آمار‌هایی از سبک زندگی ایرانیان در پایان قرن
- روزنامه همشهری نوشت: مرکز آمار ایران در یک گزارش متفاوت به تصویربرداری از زندگی و مختصات جامعه ایرانیان ۶ماه قبل از ورود به قرن جدید خورشیدی اقدام کرده، این گزارش نشان می‌دهد هرچند دسترسی شهروندان به برخی خدمات به نحو مطلوبی افزایش یافته، اما کیفیت زندگی ایرانیان همچنان با مشکلات و چالش‌های جدی ازجمله نابرابری شدید درآمدی، گسترش فقر و نارضایتی مردم مواجه است. آنچه در گزارش رسمی این مرکز منتشر و نمایان شده، تصویری از واقعیت رشد پایین اقتصادی، نامطلوب بودن شاخص توزیع درآمد، نرخ تورم بالا و البته خطای سیاستگذاری برای ورود جامعه ایران به قرن جدید است. هرچه تورم بالاتر، فقر مردم بیشتر و هرچه بیکاری بالاتر، خطر پناه‌آوردن مردم به پدیده‌هایی، چون فقرشدیدتر می‌شود و شاید انتشار این گزارش یک زنگ هشدار جدی برای اندیشیدن درباره آینده جامعه به‌شدت سیاست‌زده ایران باشد.
افزایش جمعیت و کاهش فرزندآوری
بر مبنای این گزارش رسمی، جمعیت ایران براساس سرشماری سال ۹۵ بالغ بر ۷۸ میلیون و ۹۴۰ هزار نفر بوده که در پایان سال ۹۸ به ۸۳ میلیون و ۷۵ هزار نفر رسیده، اما نکته مهم اینجاست که میل ایرانیان به فرزندآوری به‌شدت هم در روستا‌ها و هم شهر‌ها کاهش یافته است.
مرکز آمار می‌گوید: تعداد تولد‌های ثبت شده در سال ۹۵ بیش از یک میلیون و ۵۲۸ هزار نفر بوده که در سال ۹۸ به یک میلیون و ۱۹۶ هزار نفر یعنی ۳۳۲ هزار نفر کمتر رسیده است. نتیجه اینکه الگوی کاهشی شدن تعداد فرزندآوری در هر دو مناطق شهری و روستایی تکرار شده و تعداد متولدین در بهار امسال هم ۱۹ هزار و ۵۰۰ نفر بوده که در تابستان گذشته به ۳۰۰ هزار نفر رسیده بود.
افزایش طول عمر و ردپای کرونا
آمار‌های رسمی از افزایش طول عمر ایرانیان به‌ویژه در بین زنان ایرانی حکایت دارد به‌گونه‌ای که میانگین سنی فوت‌شدگان از ۶۳.۳ سال در سال ۹۵ به ۶۶.۳ در تابستان ۹۹ رسیده یعنی افزایش ۳ ساله طول عمر ایرانیان با این توضیح مهم که در سال ۹۵ میانگین سن مردان فوت شده ۶۱.۹ و زنان ۶۵.۲ سال بوده که در تابستان امسال به‌ترتیب به ۶۴.۷ و ۶۸.۳ سال رسیده است.
براساس داده‌های ثبت احوال کشور در تابستان امسال بالغ بر ۱۳۰ هزار و ۸۷۹ ایرانی شامل ۷۳ هزار و ۹۷۰ مرد و ۵۶ هزار و ۹۰۹ زن جان خود را از دست داده‌اند که نسبت به تابستان سال گذشته تعداد مرگ‌ومیر‌ها ۳۸ درصد رشد کرده که علت اصلی این جهش مرگ در کشور، شیوع بیماری کرونا اعلام شده است.
تغییر معنادار سن ازدواج
در تابستانی که گذشت، ۱۶۱ هزار و ۵۵۶ هزار فقره ازدواج در ایران به ثبت رسید و در مقابل ۴۸ هزار و ۱۲۲ زوج هم زندگی‌شان به طلاق کشیده شد. در مقایسه با تابستان سال گذشته رشد ازدواج ۶ و رشد طلاق ۷ درصد برآورد شده و نکته جالب اینکه میانگین سن ازدواج در شهر‌های ایران در حال بالا رفتن است و در کل کشور میانگین سن ازدواج ۲۷.۷ سال در بین مردان و ۲۳.۴ سال در بین زنان گزارش شده است.
عجیب، اما واقعی‌تر اینکه در همین تابستان امسال ۳ پسر زیر سن ۱۵ سال و ۹ هزار و ۵۸ دختر در سن ۱۰ تا ۱۴ سال ازدواج کرده و ازدواج آن‌ها به ثبت هم رسیده است. بیشترین ازدواج تابستان امسال در بین مردان هم در بازه سنی ۳۰ تا ۳۹ سال و در بین زنان ۲۰ تا ۲۹ سال بوده و سؤال اصلی این است که دلیل شیوع ازدواج دختران در سنین پایین چیست؟ به‌ویژه اینکه آمار‌های رسمی حکایت از ثبت ۱۶۵ مورد طلاق بین مردان در بازه زمانی ۱۵ تا ۱۹ سال و ۱۸۸ مورد طلاق در بین دختران ۱۰ تا ۱۴ سال دارد.
دسترسی به آب سالم و بهداشت
درحالی‌که همچنان برخی از شهروندان ایرانی از دسترسی به آب سالم و بهداشتی محروم هستند، آمار‌های رسمی نشان می‌دهد نسبت جمعیت برخوردار از آب آشامیدنی سالم و مدیریت شده در پایان سال ۹۷ به ۹۹.۶ درصد رسیده و تنها ۴ دهم درصد ایرانیان هنوز به آب سالم آشامیدنی دسترسی ندارند و البته فقط ۵۱ درصد جمعیت کشور از خدمات دفع فاضلاب بهره‌مند می‌شود. در بخش بهداشت و درمان هم اگرچه تعداد پزشکان شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی روندی افزایشی را در فاصله سال‌های ۹۴ تا ۹۸ تجربه کرده، اما نسبت تعداد بیمارستان‌ها به هر صد هزار نفر جمعیت از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۳۹۷ تنها یک واحد افزایش داشته و نسبت تعداد تخت فعال بیمارستانی به ازای هر ده هزار نفر جمعیت ۱۵.۴ واحد و نسبت تعداد داروخانه به ازای هر ده هزار نفرجمعیت ۱.۱ واحد افزایش و نسبت تعداد آزمایشگاه‌ها به ازای هر صد هزار نفر ۶ واحد کاهش داشته است.
بازار کار درآستانه تحول قرن جدید
مرکز آمار می‌گوید: جمعیت فعال ۱۵ ساله و بیشتر ایران در ۳ ساله ۹۵ تا ۹۸ روندی صعودی داشته و در تابستان امسال به ۲۶ میلیون نفر رسیده که نسبت به فصل بهار ۵۵۱ هزار نفر بر تعداد جمعیت فعال افزایش داشته، اما نسبت به تابستان سال گذشته ۱.۶ میلیون نفر کاسته شده است. همچنین جمعیت شاغل کشور در سال ۱۳۹۵ برابر ۲۲ میلیون و ۵۲۵ هزار نفر و در سال ۱۳۹۸ برابر ۲۴ میلیون و ۲۷۴ هزار نفر برآورد شده که نشان می‌دهد یک میلیون و ۷۵۰ هزار نفر به جمیعت دارای شغل ایران در این مدت افزوده شده و در تابستان امسال هم نسبت به بهار گذشته ۵۷۹ هزار نفر دیگر شاغل شده‌اند. بااین حال نسبت به تابستان پارسال از جمعیت شاغل ایران بیش از ۱.۲ میلیون نفر کاسته شده که نشانه‌ای ازآثار نمایان کرونا بر بازار کار ایران است. برآورد مرکز آمار ایران این است که نسبت اشتغال در ایران از ۳۷.۸ درصد در سال ۹۵ به ۳۹.۴ درصد در سال ۹۸ بهبود پیدا کرده و در تابستان امسال دوباره به ۳۷.۸ درصد بازگشته است. این گزارش می‌افزاید: نرخ بیکاری جمعیت ۳۵-۱۸ ساله در تابستان ۱۳۹۹، به حدود ۱۷ درصد رسیده که نسبت به فصل بهار امسال ۲ درصد افزایش و نسبت به فصل تابستان پارسال یک درصد کاهش پیدا کرده است.
بیکاری، اعتیاد و فقر
نتیجه شکننده بودن بازار کار ایران، گسترش فقر و پناه آوردن بیکاران گرفتار به دام موادمخدر است. تا جایی که مرکز آمار ایران تأیید کرده تعداد مراکز درمان اعتیاد از ۲۳۰۸ مرکز در سال ۱۳۹۵ به ۲۴۱۵ مرکز در سال ۱۳۹۸ افزایش یافته و افراد تحت پوشش این مراکز از ۴۱۷ هزار نفر در سال ۹۵ به ۶۶۳ هزار نفر در سال ۹۸ جهش داشته و ۸۷ هزار و ۴۱۲ نفر از افراد تحت پوشش سازمان بهزیستی دچار اعتیادشده و به مراکز کاهش آسیب اعتیاد مراجعه کرده‌اند. درحالی‌که تعداد قاچاقچیان و عوامل توزیع‌کننده موادمخدر دستگیر شده از ۲۵۰ هزار نفر در سال ۹۵ به ۲۲۶ هزار نفر در سال ۹۸ رسیده، ولی تعداد معتادان و مصرف‌کنندگان دستگیر شده از ۱۰۹ هزار نفر به بیش از ۱۹۱ هزار نفر جهش داشته است. به این آمار‌های هشداردهنده نگاه کنید که می‌گوید؛ افراد پذیرش شده در مراکز مجاز درمان و کاهش آسیب اعتیاد به موادمخدر و روانگردان در بخش دولتی از ۷۸ هزار نفر در سال ۹۴ به ۱۲۳ هزار نفر در سال ۹۸ و در بخش غیردولتی از ۷۱ هزار نفر به ۱۲۳ هزار نفر رسیده است. همچنین تعداد این افراد در مراکز تحت نظارت وزارت بهداشت از ۴۱۷ هزار نفر به ۷۹۵ هزار نفر، تحت نظارت بهزیستی از ۳۵۴ هزار نفر به ۴۹۸ هزار نفر و تحت نظارت سازمان زندان‌ها از حدود ۲۴ هزار نفر به بیش از ۶۰ هزار نفر رسیده است. افزون بر اینکه تعداد دستگیرشدگان مرتبط با انواع موادمخدر در سال ۱۳۹۵ برابر ۳۵۹ نفر بوده که در سال ۱۳۹۸ به ۴۱۷ هزار نفر افزایش یافته است.
مرگ‌های ناخواسته ایرانیان
ایران کشور مرگ‌ومیر‌های غیرطبیعی است به‌نحوی که در تابستان امسال ۱۰ هزار و ۸۹۶ نفر ایرانی به‌صورت غیرطبیعی جان خود را از دست داده‌اند، ۴۴۰۹ نفر به‌دلیل حوادث رانندگی، ۲۴۲ نفر با سلاح سرد، ۵۴۶ نفر غرق شده‌اند، ۴۲۹ نفر به‌دلیل سوختگی، ۲۶۶ نفر با برق‌گرفتی، ۵۸۰ نفر سقوط از بلندی، ۲۳ نفر به‌دلیل حوادث ریلی، ۳۰۱ نفر به‌دلیل خوردن سم، ۱۸۴ نفر با مسمومیت دارویی، ۷۲ نفر گاز گرفتی، ۲۵۵ نفر به‌دلیل مصرف موادمخدر، ۶۴ مورد ناشی از مواد محرک، ۵۴۶ مورد ناشی از داروی مخدر، ۳۲۷ مورد ناشی از مصرف چندگانه و ۲۶۵۲ مورد ناشی از سایر موارد؛ البته ۵۳۱ نفر هم به‌دلیل حوادث کار جان خودشان را از دست داده‌اند.
ساختار خانواده‌های ایرانی
مرکز آمار ایران در گزارش خود از روند صعودی تعداد خانوار‌های ایرانی خبر می‌دهد و می‌گوید تعداد خانوار‌ها از ۲۳ میلیون و ۵۹۴ هزار نفر در سال ۹۴ به ۲۵ میلیون و ۶۶۷ هزار نفر در سال ۹۸ رسیده و البته تعداد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور و کمیته امداد از ۱.۳ میلیون نفر در سال ۱۳۹۵ به ۱.۴۵ میلیون نفر در سال ۹۸ رسیده است. البته نکته امیدوارکننده اینکه نرخ مرگ‌ومیر مادران به هنگام زایمان به‌شدت پایین آمده و تعداد مراکز مشاوره تخصصی ازدواج و خانواده رو به افزایش است.
تغییر ذائقه فرهنگی ایرانیان
طبق آمار‌های رسمی در آستانه تغییر قرن، ذائقه فرهنگی ایرانیان هم تغییر جدی داشته و درحالی‌که از سال ۹۵ به این سو تعداد سالن‌های سینما از ۴۱۵ به ۶۳۵ سالن افزایش داشته و ظرفیت سالن‌های سینما از ۱۲۹ هزار صندلی به ۱۶۱ هزار صندلی رسیده، تعداد تماشاگران فیلم در سینما از ۲.۵ میلیون نفر به ۲.۶ میلیون نفر رسیده و تعداد فیلم‌های تولیدی سینمای ایران از ۸۱ فیلم در سال ۹۵ به ۸۸ فیلم در سال ۹۸ تغییر کرده و از این تعداد فیلم فقط ۷۴ فیلم در سینما‌های کشور در سال گذشته اکران شده است.
آمار‌های رسمی می‌گوید؛ حتی فیلم‌های عرضه شده در شبکه نمایش خانگی هم افت کرده و از ۶۱۱ فیلم به ۲۳۹ فیلم در بازه زمانی ۳ ساله رسیده، اما به جای آن تعداد کنسرت‌های موسیقی و اجرای صحنه‌ای موزیک در ایران از ۵.۳ هزار بار در سال ۹۵ به ۷.۱ هزار بار در سال ۹۸ جهش کرده است.
روایت دیگر از تغییر زندگی ایرانیان در عرصه فرهنگ به افزایش تعداد کتاب‌ها و رسانه‌های چاپی مربوط می‌شود البته این به‌معنای کتاب خواندن بیشتر و افزایش اعتماد مردم به رسانه‌های چاپی نیست و چه بسا اگر رانت ریالی در قالب یارانه‌های فرهنگی و سفارش‌های دولتی و عمومی از آمار‌های رسمی کاسته شود، بتوان به واقعیت روشن‌تری دست پیدا کرد. ازجمله اینکه تعداد کتابخانه‌های عمومی در ایران از ۳.۳ هزار کتابخانه در سال ۹۵ به ۳.۵ هزار کتابخانه در سال ۹۸ رسیده و در مقابل تعداد کتابخانه‌های مساجد از ۶.۴ هزار به ۸.۲ هزار واحد افزایش یافته و تعداد اعضای کتابخانه‌ها هم از ۲.۳ میلیون نفر به ۲.۵ میلیون نفر رسیده است.
افزایش پهنای باند ایرانیان در اینترنت
آمارهانشان از افزایش قابل توجه دسترسی ایرانیان به ابزارهایی، چون لپ‌تاپ، کامپیوتر، تبلت، اینترنت خانگی، افزایش پهنای باند ثابت و سیار دارد؛ به‌گونه‌ای که تعداد مشترکان اینترنت پهن‌باند سیار از ۱۹ میلیون مشترک در سال ۹۴ به ۶۹ میلیون مشترک در سال ۹۸ رسیده که بیانگر افزایش زیرساخت‌های کشور برای ورود به عصر اینترنت پرسرعت است.
دخل و خرج ایرانیان
میانگین درآمد سالانه یک خانوار شهری از ۲۷۸ میلیون ریال در سال ۹۴ به ۵۴۱ میلیون ریال در سال ۹۸ افزایش داشته، اما در همین مدت هزینه خالص یک خانوار شهری از ۲۶۲ میلیون ریال به ۴۷۴ میلیون ریال جهش داشته و متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی از ۱۶۱ میلیون ریال در سال ۹۴ به ۲۹۷ میلیون ریال در سال ۹۸ جهش کرده. در مقابل، هزینه‌های خالص سالانه یک خانوار ایرانی به‌صورت میانگین از ۱۴۷ میلیون ریال در سال ۹۴ به ۲۶۱ میلیون ریال در سال ۹۸ قد کشیده است.
شکاف فقر وغنا
مرکز آمار ایران از بهبود شاخص نابرابری درآمدی در سال۹۸ خبر داده با این حال این شاخص بالاتر از ۶ سال نخست دهه ۹۰ خورشیدی است به این معنا که همچنان وضع توزیع درآمد در ایران مناسب نیست. به بیان دیگر ضریب جینی در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ کاهش داشته و به عدد ۰.۳۹۹۲ رسیده است، به عبارتی تنها می‌توان گفت میزان نابرابری درآمدی در ایران در سال گذشته حداقل نسبت به سال قبل آن یعنی ۹۷ بدتر نشده است. ضریب جینی شاخصی عددی بین صفر تا یک برای اندازه‌گیری میزان توزیع درآمد است که هرچه وضع توزیع درآمد در یک جامعه بهتر باشد، این عدد به سمت صفر و هرچه بدتر باشد به سمت یک جهش پیدا می‌کند و اگر توزیع برابر در یک جامعه کامل باشد ضریب جینی صفر خواهد بود. بررسی آمار‌های رسمی نشان می‌دهد که وضعیت ضریب جینی در ایران در دهه‌ی ۹۰ تقریبا روند صعودی داشته و در حقیقت در مسیر افزایش نابرابری بوده است. پس از کاهش ضریب جینی در سال‌های ۹۰ و ۹۱ از سال ۹۲ این ضریب رو به افزایش بوده تا اینکه در سال ۹۷ این ضریب به عدد ۰.۴۰۹۳ رسید. این رقم بالاترین میزان در دهه ۹۰ خورشیدی است.