دید ابزاری غرب به برجام برای مهار تدریجی ایران
- سعید داغینه کارشناس مسائل بین‌الملل - «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه جو بایدن در تاریخ هشتم بهمن‌ماه ۱۳۹۹ درباره برجام گفت: «رئیس‌جمهور بایدن به روشنی اعلام کرده است که اگر ایران به سازگاری کامل با تعهدات خود ذیل برجام برگردد، آمریکا نیز چنین خواهد کرد و سپس ما با همراهی هم‌پیمانان و شرکایمان، از آن (برجام) به‌عنوان سکویی برای ساختن توافقی قوی‌تر و بلندمدت‌تر و برای رسیدگی به تعدادی از مسائل مورد مناقشه با ایران استفاده خواهیم کرد.»
به‌علاوه، ۱۵۰ عضو دموکرات کنگره آمریکا طی نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور جدید آمریکا، خواستار بازگشت فوری بایدن به برجام شده‌اند. در بخشی از این نامه آمده است: «ما رهبران کنگره در پشتیبانی از برداشتن فوری گام‌های دیپلماتیک ضروری برای بازگرداندن محدودیت‌ها به برنامه‌ی هسته‌ای ایران و بازگشت دوجانبه‌ی ایران و آمریکا به برجام و استفاده از آن به‌عنوان نقطه آغازی برای مذاکرات بیشتر، متحد هستیم.»
این گزاره‌ها و ده‌ها مورد مشابه، نشان می‌دهد که توافق هسته‌ای موسوم به برجام، بر خلاف آن چه که در داخل کشور تبلیغ شد، منحصر به برنامه هسته‌ای ایران نبوده و آمریکایی‌ها روی استفاده از آن برای ورود به سایر مسائل مرتبط با ایران حساب جدی باز کرده‌اند. یادداشت‌ها، مصاحبه‌ها و اشارات کارشناسان و سیاست‌مداران غربی و به‌خصوص آمریکایی نشان می‌دهد که غرب به برجام با دید ابزاری کارآمد برای مهار تدریجی ایران در حوزه‌های مختلف ازجمله موشکی و منطقه‌ای، پس از حل و فصل مناقشه هسته‌ای نگاه می‌کند.
اذعان شورای آتلانتیک به کارکرد فراهسته‌ای برجام
نمونه دیگر، یادداشت سیاسی یکی از مهم‌ترین اندیشکده‌های واشینگتن است؛ اندیشکده‌ی تأثیرگذار «شورای آتلانتیک» در یادداشتی با موضوع «احیای راهبرد مشترک اروپا و آمریکا در قبال ایران»، درباره‌ی برجام جمله‌ای دارد که نشان می‌دهد طراحان این توافق، از همان ابتدا، افق‌های بسیار فراتر از مسئله‌ی هسته‌ای را مد نظر داشته‌اند.
در بخش توصیه‌های منطقه‌ای این یادداشت آمده است: «یکی از سرخوردگی‌های بزرگ در رابطه با برجام این بود که این توافق فرصت کافی برای آغاز فاز جدیدی از دیپلماسی منطقه‌ای، آن‌گونه که در دیباچه توافق آمده است، پیدا نکرد.»
این حرف بر خلاف آن چیزی است که در داخل کشور و توسط متولیان برجام گفته می‌شد، اشاره‌ی شورای آتلانتیک به جمله‌ی زیر در دیباچه‌ی برجام است: «آن‌ها (کشور‌های عضو برجام) انتظار دارند و پیش‌بینی می‌کنند که اجرای این برنامه جامع اقدام مشترک به امنیت و صلح منطقه و جهان کمک کند.»
رونمایی جان کری از برنامه‌ی از پیش طراحی‌شده‌ی آمریکا برای خروج از برجام
«جان کری» وزیر خارجه‌ی اوباما و رئیس گروه آمریکا در مذاکرات برجام نیز در این خصوص سخنان جالبی دارد. وی در مصاحبه با یک شبکه‌ی رادیویی در آمریکا به مطالبی اشاره می‌کند که در بحبوحه‌ی مذاکرات برجام به کلی از سوی طرف ایرانی مذاکره‌کننده مسکوت مانده بود. وقتی مجری از وی بابت مناقشات خونین منطقه غرب آسیا و ناتوانی آمریکا در پایان دادن به آن‌ها گلایه می‌کند، کری می‌گوید: «ما در مذاکرات برجام، تحریم‌های حقوق بشری، تحریم‌های آزمایش موشکی و تحریم‌های انتقال سلاح به یمن را حفظ کردیم. ما این تحریم‌ها را حتی زمانی که در حال مذاکره با ایران بودیم افزایش دادیم.»
وی در ادامه، هدف آمریکا از ورود به مذاکرات برجام را این‌گونه معرفی می‌کند: «نظریه ما درباره این پرونده (برجام) این بود که برجام را تثبیت کنیم و به ایران اثبات کنیم که آن را اجرا می‌کنیم و سپس تمام مسائل دیگر را روی میز قرار دهیم.»
وی اقدامات دولت ترامپ را مخرب این نظریه می‌داند و معتقد است که ترامپ باید با حفظ برجام و حفظ حمایت کشور‌های ۱+۵، زمینه‌ی ورود آمریکا به چالش‌های دیگر ایران را فراهم می‌کرد.
جان کری در پایان می‌گوید: «(باید) برجام را نگه می‌داشتیم و به ایرانی‌ها می‌گفتیم که هی بچه‌ها، ما به شما گفتیم که باید این مسائل را متوقف کنید. ما به شما دو سال یا یک سال مهلت می‌دهیم. ما می‌خواهیم درباره این مسائل مذاکره کنیم؛ اگر شما تا پایان این مهلت این کار‌ها را انجام ندهید، ما از توافق خارج خواهیم شد.»
جمع‌بندی
سخنان مسئولان سیاست خارجی کنونی و سابق آمریکا، یادداشت‌های مهم اندیشکده‌های مؤثر مستقر در واشینگتن و برخی اشاره‌های دیگر در سخنان کارشناسان غربی نشان می‌دهد که توافق هسته‌ای موسوم به برجام، قدم اول در یک مسیر طولانی مذاکره با ایران بر سر بهانه‌های مختلفی، چون برنامه‌های موشکی و منطقه‌ای است. با این اوصاف، دلیل اصرار و پیگیری غرب (آمریکا به نوعی و اروپا به نوعی دیگر) برای حفظ برجام به هر شکل ممکن معلوم می‌شود برجام سکو و اهرمی مناسب برای مهار تمام عیار جمهوری اسلامی ایران است.