ۱۰ نبوده و فهرست‌اش به ترتیب جایگاه این‌گونه است: روسیه، ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، ارمنستان، گرجستان، امارات، بحرین، قطر، ایران، عمان، عربستان، کویت، پاکستان.
علوم هم مشابه ریاضی
در درس علوم هم اوضاع ما بهتر از ریاضی نیست. در پایه چهارم، امتیاز درس علوم دانش‌آموزان‌مان ۴۴۱ بوده و رتبه‌مان ۴۸ در بین ۵۸ کشور. در علوم پایه هشتم هم، رتبه‌مان ۳۲ در بین ۳۹ کشور! در این درس هم دوباره کشور‌های آسیای شرقی پیشتازند و وضعیت مالزی، عمان، اردن، کویت و عربستان مشابه ما.
میزان اهمیت و اعتبار «تیمز» چقدر است؟
درباره این مطالعه بین‌المللی، سوالات متعددی وجود دارد که باید پاسخ آن را از رئیس پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش به عنوان متولی برگزاری آن در ایران دریافت کرد. اولین سوالم از دکتر «فرهاد کریمی» این است: «با توجه به این‌که موسسه پایه‌گذار آن، در دانشگاه بوستن آمریکا قرار دارد، آیا اصلا می‌توان به نتایج آن اعتماد کرد؟»
کریمی می‌گوید: طراحی آزمون‌های مطالعه تیمز کاملا منطبق با برنامه‌های درسی دانش‌آموزان کشورمان طراحی می‌شود و این‌طور نیست که یک‌سری سوالات خارجی به دست ما برسد و ما فقط آن را ترجمه کنیم، بلکه همه سوالات علوم و ریاضی بر اساس برنامه درسی دانش‌آموزان و توسط کارشناسان خودمان طراحی می‌شود. علاوه بر آن، در این مطالعه نمونه‌گیری ملی و تصادفی است تا بتواند به عنوان یک مطالعه ملی مورد استناد باشد.
کریمی درباره اهمیت این مطالعه بین‌المللی هم می‌گوید: کشور‌های متعددی از نتایج این مطالعه استفاده کرده و خروجی قابل توجهی هم داشته‌اند؛ مثل کشور‌های شرق آسیا که بالاترین امتیاز را دارند و حتی برخی کشور‌های همسایه که وضعیت خودشان را ارتقا داده‌اند. نتایج مطالعه تیمز برای نظام آموزشی کشور ما هم اهمیت استراتژیک دارد؛ چرا که وضعیت آموزش دو درس ریاضی و علوم در دو پایه حساس و سرنوشت‌ساز تحصیلی را می‌سنجد و علاوه بر آن، متغیر‌های مرتبط با عملکرد دانش‌آموزان، مثل میزان دسترسی به امکانات تحصیلی، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، وضعیت خانواده‌ها و همچنین ویژگی‌های مدرسه و معلمان هم ارزیابی می‌شود.
۶۰ درصد دانش‌آموزان زیر نمره متوسط!
یکی از نتایج نگران‌کننده مطالعه تیمز ۲۰۱۹، این است که ۶۰ درصد دانش‌آموزان کشور نتوانسته‌اند به معیار‌های جهانی تیمز دست پیدا کنند. کریمی می‌گوید: ما تاکنون در ۷ دوره «تیمز» مشارکت داشته‌ایم که متاسفانه در هیچ دوره‌ای نتوانسته‌ایم به میانگین امتیاز بین‌المللی دست پیدا کنیم، به جز سال ۲۰۰۸ که مربوط به درس فیزیک دبیرستان بود؛ بنابراین قطعا باید مداخلاتی در نظام آموزش و پرورش انجام بگیرد.
دلایل و نگرانی‌ها
او درباره دلایل وضعیت موجود و نگرانی‌ها از تداوم آن هم توضیحاتی می‌دهد که مهمترین آن‌ها، این موارد است:
دلایل: حافظه‌محوربودن نظام آموزشی ما به جای توانایی‌محوربودن، نگرش منفی دانش‌آموزان به درس‌های علوم و ریاضی، جذاب بودن یا نبودن درس و مدرسه، متغیر‌های عاطفی مثل اضطراب و اعتماد به نفس، ویژگی‌های معلمان و نحوه آمادهسازی آن‌ها در دورههای تربیت معلم و....
نگرانی‌ها: انزجار بچه‌ها از تحصیل و شکست تحصیلی، پایین آمدن سطح دانش عمومی ریاضی و علوم، بی‌علاقگی دانش‌آموزان به رشته‌های حساس و کلیدی علوم پایه و ریاضی فیزیک.
تشکیل کارگروه ویژه به دستور وزیر
رئیس پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش می‌گوید: با مشخص شدن نتایج تیمز ۲۰۱۹، به دستور وزیر آموزش و پرورش کارگروه ویژه‌ای تشکیل شده است و کارشناسان در حال بررسی نتایج هستند تا سیاست‌های مداخله‌ای لازم را تدوین و پیشنهاد کنند.
تاکید دکتر کریمی این است که این کارگروه فقط به دنبال معلول ماجرا که همان امتیاز پایین دانش‌آموزان در تیمز است، نخواهد بود؛ بلکه مهم‌تر از آن بررسی دقیق علت‌ها و یافتن راه‌حل آن‌هاست. جمله پایانی دکتر کریمی این است که: «نتایج این آزمون نشان می‌دهد که نظام آموزشی ما از نظر برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی نیازمند توجه بیشتری است و باید در حوزه مهمی مثل تربیت نیروی انسانی آموزش و پرورش هم دقت‌نظر بیشتری داشته باشیم».