آب رفتن بزرگ‌ترین دریاچه جهان

_ آنا نوشت: اکثر مردم می‌دانند که سطح آب اقیانوس‌های جهان در حال افزایش است، اما در داخل کشورها، مقیاس‌های تغییرات اقلیمی دقیقاً در جهت مخالف قرار دارند. درحالی‌که آب ناشی از ذوب شدن یخچال‌ها به اقیانوس‌ها می‌ریزد، اما از طرف دیگر گرما و خشک‌سالی دریاچه‌ها و دریا‌های داخلی را با کاهش آب مواجه می‌کند.

 

بر اساس مطالعه جدیدی که در ژورنال «ارتباطات زمین و محیط‌زیست» (Communications Earth & Environment) منتشر شده، مقدار آب دریای خزر، به‌شدت در حال کاهش است.

 

محققان اکنون هشدار داده‌اند که امکان دارد مقدار آب دریای خزر بین ۹ تا ۱۸ متر تا پایان قرن کاهش پیدا کند. همان‌طور که در تصویر زیر مشخص است، طبق مدل‌ها آب قسمت شمالی و بخشی از قسمت جنوب شرقی دریای خزر تبخیر خواهد شد. آن‌ها همچنین می‌گویند حاشیه شرقی کاملاً خشک می‌شود.

 

 

در بدترین حالت کاهش ۱۸ متری سطح دریا، مدل‌ها نشان می‌دهند ۳۴ درصد از آب این دریا کاهش می‌یابد، اما بااین‌وجود این بحران عظیم هنوز کاملاً مورد توجه عموم قرار نگرفته است. حتی جامعه علمی نیز تا حد زیادی از این اتفاقات بی‌اطلاع هستند.

 

«هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم» (Intergovernmental Panel on Climate Change) در هیچ‌یک از گزارش‌های خود به تبخیر دریاچه ناشی از تغییرات اقلیمی نپرداخته است. سازمان ملل نیز در اهداف توسعه پایدار خود به این موضوع اشاره‌ای نکرده است.

 

نویسندگان این مطالعه می‌گویند؛ تأثیرات نادیده گرفته‌شده تغییرات سطح دریا (کاهش سطح آب دریاچه‌ها و دریا‌های داخلی در مقیاس جهانی) می‌تواند به‌طور مشابه با افزایش سطح آب جهانی دریا‌ها ویرانگر باشد و معیشت میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تهدید می‌کند.

 

خزر به دلیل وسعت آن که حدود ۳۷۱هزار کیلومترمربع و میزان شوری آن که حدود ۱،۲ درصد است، به‌جای دریاچه، دریا قلمداد می‌شود.

در صورت عدم اقدام فوری و هماهنگ، دریای خزر به‌عنوان نمادی برای عقب‌نشینی دریاچه‌ها در جهانی که به‌سرعت در حال گرم شدن است، تبدیل خواهد شد؛ بنابراین یک گروه ویژه جهانی به‌سرعت مورد نیاز است تا به این موضوع بپردازد. اگر کاری انجام نشود، عواقب آن برای محیط‌زیست بسیار زیاد خواهد بود. کاهش پیش‌بینی‌شده سطح دریا، این اکوسیستم منحصربه‌فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد، و کم‌عمق شدن آب در جنوب باعث می‌شود که ماهیان بومی، پرندگان و فُک‌ها از زیستگاه بی‌نظیر، محل تخم‌ریزی و منابع غذایی محروم شوند.

 

اثرات پیش‌بینی‌شده از کاهش سطح آب دریای خزر به احتمال زیاد منجر به سازمان‌دهی مجدد عمده اکوسیستم‌ها شده و زیستگاه منحصربه‌فرد خزر را که طی میلیون‌ها سال در حال تکامل است تهدید می‌کند. حتی مناطقی از دریای خزر که قبلاً محافظت شده‌اند، فراتر از تشخیص‌ها دچار تغییر و تحول می‌شوند، زیرا رسوبات مواد مغذی از این قسمت‌ها عبور می‌کنند و به قسمت مرکزی می‌روند.

 

از این گذشته، با افزایش دما و نیز با توجه به اینکه رودخانه‌ها اکسیژن کمتری را به دریا می‌رسانند، احتمالاً شاهد ظهور مناطق مرده (کم اکسیژن) خواهیم بود. این امر مناطق کم‌عمق و عمیق دریا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

عواقب ژئوپلیتیکی نیز بسیار نگران‌کننده است. اقتصاد‌های محلی وابسته به ماهیگیری، تجارت دریایی و بنادر ساحلی (که ناگهان بسیار دورتر از آب قرار خواهند گرفت) به‌طور غیرقابل جبرانی تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. این امر احتمالاً مشکلات کمبود آب در مناطق خشک را تشدید می‌کند و بدون شک باعث اختلافات بین‌المللی می‌شود.

 

کارشناسان می‌گویند: ازآنجاکه معیشت و امنیت غذایی میلیون‌ها انسان به دریای خزر بستگی دارد، از دست دادن خدمات این اکوسیستم عواقب اقتصادی و اجتماعی شدیدی را در پی خواهد داشت و ممکن است باعث درگیری‌های محلی و منطقه‌ای شود.

 

این موضوع فراتر از یک مشکل برای دریای خزر است. چند مطالعه اخیر نشان داده که سطح آب دریا‌های محصور و سیستم دریاچه‌ها کاهش می‌یابد، که عمدتاً به دلیل خشک شدن قاره در اثر تغییرات اقلیمی است.

 

ازآنجاکه دریاچه‌ها خروجی ندارند، به‌طور ویژه‌ای در برابر افزایش دما آسیب‌پذیر هستند. سطح آب آن‌ها فقط توسط بارش، ورودی رودخانه و تبخیر تعیین می‌شود. همین امر در مورد دریای خزر نیز صادق است که برای ورودی خود به رودخانه ولگا متکی است.

برای نجات این اکوسیستم‌های گران‌بها و اقتصاد‌ها و جوامعی که توسط آن‌ها پشتیبانی می‌شود، به مدل‌های دقیق عقب‌نشینی دریاچه در سراسر جهان نیاز مبرم داریم.

 

متأسفانه برای نجات خزر تنها از طریق کاهش آلودگی بسیار دیر شده است. در حال حاضر آب دریای خزر، سالانه با سرعت ۶ تا ۷ سانتی‌متر در حال کاهش است؛ بنابراین اتخاذ اقدامات منطقه‌ای ضروری است. آگاهی عمومی محل خوبی برای شروع است. برای دهه‌ها، افول دریاچه‌های داخلی حتی توسط متخصصان نیز اشتباه و نادیده گرفته شده است.

 

کمبود تحقیق بخشی از این مشکل است. خطرات و آسیب‌پذیری دریای خزر ناشی از کاهش سطح آب به‌ندرت بررسی شده است. بر اساس پرونده دریای خزر، نویسندگان این مطالعه خواستار یک کارزار جهانی برای افزایش آگاهی و بهبود تحقیقات در مورد کوچک شدن دریاچه‌ها و دریا‌های داخلی جهان هستند؛ مواردی که مدت‌هاست مورد غفلت قرار گرفته‌اند.

 

ماتیاس پرانژ، یکی از محققان دانشگاه برمن آلمان می‌گوید بسیاری از مردم حتی نمی‌دانند که دریاچه‌های داخلی به دلیل تغییرات اقلیمی به‌طور چشمگیری در حال کوچک شدن هستند. این رویه باید تغییر کند. ازاین‌رو به مطالعات بیشتر و درک بهتری از عواقب گرم شدن کره زمین در این مناطق نیاز داریم.