تکلیف سی‌و‌نهمین جشنواره فیلم فجر چه می‌شود؟
- روزنامه همشهری نوشت: پایین آمدن تعداد مرگ‌ومیر‌های ناشی از کرونا باعث شده که برخی خیال کنند کرونا دارد نفس‌های آخرش را می‌کشد و تا چند وقت دیگر همه‌چیز به روال سابق خود بازمی‌گردد. اگر مردم عادی که از ابعاد ماجرا خبر ندارند چنین تصوری داشته باشند، این وظیفه مسئولان است که به آن‌ها آگاهی دهند و جلوی رقم خوردن فاجعه را بگیرند.
اما اگر مسئولان خودشان گمان کنند کار کرونا تمام است و می‌توانند با خیال راحت مجوز برگزاری هر فعالیتی را صادر کنند، آن‌وقت چه باید کرد؟ امسال کرونا بسیاری از جشنواره‌های فرهنگی-هنری مهم دنیا را تعطیل کرد و متصدیان این جشنواره‌ها، با اولویت دادن به سلامتی شرکت‌کنندگان، از خیر برگزاری جشنواره گذشتند و نشان دادند که حفظ جان و سلامت انسان‌ها بر هر رویداد و رخدادی ارجح است.
این در حالی است که بسیاری از این رویداد‌های فرهنگی و هنری بین‌المللی از بودجه‌های عمومی بهره‌مند نیستند و باید در برابر سرمایه‌گذاران و حامیان مالی‌شان پاسخگو باشند. حالا که به بهمن -ماه برگزاری جشنواره‌های رنگارنگ فجر- رسیده‌ایم این سؤال وجود دارد که آیا مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصمیم درستی درباره برگزاری جشنواره‌های پرشمار فجر اتخاذ خواهند کرد که هم سلامت شرکت‌کنندگان را مدنظر داشته باشد و هم مطالبات گوناگون و گاه متضاد بدنه جامعه هنری را برآورده سازد؟ دیروز سیماسادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، هشدار داد که کاهش در میزان عمل به توصیه‌های بهداشتی از سوی هر یک از ما می‌تواند موج چهارم بیماری را به صوت فراگیر در کشور ایجاد کند.
در این وضعیت بهترین تصمیم برای جشنواره‌های فجر چیست؟ در این‌باره با تعدادی از هنرمندان رشته‌های مختلف گفتگو کرده‌ایم تا نظر جامعه هنری را هم در این‌باره جویا شویم.
مشکل برگزاری جشنواره، کرونا نیست
بسیاری از کارگردانان تئاتر که سال‌های سال در جشنواره‌هایی، چون تئاتر فجر شرکت کرده‌اند دیگر بنا به دلایل مختلف تمایلی برای حضور در جشنواره فجر ندارند و جشنواره را محلی برای حضور کارگردانان جوان و مستعد می‌دانند. حال با وجود ویروس کرونا قرار است جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر به شکل مجازی و خیلی محدود به‌صورت فیزیکی برگزار شود؛ جشنواره‌ای که کارگردانان جوان بودنش را ترجیح می‌دهند، اما معتقدند این دوره از جشنواره، با وجود آثار کم‌تعدادش، کمترین حمایت‌ها را داشته است.
افشین زمانی که در بخش صحنه‌ای قرار است نمایش «هار یا مردی که به هنگامه تولد هر دو دستش پر از خون بود» را اجرا کند، می‌گوید: «برگزاری جشنواره‌ای، چون تئاتر فجر در این وضعیت برای تئاتری‌ها اتفاق خوبی است. تعطیلی تئاتر کمکی به بهترشدن شرایط کرونا نمی‌کند؛ چرا که به‌نظرم سالن تئاتر فضایی است که بیشتر از همه‌جا پروتکل‌های بهداشتی را رعایت می‌کند و امن‌ترین جا برای تماشاگران است. ضمن اینکه تمرکز جشنواره بیشتر روی اجرای آنلاین بوده و هست و تعداد تماشاگران حاضر در سالن‌ها نیز کمتر از ۵۰درصد صندلی‌ها خواهد بود.»
این نمایشنامه‌نویس و کارگردان در ادامه با بیان این مطلب که اگر جشنواره برگزار نشود، هیچ تأثیری در بهبود کرونا ندارد، توضیح می‌دهد: «بعد از گذشت ۱۱ماه از شیوع کرونا، مردم به دلایل شرایط زندگی و با توجه به رعایت پروتکل‌ها مجبورند زندگی روزمره خود را داشته باشند، حتی در دوران قرنطینه نیز مردم کار‌های خود را انجام می‌دهند و تأکید بر تعطیلی دلیلی ندارد. به گروه‌های تئاتری در این ایام کمترین توجه شده است. تئاتری‌ها به لحاظ مادی و معنوی نیاز به اجرا دارند و اگر تئاتر نباشد، من بشخصه افسردگی می‌گیرم.»
وی درباره اجرایش نیز توضیح داد که سعی کرده گروهش در پلاتو‌های بزرگ با هزینه شخصی تمرین داشته باشند و نمایشی با بازیگران کمتر را برای اجرا انتخاب کند. زمانی می‌گوید نزدیک به ۶۰میلیون تومان هزینه نمایش شده، اما از مرکز هنر‌های نمایشی نیز گله‌مند است که با توجه به اعلام حمایت‌ها هیچ کاری نکرده است. زمانی یادآور می‌شود: «تئاتر بسیار مظلوم است. اگر می‌دانستم قرار است این کمک‌هزینه اندک را بدهند نمایش را به جشنواره نمی‌دادم. برایم عجیب است ما هر سال بیش از ۲۰۰اجرا در بخش‌های مختلف جشنواره داشتیم، اما امسال کمترین اجرا‌ها را داریم. با این حال، کمک‌هزینه آنقدر ناچیز است که حتی نمی‌توان به زبان آورد.»
با تعطیلی جشنواره، کرونا کاهش نمی‌یابد
محمدمهدی خاتمی، کارگردان تئاتر، می‌خواهد «سه‌شنبه‌های لعنتی» را در جشنواره اجرا کند. او به همشهری توضیح می‌دهد: جشنواره کاملا در فضای مجازی برگزار می‌شود و گروه‌ها تنها یک اجرا با حداقل تماشاگر برای داوران دارند که آن‌هم در بخش رقابتی است. جشنواره مخاطب زنده چندانی مانند فیلم ندارد و به‌خاطر تماشاگران کم خیلی خوب می‌توان پروتکل‌ها را رعایت کرد.
وی در ادامه به اجرایش در مردادماه اشاره می‌کند: «وقتی تابستان اجرا داشتیم، خیلی‌ها می‌گفتند که چه ضرورتی برای اجرا دارید و برای خودتان و گروه خطرناک است. معتقدم که زندگی جریان دارد. آیا تعطیلی تئاتر کمکی به کاهش کرونا می‌کند؟ بازهم می‌گویم سالن‌های نمایش به‌راحتی قابل کنترل است و اگر تئاتر و جشنواره تعطیل شود این ظلم به جامعه تئاتری است.» خاتمی همچنین اضافه می‌کند: «گروه‌های زیادی در تئاتر و در بخش‌های مختلف آن فعالیت دارند. اگر تئاتر یا جشنواره تعطیل شود، این گروه‌ها بیکار می‌شوند؛ درحالی‌که شرایط حمایتی در تئاتر وجود ندارد. در یک سال اخیر، چه‌کسی حال تئاتری‌ها را پرسید و آیا حقوق حداقلی برای آن‌ها در نظر گرفته شده؟»
برگزاری جشنواره حتی در زمان جنگ
طاهر شیخ الحکمایی، مجسمهساز و مدرس دانشگاه، درباره برگزاری جشنواره هنر‌های تجسمی فجر در شرایط کنونی می‌گوید: «امروز کروناست و قدیم جنگ بود، اما به‌نظرم بهتر است با در نظر گرفتن تمهیداتی جشنواره را تعطیل نکنیم. زندگی جریان دارد و اگر راهکار‌هایی را در نظر بگیریم، می‌توانیم جشنواره را برگزار کنیم.» شیخ‌الحکمایی با تأکید بر ضرورت جدی‌گرفتن پروتکل‌های بهداشتی در ایام برگزاری جشنواره می‌افزاید: «اگر شرکت‌کنندگان توصیه‌ها را رعایت کنند، امکان برگزاری جشنواره وجود دارد. از طرف دیگر، هنرمندانی که در جشنواره شرکت می‌کنند، شغل و حرفهشان هنر است و نیاز دارند کارشان را در جایی عرضه کنند تا بتوانند درآمد داشته باشند. با برنامه‌ریزی مناسب می‌توان جشنواره را تعطیل نکرد و مثل خیلی کار‌های دیگر که در زمان کرونا تعطیل نشد، جشنواره را هم می‌توان برگزار کرد.»
اگر ستاد کرونا اجازه دهد، جشنواره می‌تواند برگزار شود
محمدهادی کریمی، هم کارگردان و فیلمنامه‌نویس است و هم پزشک، و به همین دلیل نظرش درباره برگزاری جشنواره فیلم فجر می‌تواند شنیدنی باشد. کریمی می‌گوید: «برگزاری هر اجتماعی در شرایط حال حاضر، با مجوز ستاد کرونا، از نظر من بلا اشکال است؛ چون اگر قرار باشد فصل‌الخطاب بودن حکم و ابلاغیه ستاد کرونا را نپذیریم، دیگر سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. اگر ستاد کرونا در شهری حکم به بازگشایی سینما با پروتکل‌های خاصی می‌دهد، حتما جشنواره در آن شهر می‌تواند برگزار شود. ضمن آنکه جشنواره فجر نه اهمیت سیاسی دارد نه مذهبی. وقتی ستاد کرونا بسیاری از تجمعات دینی یا سیاسی را در زمان‌های اوج شیوع همه‌گیری لغو و منتفی می‌کند، یعنی آنقدر شجاعت در تصمیم‌گیری دارد که سلامت مردم را فدای اغراض و مقاصد دیگری نکند. در این میان تکلیف جشنواره فجر که هیچ اهرم سیاسی خاصی ندارد روشن‌تر است؛ یعنی اگر ستاد کرونا حکم به برگزاری می‌دهد یعنی هیچ مصلحتی در این میان نبوده که سلامت مردم قربانی آن شود. پس، جشنواره با رعایت دقیق مفاد و موازین اعلام‌شده می‌تواند برگزار شود.»
با تعطیلی جشنواره، سینما نمی‌میرد
مصطفی جلالی فخر، منتقد سینما و پزشک که مخالف سرسخت برگزاری جشنواره فیلم فجر است، دراین باره می‌گوید: معتقدم ما باید براساس شرایط و اولویت‌ها عمل کنیم. الان یکسال است که اولویت اصلی دنیا کروناست و کاهش مرگ‌ومیر مردم.
طبیعتا انتظار می‌رود در کشور ما نیز همچنین رویه‌ای برقرار باشد. خوشبختانه طی ۲ هفته اخیر شاهد کاهش میزان ابتلا و مرگ‌ومیر کرونا در کشور بودیم. منتهی به روال خطا‌های گذشته، متأسفانه به علل مختلف که نتیجه همه‌شان عدم رعایت درست پروتکل‌ها، افزایش میزان مجاورت مردم و بی‌خیالی نسبت به خطر بیخ گوش همه است، دوباره آمار رو به افزایش است.
در جشنواره فیلم فجر در ابتدا قرار بود فیلم‌ها را فقط برای داوران نمایش دهند. در واقع یک جشنواره فیلم فجر نمادین باشد، برای اعلام اینکه سینما زنده است و فیلم‌ها حضور دارند. اما به محض اینکه مقداری سختگیری‌ها کمتر شد، بلافاصله دوستان تصمیم گرفتند اقدامات گشاده‌دستانه‌ای داشته باشند، ازجمله برقراری سینمای رسانه که قرار بود با یک پنجم ظرفیت و با اعمال حداکثر پروتکل‌ها، تهویه و نظارت باشد. اما ناگهان بحث سینما‌های مردمی هم به میان آمد و طبق معمول با همان عنوان پوششی و ناکامل و ناکارآمد رعایت پروتکل ها.
روزبه‌روز دارد تعداد مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی بیشتر می‌شود، همه دارند هشدار می‌دهند، اما به‌نظر می‌آید لج‌بازی سیاسی‌ای شکل گرفته که به هر نحو ممکن و با هر میزان احتمال خطر جشنواره فیلم فجر را برگزار کنند. اینکه چرا دارد این اتفاق می‌افتد باید بررسی شود. بعضی می‌گویند این موضوع به‌خاطر بودجه کلانی است که در این حوزه وجود دارد و کسی دلش نمی‌آید این پول را به خزانه برگرداند و باید مصرف شود. بعضی می‌گویند این یک نمایش سیاسی است. برخی دیگر معتقدند برای زنده نگه داشتن سینماست. اما به‌نظرم نخستین و مهم‌ترین اولویت ما باید جان مردم باشد.
مگر می‌شود در شرایطی که کرونای انگلیسی وارد کشور شده و بیخ گوش ماست و می‌دانیم میزان همه‌گیری و مرگ‌ومیرش خیلی زیاد است و از طرف دیگر، خود کرونا هم دارد روند صعودی پیدا می‌کند، بخواهیم سینمای مردمی را بازگشایی کنیم که مردم بیایند فیلم ببینند! آن هم فیلم‌های جشنواره که یک ذره درباره آن‌ها هیجان و کنجکاوی هم وجود دارد. چه‌کسی واقعا می‌خواهد بر این وضع نظارت کند؟ همه می‌دانیم رعایت پروتکل‌ها به صورت کامل شدنی نیست، حتی در سینمای رسانه ها. آماری که از صدور کارت‌های اهالی رسانه برای پردیس ملت و برج میلاد به گوش من می‌رسد، واقعا نگران‌کننده است.
حتی اگر کل جشنواره باعث افزایش مرگ‌ومیر ۱۰ نفر هم شود، ۱۰ جان را گرفته‌ایم، برای اینکه جشنواره مان را برگزار کنیم؛ درحالی‌که عوارضش حتما بیش از این‌ها خواهد بود. دیروز آقای دکتر حریرچی مصاحبه کرده و عملا یکی به نعل زده‌اند و یکی به میخ. هم سعی کرده‌اند از زیر بار مسئولیت عوارض بعدی شانه خالی کنند و هم اینکه به‌نظر می‌آید یکسری تفاهمات در پشت پرده انجام شده است. به وضوح معلوم است که خطای محرزی است. اگر شیب ابتلا رو به افول بود، فقط می‌شد سینمای رسانه را با یک‌پنجم ظرفیت و با حداکثر احتیاط برگزار کرد.
الان که خطر بیخ گوش ماست. نتیجه این ماجرا می‌شود پیک دیگری که اواخر بهمن یا اوایل اسفند یقه‌مان را می‌گیرد. حتی اگر فرض کنیم این اتفاق نمی‌افتد، باید ببینیم وقتی ابتلا دارد زیاد می‌شود، باید محتاط باشیم. عدم برگزاری جشنواره فیلم فجر به‌معنای مرگ سینمای ایران نیست. در دنیا همه جشنواره‌ها به جز جشنواره ونیز تعطیل شدند و هیچ‌کس نگران مرگ سینما نشد. چرا فکر می‌کنیم اگر جشنواره فیلم فجر یک سال برگزار نشود، پس سینما مرده است.
جشنواره ونیز هم در شرایط بسیار خاصی برگزار شد و از همه مدعوین تست کرونا گرفتند و حتی بازیگر فیلم «خورشیدِ» مجید مجیدی به‌دلیل مثبت شدن تستش نتوانست به ونیز برود. خودمان می‌دانیم که ما نمی‌توانیم از همه در جشنواره تست کرونا بگیریم. به چه قیمتی قرار است این نمایش سینمایی را برگزار کنیم؟