چه کسی از آزادسازی کشت برنج سود می‌برد؟
- روزنامه جام جم نوشت: کمیسیون تلفیق بودجه مصوب‌کرده است که ممنوعیت کشت برنج در استان‌های غیر‌شمالی برداشته شود. بیش از دو سال از ممنوعیت کشت برنج در استان‌های غیر‌شمالی می‌گذرد و اکنون کمیسیون تلفیق تصمیم گرفته تا این ممنوعیت را بردارد.
برنج، قوت غالب بسیاری از خانوارهاست، از این‌رو تامین و تولید آن اهمیت بالایی دارد. در کنار این موارد باید در نظر داشت برنج محصولی آب‌بر است و برای هر هکتار کشت آن بین ۱۳ هزار تا ۱۷ هزار مترمکعب آب مصرف می‌شود بنابراین کشت این محصول در مناطق گرم و خشک ممکن است مشکلات زیست‌محیطی و کم‌آبی را به‌دنبال داشته باشد. از سوی دیگر کشاورزانی که قبلا کشت برنج انجام می‌دادند و بعد از مصوبه هیات‌وزیران از کشت آن ممنوع شدند بیکار شدند و برنامه کشت محصولی دیگر به آن‌ها داده نشد. مصوبه کمیسیون تلفیق بودجه موافقان و مخالفانی دارد که جام‌جم به بررسی ابعاد این موضوع پرداخته است.
اعضای کمیسیون تلفیق با آرای بالایی تصویب کردند که برنج به غیر از استان‌های شمالی می‌تواند در استان‌های دیگر کشت شود. این در حالی است که آبان سال ۹۷ هیات‌وزیران به تصویب رسانده بود کشت برنج فقط در استان‌های گیلان و مازندران و براساس الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی مجاز اعلام شده و شالیکاران دیگر استان‌ها با شرایط خاص مجاز به این کار خواهند بود.
در مصوبه هیات‌وزیران، وزارت جهاد کشاورزی مکلف شده بود تا نسبت به معرفی کشت‌های جایگزین برنج در خارج از استان‌های گیلان و مازندران اقدام و با فعالیت‌های ترویجی و اعطای کمک‌های فنی و اعتباری، حمایت‌های لازم را به‌عمل آورد. همه مواردی که برای کشت برنج اعلام شده بود اجرا نشد و با این‌که کشاورزان برنج در استان‌های غیر‌شمالی تهدید شده بودند در صورت کشت برنج هزینه آب و برق آن‌ها غیریارانه‌ای خواهد بود، اما شواهد نشان می‌دهد در طول دو سال گذشته در ۱۸ استان کشور کشت برنج انجام شده است.
با این‌که کارشناسان کشاورزی و آب مخالف مصوبه کمیسیون تلفیق هستند، اما نمایندگان مجلس معتقدند این کار را در راستای تامین معیشت کشاورزان انجام دادند. در زمان رای‌گیری این مصوبه در کمیسیون تلفیق اختلاف‌نظر میان نمایندگان مجلس و نمایندگان دولت پیش می‌آید.
نمایندگان وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه با این موضوع مخالفت کردند و وزارت جهاد کشاورزی تصویب آن را مغایر مصوبه هیات‌وزیران در سال ۹۷ عنوان کرده، اما یکی از اعضای کمیسیون تلفیق متن مصوبه را برای نماینده وزارت جهادکشاورزی می‌خواند که قرار بوده وزارتخانه شما الگوی کشت جایگزین ارائه دهد، اما دو سال کشاورز بلاتکلیف مانده است. بعد از کشمکش‌های فراوان میان نمایندگان مجلس و دولت مصوبه کشت برنج در استان‌های غیر‌شمالی با بیش از دو سوم آرا تصویب می‌شود.
رمضانعلی سنگدوینی، عضو کمیسیون تلفیق مجلس با بیان این‌که ممنوعیت کشت برنج در استان‌های مختلف از‌جمله گلستان برای سال آینده لغو شده است گفت: با پیگیری‌هایی که در کمیسیون تلفیق صورت گرفت ممنوعیت کشت برنج در سایر استان‌ها از‌جمله گلستان لغو شده است و این امر می‌تواند در بهبود معیشت کشاورزان نقش مؤثری داشته باشد.
وی افزود: مشکل کم‌آبی و تنش آبی شهر گرگان در سال ۱۴۰۰، توجه ویژه به جزیره آشوراده به‌عنوان مقصد گردشگری، تقویت تناژ محصولات کشاورزی، جلوگیری خروج گندم از استان، رفع بیکاری کارگران کارخانجات و... از‌جمله موضوعات اساسی استان برای حرکت در مسیر توسعه است.
سنگدوینی با بیان این‌که در برخی استان‌هایی که کشت برنج ممنوع شد نسق شالیکاری داشت، تصریح کرد: با وجود ظرفیت کشت برنج در استان‌های شمالی و استان‌های دیگر و همچنین دارا بودن زیرساخت کشت این محصول در مناطق مختلف دولت دو سال پیش مصوب کرد کشت برنج تنها در دو استان شمالی انجام شود در حالی که در برخی استان‌ها از چشمه‌ها و رودخانه‌ها برای آبیاری این محصول استفاده می‌کنند و با ممنوعیت کشت شغل‌شان را از دست دادند.
وی با تاکید بر این‌که معیشت کشاورزان به پایین‌ترین حد خود رسیده است، گفت: در کمیسیون تلفیق بودجه پیشنهاد شد با توجه به این‌که در استان گلستان ۱۵ هزار هکتار نسق وجود دارد کشت برنج و شالیکاری در این منطقه انجام شود و مصوبه دولت مبنی بر ممنوعیت کشت برنج در مناطق دیگر را کنار بگذاریم. پس از این‌که بحث کشت برنج در استان گلستان مطرح شد نمایندگان دیگر نیز از ظرفیت‌های کشت این محصول در استان‌های دیگر از‌جمله آذربایجان، خوزستان و اردبیل سخن گفتند و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که کشت برنج در مناطق غیر‌شمالی انجام شود. البته در متن مصوبه آورده شده اجازه کشت برنج با تشخیص شورای آب استان است و شورای آب آن منطقه باید تایید کند که آیا آنجا امکان کشت این محصول را دارد یا خیر.
عضو کمیسیون تلفیق مجلس با بیان این‌که در دو سال گذشته وزارت جهاد کشاورزی برنامه جایگزین به کشاورزان نداده است، افزود: در برخی مناطق آب‌بندان انجام می‌شود که پس از عید برای شالیکاری استفاده شود در نتیجه اصلا قرار نیست از منابع آب‌های زیرزمینی و چاه استفاده شود.
به گفته وی، در شورای آب هر استان، استاندار، فرماندار، مدیرکل آب منطقه‌ای، مدیرکل وزارت نیرو، مدیرکل وزارت جهاد و مدیران دیگر کشور هستند که می‌توانند در این زمینه تصمیم‌گیری کنند. باز هم باید تاکید کرد که مصوبه کمیسیون تلفیق در راستای استفاده از آب بارندگی است.
بی‌اعتنایی کشاورزان به ممنوعیت کشت برنج
جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن برنج ایران به اجرای مصوبه هیات‌وزیران در دو سال گذشته اشاره و تصریح کرد: در دو سال گذشته که کشت برنج در استان‌های غیر‌شمالی ممنوع شد در اغلب استان‌های کشور این محصول کشت شد و مصوبه اخیر مجلس هم تنها از نظر روانی تاثیر می‌گذارد و به افزایش تولید منجر نخواهد شد.
وی افزود: موضوع آن‌قدر حساس شده بود که دولت اعلام کرد به کشاورزانی که غیر از استان‌های شمالی اقدام به کشت برنج کنند تسهیلات و خدماتی عرضه نمی‌کند در حالی که کشاورزان معتقد بودند دولت در بخش ماشین‌آلات، سود و کود کمکی نمی‌کند و اقلام خود را با نرخ آزاد تهیه می‌کنند، از این‌رو کشت برنج ادامه یافت.
علیزاده شایق گفت: انجمن برنج ایران به کشاورزان برنج در استان‌های غیر‌شمالی تاکید کرد حداقل خودتان وضعیت آب را بررسی کنید تا مشکلی پیش نیاید. در سیستان و بلوچستان اصلا از منابع آب‌های زیرزمینی برای بخش کشاورزی استفاده می‌شود و آب بارندگی را جمع‌آوری می‌کنند و برای کشت از آن بهره می‌برند.
به گفته وی، با این‌که طی چند سال متوالی بارش‌های خوبی اتفاق افتاده، اما هر بار مسؤولان این حوزه می‌گویند گول باران نخورید و خشکسالی ادامه دارد، اما کشاورزان اعتنایی نکردند. اعتراض کشاورزان بالا گرفت تا جایی که استانداران وارد میدان شدند و به آن‌ها مجوز کشت برنج را دادند، در این شرایط وزارت جهاد کشاورزی متوجه شد از سازمان‌های دیگر عقب افتاده و به‌صورت نامحسوس اجازه کشت برنج را داد. به بیان بهتر مصوبه دولت توسط خود دولت کنار گذاشته شد و اکنون مجلس مصوبه‌ای را به تصویب رسانده که به نظر می‌رسد تکراری است و کارایی زیادی ندارد.
دبیر انجمن برنج ایران تاکید کرد: کشاورزان برنج معتقدند برخی محصولات کشاورزی بیشتر از برنج آب مصرف می‌کنند، اما وزارت جهاد کشاورزی به این موضوع توجه نمی‌کند.
لابی واردات برای کاهش تولید برنج
علیزاده شایق معتقد است افزایش قیمت برنج خارجی در ایران ناشی از رشد قیمت ارز در بازار است و اکنون با برنج ایرانی اختلاف قیمت سه تا چهار هزار تومانی دارد. با توجه به این‌که تقاضا برای برنج خارجی کاهش یافته و مردم تمایل به خرید برنج ایرانی دارند برخی واردکنندگان به‌دنبال این هستند که تولید برنج ایرانی در کشور کاهش یابد تا قیمت برنج خارجی به‌صرفه باشد و تقاضا در این بخش بالا برود.
وی تاکید کرد: در دوران تصدی آقای حجتی در وزارت جهاد کشاورزی کشت برنج آزاد بود، اما گروهی اصرار داشتند کشت برنج نباید زیاد باشد.
موافق کشت برنج در همه کشور نیستیم
با توجه به این‌که کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۰ اشاره کرده شورای آب هر استان باید بررسی لازم برای اعطای مجوز کشت برنج را در آن منطقه انجام دهد با یکی از کارشناسان حوزه آب در وزارت نیرو گفت‌و‌گویی داشتیم. بنفشه زهرایی، دبیر کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی و مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو درباره مصوبه کمیسیون تلفیق بودجه مبنی بر کشت برنج در استان‌های غیر‌شمالی به جام‌جم گفت: با کشت برنج در خارج از استان‌های گیلان و مازندران موافق نیستم. موضوع محدودیت کشت برنج در خارج از دو استان پربارش شمالی، پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی به کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی بود به دلیل این‌که در هیچ‌یک از استان‌های دیگر کشور، شرایط لازم برای کشت برنج به لحاظ آب و هوایی و نیز آب مورد نیاز فراهم نیست.
زهرایی تاکید کرد: این موضوع پس از چند جلسه بحث و بررسی در کمیته تخصصی ذیل کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی، در کارگروه ملی، مصوب و پس از آن در آبان ۱۳۹۷ در هیات‌وزیران مصوب شد. یک بازه زمانی سه ساله برای محدودیت کشت در نظر گرفته شد که تا سال ۱۴۰۰ ادامه خواهد داشت و پس از آن ممنوعیت اعمال خواهد شد.
به گفته این مقام وزارت نیرو، متاسفانه قیمت کاذب برنج در بازار داخلی که به دلیل مدیریت ضعیف واردات این محصول ایجاد شده، باعث شده کشاورزان به دلیل سودآور بودن کشت این محصول و با توجه به بی‌قدر و قیمت بودن آب، در هر منطقه خشک و بی‌آبی هم حتی با برداشت آب از چاه در آبخوان‌های بسیار ناپایدار، کشت برنج را انجام می‌دهند. این به آن معنی است که برخی حق دارند از منابع آب مشترک که قاعدتا همه کشاورزان در نسل حاضر و نسل‌های بعد باید از آن بهره‌مند شوند، برای منافع شخصی استفاده کنند.
وی افزود: در این استان‌ها و به‌طور مثال در خوزستان، کشت برنج اساسا نسبت به کشت‌های دیگر مورد توصیه وزارت جهاد کشاورزی، سودآوری کمتری هم دارد، ولی متاسفانه بعضی اوقات به جای اطلاع‌رسانی مناسب و کمک به ترویج کشت‌های کم‌آب طلب که درآمد بهتری هم برای کشاورزان و کشور ایجاد می‌کنند، سراغ راحت‌ترین راه‌حل یعنی ترویج کشت برنج می‌رویم که جز وارد کردن فشار مضاعف بر منابع آب ناپایدار و آسیب‌پذیر حاصل دیگری ندارد. امیدواریم روزی شاهد این موضوع باشیم که نمایندگان محترم مجلس، راهکار‌هایی را دنبال کنند که ارزش دارایی‌های قشر زحمتکش کشاورز در درازمدت حفظ شود نه این‌که مانند بسیاری از روستا‌هایی که به‌دلیل محدودیت منابع آب خالی از سکنه شده، شاهد مهاجرت روستاییان و از بین رفتن ارزش دارایی‌های آن‌ها باشیم.
کم کاری دولت در کشت جایگزین برنج
یکی از کارشناسان صنعت آب به ما گفت: برخی مناطق در کشت برنج سابقه صد ساله دارند، اما به دلیل خشکسالی دچار تنش شدند و در شرایط ترسالی هم به آن‌ها اجازه کشت داده نشد.
حمیدرضا خدابخشی افزود: با این‌که هیات وزیران مصوب کرده بود استان‌های غیر از گیلان و مازندران اجازه کشت برنج ندارند، وزارت نیرو از هیات وزیران مصوبه کشت برنج در چند استان را گرفت و تقریبا در برخی استان‌ها رکورد تولید برنج زده شد. اما نکته اینجاست هر استانی شرایط اقلیمی دارد و همه کشور برای کشت یک محصول مناسب نیست.
وی تاکید کرد: ایراد اینجاست وزارت جهاد کشاورزی مسؤول است در زمان ممنوعیت کشت یک محصول، محصول دیگر را به کشاورز معرفی کند تا همان سود را داشته باشد، اما این کار انجام نمی‌شود.
خدابخشی با بیان این‌که وزارت نیرو به دنبال تعادل بخشی در صنعت آب است، افزود: برخی کشاورزان از آب‌های زیر زمینی برای کشت محصولات کشاورزی بهره می‌برند که کشت برنج در مناطق گرم و خشک می‌تواند مشکلاتی به دنبال داشته باشد.
این کارشناس صنعت آب معتقد است مصوبه کمیسیون تلفیق تنها بخش اجتماعی را در نظر گرفته، اما از نظر فنی ایراداتی وجود دارد که باید کارشناسان در این زمینه نظر بدهند. ضمن این‌که شورای‌عالی آب بعید است با این موضوع در شرایط فعلی موافقت کند.
در کدام شهر‌های کشور برنج تولید می‌شود؟
بر کسی پوشیده نیست که استان‌های گیلان، مازندران و گلستان، تولید ۷۰ درصد برنج ایران را در دست دارند. نبض برنج ایران، در دست این سه استان بزرگ سرسبز می‌تپد، اما به غیر از استان‌های شمالی کشت برنج در استان‌های دیگر نیز انجام می‌شود.
قطب دوم تولید‌کننده برنج در ایران، استان‌های اصفهان، خوزستان و فارس می‌باشند. برنج عنبربو در استان خوزستان، برنج لنجان در اصفهان و برنج چمپای قصردشتی در فارس، از مهم‌ترین این برنج‌ها هستند. کهگیلویه و بویراحمد دارای دو منطقه گرمسیری و سردسیری است که برنج چمپا در هر دو منطقه آن کاشته می‌شود. برنج‌های کوهرنگ و چمپای محلی هم از برنج‌های محبوب کشاورزان استان چهارمحال و بختیاری است.
در ایلام بیشتر برنج گرده و برنج شمشیری می‌کارند؛ ولی نیم‌نگاهی هم به کاشت برنج عنبربو دارند. عمده برنج استان قزوین در الموت شرقی و غربی و رجایی‌شهر به دست می‌آید. انتخاب اول کشاورزان این استان، برنج هاشمی و برنج علی کاظمی است. حجم بیشتر برنج تولیدی لرستانی‌ها در سال‌های اخیر، برنج هاشمی بوده است و از آن فراوان استقبال کرده‌اند. شهرستان طارم در استان زنجان قرار دارد که همنام با برنج طارم نیز هست، اما بیشترین مقدار تولید برنج، در خود شهر زنجان انجام می‌شود.
برنج هاشمی و برنج علی کاظمی از برنج‌های تولیدی این استان است. نیک‌شهر، بزرگ‌ترین شهر تولید‌کننده برنج در سیستان و بلوچستان است؛ در رتبه دوم تولید برنج در این استان نیز شهر سرباز قرار دارد. بیشترین نوع برنجی که در این استان کاشته می‌شود برنج‌های پرمحصول است.
برنج گرده و شمشیری، در استان کردستان و در مناطق مختلف آن انجام می‌شود. برنج صدری در چند نوع مختلف در استان‌های اردبیل و آذربایجان‌شرقی کاشته می‌شود. برنج علی کاظمی نیز جزو گزینه‌های اول کاشت کشاورزان برنج‌کار این استان است. منطقه اصلی تولید برنج در استان خراسان شمالی، بجنورد است، اما کشاورزان در برخی مناطق دیگر نیز به کشت برنج روی آورده‌اند.