شناساندن اشیای تاریخی، بایدها و نبایدها

مهدی مجابی مدرس دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگر برجسته میراث فرهنگی درخصوص مساله نگهداری از اشیای تاریخی در موزه‌ها به میزان گفت: نگه داری از اشیای تاریخی در موزه‌ها کار بسیار خطیری محسوب می‌شود. آن زمانی که موزه در ایران احداث شد دیدگاهی که وجود داشت این بود که رسالت اداره کنندگان موزه انبارداری است. اما امروز در دنیا و ایران دیدگاه‌های جدید و مدرن زیادی وجود دارد که نقش موزه‌ها را روز به روز در جامعه از نظر آموزشی، علمی و اجتماعی وسیعتر می‌کند.

وی درخصوص امکان امانت دادن اشیای تاریخی به نمایشگاه‌های خارج از کشور گفت: این اتفاق در سطوحی ضرورت دارد. اما هنگامی که امکانات مخصوص مبادلات بین المللی کاملا فراهم باشد و کشور از جهت حمل و نقل و نحوه تحویل دادن و تحویل گرفتن اشیای تاریخی آمادگی کافی داشته باشد. ولی وقتی بنا به هر دلیلی مشکلاتی وجود داشته باشد حتی المقدور نباید این اقدام انجام بگیرد. چون ممکن است این اشیا هنگام نقل و انتقال آسیب ببینند یا حتی با اشیای فاقد اصالت جایگزین شوند. البته این امر قابل دستیابی است که از طریق مبادلات علمی این هدف محقق شود. زیرا لزومی ندارد یک شی اصیل از موزه جابه جا شود بلکه اگر اطلاعات مربوط به آن شی انتقال پیدا کند کفایت می‌کند.

به گفته این کارشناس میراث فرهنگی در گذشته چنین اتفاقاتی زیاد رخ داده و بسیاری از اشیایی که به خارج انتقال داده شده دیگر بازگردانده نشده است.

مجابی درباره سازوکار‌های موجود برای حفاظت از اشیای تاریخی در صورت انتقال به خارج از کشور گفت: راهبرد اصلی این است که شی موزه‌ای که بسیار پویا و درواقع مجموعه‌ای از اطلاعات است چه در داخل و چه در سطح بین المللی نباید راکد و بدون استفاده بماند. برای اینکه ما بتوانیم اطلاعات این شی را پویا کنیم و به گردش و حرکت دربیاوریم و مبادله کنیم باید اطلاعاتشان به خوبی ترویج شود و داده‌های علمی مربوط به این آثار شناخته شود و امکان انتشار و ارسال آن‌ها به مراکز یا نمایشگاه‌هایی که خواستار آن‌ها هستند فراهم شود.

وی ادامه داد: البته باز تاکید می‌کنم اطلاعات مربوط به این اشیا باید منتقل شود نه خود آنها. خود این اشیا باید در موزه تحت شرایط ویژه‌ای که در موزه فراهم است نگهداری شوند و تنها باید اطلاعات علمی مربوط به آن‌ها را در دنیا منتشر کرد و به این ترتیب از پوسیدگی شی و آن موضوع سوژه موزه‌ای جلوگیری کرد. اما اشیای تاریخی که در موزه‌ها قرار دارند حتی اگر آسیبی هم نبینند درصورتی که اطلاعاتشان به روش علمی مبادله نشود باز هم منزوی و فرسوده به حساب خواهند آمد.

 

مجابی افزود: واقعیت این است که شناسایی آثار و اشیای تاریخی ما از همان موزه‌های خارج از کشور شروع شد. چون ما خودمان موزه را ایجاد نکرده ایم و تا امروز هم روی پیشرفت کار موزه‌ها نقش زیادی نداشته ایم. اما بالاخره امروز امکانات و دانش و شرایطی در داخل کشور داریم که متاسفانه چندان هم برای جهانی شدن مورد توجه قرار نمی‌گیرد. من تصور می‌کنم ضرورت دارد برای تولید دانش در زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و علمی و اصولا آن نقش جهانی که ایران ما باید داشته باشد هم در داخل کشور و هم خارج از کشور باید از این داشته‌ها و امکانات استفاده کنیم و من فکر می‌کنم از هر دو روی این قضیه یعنی هم موزه‌های داخلی و هم موزه‌های خارجی باید استفاده شود.

مجابی در ادامه گفت:، ولی اینکه آن دسته از اشیای تاریخی ما که در موزه‌های خارجی نگه داری می‌شوند چه وضعی دارند البته متفاوت است. چون در خارج بعضی از موزه‌ها امکانات پیشرفته و مدرنی برای نگهداری از اشیا تاریخی دارند، اما بعضی‌های دیگر فاقد چنین امکاناتی هستند که باید به این مسائل توجه شود. در کنار این قوانینی هم هست که برطبق آن باید بعضی از اشیای تاریخی به مکان اصلی خود بازگردانده شوند و حتی در این رابطه اهدافی علمی وجود دارد که مطابق آن اصولا باید اشیای تاریخی نه فقط در ایران بلکه در سراسر دنیا به محیط‌های حقیقی خودشان برگردانده شوند. به هرحال این‌ها اهداف و روش‌هایی است که وجود دارد و باید دید از چه نوع شی تاریخی ارزشمندی در چه محیطی نگه داری شود.

کارشناس برجسته میراث فرهنگی درخصوص ارزیابی کیفیت نمایشگاه‌هایی که در گذشته در خارج از کشور برای معرفی آثار تاریخی ایران برگزار شده گفت: فعالیت‌های نمایشگاهی موزه‌ای دارای مطلوبیت‌های خوبی هستند. در نقاط مختلفی مثل اروپا، امریکا و جا‌های دیگر نمایشگاه‌های جهانی برای آثار تاریخی برگزار می‌شود و از کشور‌ها دعوت می‌کنند برای معرفی فرهنگ و تمدن خودشان در آن نمایشگاه‌ها اشیایی را به نمایش بگذارند. یا حتی محصولاتی در حوزه صنعت و کشاورزی را هم به نمایش می‌گذارند و اقدامات دیگری نظیر سخنرانی و چاپ کتاب هم در دستور کار قرار داده می‌شود. اما اینکه ما صرفا اشیای موزه‌ای را منتقل کنیم بدون اینکه به مسائل دیگری نظیر انتشار کتاب و مقاله و ارائه سخنرانی بپردازیم اقداممان ناقص خواهد بود و چه بسا باعث زیان ما هم باشد. شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی برای معرفی تاریخ و فرهنگ کشورمان لازم و ضروری است، اما یک شرکت جامع و همه جانبه نه فقط انتقال اشیا. چون اشیا خودشان که قابلیت سخن گفتن ندارند. پس باید علم مربوط به آن‌ها ارائه شود و افراد صاحب نظر از طریق رسانه، کتاب، مقاله و سخنرانی دانشی که در دل آن شی تاریخی هست را منتقل کنند. با وجود این متاسفانه ما در این زمینه‌ها فعال نبوده و نیستیم.