چرا افسرده می‌شویم؟
- روزنامه خراسان نوشت: دی‌ماه امسال بسیاری از شهر‌های کشورمان با مشکل آلودگی هوا درگیر شدند و رکورد‌های ناراحت‌کننده‌ای در این حوزه به ثبت رسید. به طور مثال و بر اساس آمار‌های موجود دی‌ماه ۹۹ را می‌توان آلوده‌ترین ماه از نظر آلودگی هوا طی ۱۰ سال گذشته در شهر تهران دانست (منبع خبر: ایسنا) وقتی از عوارض آلودگی‌هوا صحبت می‌شود، هر کدام از ما می‌توانیم به مواردی اشاره کنیم؛ از بیماری‌های تنفسی تا مشکلات قلبی‌عروقی. در کنار عوارض جسمی، شاید احساس بی‌حوصله بودن در روز‌های آلوده و عصبی بودن را هم تا به حال تجربه کرده باشیم. اما مطالعات جدیدتر نشان می‌دهد عوارضی که آلودگی هوا بر سلامت روان ما می‌گذارد، فراتر از موضوع بی‌حوصلگی و عصبی‌شدن است و این وضعیت می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند که توجه به آن‌ها ضروری است.
تاثیر آلودگی هوا بر عملکرد شناختی ما
تا امروز مطالعات متعدد در کشور‌های مختلف نشان داده که آلودگی هوا بر عملکرد شناختی و سلامت روان افراد تاثیر منفی مشخصی دارد. در زمینه عملکرد شناختی تا کنون دست کم مشخص شده است که آلودگی هوا می‌تواند باعث کاهش تمرکز، دشواری در تصمیم‌گیری، مشکلات در به خاطر سپردن و به یادآوردن و دشواری در حل مسائل ریاضی شود. (جکسون، در سال ۲۰۱۹، از موسسه فناوری ماساچوست مروری بر این موارد را انجام داده است). اما غیر از عملکرد شناختی، موضوع سلامت روان در نتیجه زندگی در هوای آلوده از دیگر موضوعاتی است که در حوزه روان‌شناسی مورد توجه بوده است.
آلودگی‌هوا باعث افسردگی می‌شود
بررسی‌ها نشان می‌دهد در شهر‌هایی که هوای آن‌ها آلوده است، علایم افسردگی در افراد بیشتر دیده می‌شود. هر چه آلودگی‌هوا بیشتر باشد، شیوع علایم می‌تواند بیشتر دیده شود. در بسیاری از مطالعات برای سنجش این موضوع از پرسش نامه‌هایی استفاده می‌شود که افراد در پاسخ‌های شان اعلام می‌کنند به چه میزان علایم افسردگی (ناامیدی، تغییرات اشتها و خواب، نداشتن انرژی و ...) را تجربه می‌کنند، اما غیر از این روش، در یک مطالعه متفاوت گروهی از محققان چینی نزدیک به ۲۱۰ میلیون توییت را در محیط ویبو (فضایی شبیه توییتر که در چین استفاده می‌شود) با توجه به مکان جغرافیایی افراد مورد بررسی قرار دادند. نتیجه این مطالعه مشخص کرد میان افراد ساکن مناطق آلوده بیان مثبت هیجانات و به ویژه شادی به شکل محسوسی کمتر بود.
سوالی دشوار؛ چرا افسرده می‌شویم؟
چرایی تاثیر آلودگی هوا بر خلق و خوی ما یکی از موضوعاتی است که هنوز پاسخ روشن و دقیقی به آن داده نشده است. در مقام مقایسه در نظر بگیرید که امروزه ما تا حد زیادی می‌دانیم کدام آلودگی‌ها بر اساس کدام سازوکار بر سلامت ریه‌ها و دستگاه تنفسی ما بیشترین تاثیر منفی را می‌گذارند یا به عنوان مثال می‌دانیم که آلودگی هوا موجب کاهش حجم ماده سفید مغز و در برخی بخش‌ها، تحلیل رفتن سلول‌های عصبی می‌شود و به این ترتیب می‌تواند باعث آغاز زودهنگام‌تر آلزایمر و پارکینسون در افراد شود. اما وقتی موضوع سلامت روان مطرح می‌شود، مسئله به این سادگی نیست و هنوز ما دقیقا نمی‌دانیم چه عواملی می‌تواند تاثیر منفی آلودگی را تشدید کند.
چه شرایطی تاثیر منفی آلودگی‌هوا را تشدید می‌کند؟
طبق آن چه تا کنون به دست آمده، همه افراد در موضوع سلامت‌روان به یک میزان در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیر نیستند.
افرادی که سابقه مشکلاتی در این حوزه داشته‌اند، یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در این حوزه هستند. به عبارت دیگر افرادی که سابقه افسردگی یا مشکلات اضطرابی داشته‌اند، بیشتر احتمال دارد که در روز‌هایی که آلودگی هوا زیاد است، با مشکلاتی در حوزه سلامت روان روبه‌رو شوند.
موضوع دیگر نوع آلودگی هواست. در سال ۲۰۱۹ محققان چینی به بررسی ۲۲ مطالعه از ۱۰ کشور مختلف پرداختند. طبق این بررسی مشخص شد با افزایش میزان دی‌اکسید نیتروژن احتمال بروز افسردگی هم افزایش بیشتری می‌یابد. این در حالی است که طبق این مطالعه در معرض ذرات معلق، دی‌اکسید گوگرد یا ازن قرار گرفتن، چنین تاثیری ندارد یا دست کم به اندازه دی‌اکسید نیتروژن احتمال افسردگی را افزایش نمی‌دهد.
اما نکته سوم بحث همراهی آلودگی هوا با آلودگی صوتی است. برخی متخصصان تصور می‌کنند از آن جا که در اغلب اوقات این دو آلودگی همراه هم هستند، دقیقا ما نمی‌توانیم مشخص کنیم که بروز علایم افسردگی یا دیگر عوارض روان‌شناختی بیشتر در نتیجه کدام یک است.
حالا چه کنیم؟
واقعیت زندگی به بسیاری از ما اجازه زندگی در مناطقی را که آلودگی کمتری دارد، نمی‌دهد. در این شرایط حداقل می‌توانید به نکاتی توجه کنید:
* روز‌هایی که هوا بسیار آلوده است، کمتر از خانه خارج شوید.
* اگر سابقه افسردگی دارید، به تغییرات خلق و خوی خود زمانی که آلودگی هوا زیاد است، توجه داشته باشید و در صورت نیاز با متخصص در این باره صحبت کنید.
* در زمان آلودگی هوا و با توجه به تاثیر منفی آن بر سلامت روان، حتما زمان‌های بیشتری را به کسب آرامش و کاهش استرس اختصاص دهید.
* برخی مطالعات نشان می‌دهند احتمال اقدام به خودکشی با افزایش آلودگی هوا، بیشتر می‌شود. پس اگر در این روز‌ها افکار خودکشی به سراغ‌تان آمده، حتما از متخصص کمک بگیرید. شماره تلفن ۱۲۳ می‌تواند در قدم اول در این زمینه به شما کمک کند.