اما و اگر‌های واکسن کرونا در ایران
- روزنامه جام جم نوشت: قصه واکسن کرونا عمری به اندازه خود ویروس دارد، از همان ابتدای فراگیری، حرف و حدیث‌ها در رابطه با واکسن این ویروس هم شایع بود. با تایید خبر کشف این واکسن توسط چند کشور این روند در ایران هم شکل و شمایلی تازه یافت. وزیر بهداشت و درمان از مدت‌ها پیش وعده خبر خوبی به شهروندان می‌داد، اما مختصاتی از این خبر خوش اعلام نمی‌کرد تا همچنان هم معلوم نشود منظور او از خبر خوش، تولید داخلی واکسن کرونا هست یا نه.
هفته گذشته باز هم سعید نمکی ایران را یکی از پیشتازان واکسن‌سازی خواند و وعده داد؛ «در خصوص واکسن کرونا کاری می‌کنیم کارستان». روند اخبار پیرامون واکسن کرونا در هفته جاری هم ادامه یافت، عبدالناصر همتی رییس بانک مرکزی با انتشار پستی در فضای مجازی اعلام کرد تحریم‌ها مانع پیش‌خرید واکسن است.
خبری که واکنش‌های بسیاری به همراه داشت و در یک نمونه از آنها رئیس مجمع سازمان نظام پزشکی در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهوری از او خواست، «در مساله ثبت سفارش و خرید واکسن از سوی مسؤولان امر ملاحظات صرفا سیاسی، مبنای این اقدام اساسی نباشد.»
همراه با این جدل‌ها هم برخی اعتبار واکسن جهانی را زیر سوال بردند؛ در یک نمونه پرحاشیه از این دست زهرا شیخی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس این واکسن را توطئه غرب برای کاهش ۱۵ درصدی جمعیت جهان دانسته بود. دیروز، اما حسن روحانی خبر داد دستور خرید واکسن از یک کشور را صادر کرده است، هر چند او نامی از کشور مورد نظر نبرد. قصه واکسن کرونا قصه‌ای با پایان باز است.
در حالی با بی‌شمار اظهارنظر رسمی از سوی مسؤولان روبه‌رو هستیم که تقریبا هیچ چیزی از آن نمی‌دانیم! نمی‌دانیم وعده چندماهه وزیر بهداشت در ساخت و تولید واکسن داخلی بالاخره کی محقق می‌شود؟ این وعده حالا اصلا در چه مرحله‌ای است؟ نمی‌دانیم بالاخره پول نداریم که واکسن بخریم یا پول داریم و به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانیم بخریم؟ نمی‌دانیم اصلا برنامه‌ای برای واکسیناسیون داریم یا نه؟ اصلا نمی‌دانیم چرا در پیشگاه مسؤولان اینقدر غریبه‌ایم.
خرید واکسن کرونا در چه مرحله‌ای است؟
حسن روحانی می‌گوید دستور خرید واکسن از یک کشور را صادر کرده است. دو روز پیش، اما کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو اعلام کرده بود «حدود ۲۱ میلیون دوز واکسن از چهار کشور تولید‌کننده پیش‌خرید شده است که می‌تواند برای ۵/ ۱۰ میلیون ایرانی کافی باشد.» هر چند، اما مشکل همیشگی تحریم وجود دارد.
جهانپور گفته «مشکل اساسی، سایه تحریم‌های بانکی و مالی است که علیه مردم ایران وضع شده و مشکلاتی در روند خرید واکسن ایجاد می‌کند.» همین نکته محل چالش برخی از مسؤولان هم بوده است. دولت و بانک مرکزی می‌گویند تحریم‌ها اجازه پیش‌خرید نمی‌دهد.
حسینعلی شهریار‌ی رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، اما این گفته را «تعلل بانک مرکزی» تعبیر کرده و معتقد است «برای تامین ۱۶ میلیون دوز واکسن باید ۵۲ میلیون دلار به حساب سازمان جهانی بهداشت واریز شود، اما شاهد تعلل بانک مرکزی در تامین این ارز‌ها هستیم.» او به ایرنا گفته نگران است این ماجرا هم به سرنوشت خرید واکسن آنفلوآنزا دچار شود.
دیروز هم عبدالحسین روح‌الامینی، دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفت: «واردات واکسن مورد نیاز برای گروه‌های پر خطر به حدود ۲۰۰ میلیون دلار ارز نیاز دارد که در مجموعه معاملات کشور رقم بزرگی نیست و از هرطریق ممکن باید تامین شود، دولت می‌تواند تبادل مالی برای تامین واکسن را به دلیل وجود تحریم‌ها از طریق کانال سوئیس و اینستکس که مانع واردات دارو و واکسن نمی‌شود، پیگیری کند.»
واکسن کدام کشورها در دسترس ماست؟
مسعود مردانی، عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا می‌گوید: «در پروسه دریافت واکسن، کشور ما که با محدودیت‌های مالی روبهروست، باید سعی کند بهترین و ارزان‌ترین واکسن‌ها را تهیه کند که البته جای نگرانی هم وجود ندارد و برای این کار، راه‌هایی وجود دارد؛ مثلا شرکت سازنده واکسن انگلیسی آکسفورد که در هندوستان تهیه می‌شود، به ایران قول داده است واکسن تولیدی شرکت را به قیمت مناسب و ارزان‌تر از سایر کشورها، در اختیار مردم ایران قرار دهد. یکی دیگر از کشور‌هایی که ایران می‌تواند واکسن تولیدی آن را تهیه کند، روسیه است که البته سازمان جهانی بهداشت هنوز آن را تایید نکرده است، اما به دلیل روابط مناسبی که با روسیه داریم، احتمال دریافت واکسن از این کشور هم زیاد است.
او می‌افزاید: شرکت داروسازی بریتانیایی - سوئدی آسترازنکا هم اعلام کرده است آماده فروش ۱۶ میلیون دوز واکسن به ایران است آن را بدون سود می‌فروشد؛ یعنی می‌گوید تنها هرچه خرج تهیه واکسن شده را پرداخت کنید و این اقدام بسیار خوبی در راه تهیه واکسن برای کشور ماست. یکی دیگر از گزینه‌های تهیه واکسن برای ایران، کواکس است که زیر نظر سازمان جهانی بهداشت است و دو سوم کشور‌های جهان عضو آن هستند. در این اتحادیه توصیه شده است که واکسن‌های تایید شده سازمان جهانی بهداشت، با قیمت یک پنجم قیمت واقعی در اختیار کشور‌هایی که دچار مشکل منابع مالی هستند قرار گیرد که ایران هم در این اتحادیه ثبت‌نام کرده است. با وجود این محققان داخلی ما هم در تلاش برای ساخت واکسن هستند، اما در خوشبینانه‌ترین حالت، تیرماه سال آینده واکسن داخلی محقق خواهد شد.»
واکسن به چه کسانی برسد
ملی گرایی در واکسیناسیون کرونا ترسی است که از ماه‌ها قبل به جان بسیاری از ملت‌های جهان افتاده. حالا حرف بر سر این است که نکند کشور‌های فقیر دنیا ازخرید واکسن جا بمانند و مجبور باشند تا زمانی که انتهایش معلوم نیست با کرونا بجنگند.
این ترس به نوعی درباره کشور خودمان نیز وجود دارد و برخی اظهارنظر‌های اخیر به آن دامنه است. مثل گفته‌های اخیر رئیس بانک مرکزی که گفته فعلا انتقال پول برای خرید واکسن دچار مشکلاتی است، یعنی در واقع کشورمان هنوز نتوانسته پولی را که باید در صندوق جهانی متعلق به واکسن کرونا پس‌انداز شود به آن واریز کند.
از این حرف و حدیث‌های ناامید کننده که بگذریم از یک سو امید ما به ساخت هرچه سریع واکسن کرونای وطنی است و از سوی دیگر به این که لزوما تک تک ما نیاز به تزریق واکسن نداریم. اما درباره این که بالاخره در صف دریافت واکسن چه کسانی جلوتر از دیگران بایستند نیز نظرات مختلفی وجود دارد از جمله این گفته محققان بین المللی که معلم‌ها، افراد شاغل در حمل و نقل عمومی، مراکز پر رفت و آمد خرید و کارکنان مراکز درمانی باید در اولویت دریافت واکسن باشند.
به گفته برخی دیگر از محققان البته کودکان و افراد مسن از بقیه افراد محق‌تر هستند. البته صاحب‌نظران کشورمان درباره گروه‌های اولویت دار به این وضوح اظهار نظر نمی‌کنند. مثلا حمید سوری، اپیدمیولوژیست در یادداشتی نوشته دریافت واکسن کرونا نیازمند مطالعات بومی است که از هم اکنون باید برای آن برنامه ریزی شود.
او می‌گوید اولویت‌بندی دریافت واکسن کرونا نه به میزان ثروت و دارایی مردم، نه موقعیت سیاسی و مدیریتی آنها و نه به ویژگی‌های جنسیتی و تحصیلی و مانند این‌ها مربوط است، ضمن آن که گروه‌های اولویت دار یک کشور الزاما در کشور ما اولویت ندارند. نسخه‌ای که او برای سر و سامان دادن به این وضع می‌پیچد، این است که اولویت‌ها براساس تحقیقات اپیدمیولوژی در سطح کشوری و استانی تعیین شود، نه این که مدیران نظر شخصی دهند.
تلاش‌های جهانی برای تولید واکسن کرونا
در میان خبر‌های مربوط به ساخت واکسن، نام چند کشور از همان ابتدا تا امروز تکرار می‌شود، کشور‌های عمدتا ثروتمند و قدرتمند به لحاظ علمی و فناوری.
آمریکا یکی از این کشورها بود که با همکاری یک شرکت داروسازی آلمانی مدعی ساخت واکسنی با تأثیرگذاری ۹۰ درصدی شد، هرچند امیدی که این کشف ایجاد کرده بود، خیلی زود به چالش کشیده شد. این واکسن با فناوری آر. ان.ای و ترکیبات ژنتیک تولیدشده که برای نگهداری به دمای منفی ۷۰ درجه نیاز دارد و فقط پنج روز ماندگار می‌ماند، دو صفتی که توزیع این واکسن را به معنی واقعی کلمه با چالش روبه‌رو کرده است.
نام دانشگاه آکسفورد نیز مدت‌هاست با واکسن کرونا پیوند خورده و به‌تازگی نیز اعلام‌شده واکسن ساخت این دانشگاه درحال‌توسعه است و در افراد مسن و جوان نیز ایمنی ایجاد کرده و حتی در افراد مسن عوارض جانبی کمتری دارد. این واکسن در حال سپری کردن فاز سوم آزمایش بالینی است که گفته می‌شود باعث ایجاد آنتی‌بادی‌های محافظ و سلول‌های تی در افراد ۱۸ تا ۵۵ سال و پاسخ‌های ایمنی قوی در آنها می‌شود.
و، اما بشنوید از چین، کشوری که هنوز زیر سایه اتهامات کرونایی نفس می‌کشد، ولی کرونا را باقدرت مهار کرده و حتی شکستش داده است.
گفته می‌شود چینی‌ها به‌زودی از فروش واکسن به کشور‌های مختلف پول خوبی به جیب می‌زنند که یکی از علل این پیش‌بینی، واکسن کروناواک ساخت چین است که هم‌اکنون در حال سپری کردن مراحل آزمایشی در سائوپائولوی برزیل است. چینی‌ها که در ترکیه و اندونزی نیز در حال آزمایش واکسن‌های خود هستند، اعلام کرده‌اند تا پایان سال جاری میلادی یعنی کمتر از یک ماه دیگر، واکسنشان قابل‌استفاده خواهد بود.
از تلاش‌های سرسختانه چین که بگذریم، شرکت بیوتکنولوژی مدرنای آمریکا نیز اواخر هفته گذشته اعلام کرد از میان ۳۰ هزار داوطلب فاز سوم آزمایش بالینی، ۲۵ هزار نفر پس از دریافت دوز اول واکسن، دوز دوم را دریافت کرده‌اند. این شرکت مدعی است در حال تولید واکسن کرونا برای همه مردم جهان است، نه‌فقط برای ملل گلچین شده.
اما اسرارآمیزترین و پرحرف و حدیث‌ترین واکسن کرونا را باید متعلق به روسیه دانست. مدیر مرکز تحقیقات ملی روسیه می‌گوید در ماه آذر پنج‌تا شش میلیون دوز واکسن تولید خواهد کرد که امکان واکسیناسیون ۷۰ درصد از دوره‌های پرخطر روسیه فراهم می‌شود.
واکسن ساخت روسیه اسپوتنیک ۵ نام دارد که مسؤولان بهداشتی این کشور امیدوارند طی ۱۰ تا ۱۲ماه آینده به مهار گسترده عفونت کرونا در این کشور منجر شود. البته رئیس مرکز بیوشیمی دانشگاه فدرال کریمه روسیه نیز از واکسن دومی نام می‌برد که «اپی‌واک کرونا» نام دارد و به‌جای تزریق می‌توان آن را استنشاق کرد.
جایی که واکسن ایرانی ایستاده
واکسن کرونای ساخت داخل هم‌اکنون در مرحله آزمایش انسانی است و این یعنی که دو مرحله قبل از آن با خوبی و خوشی پشت سرگذاشته شده است. مدتی قبل شمسی‌کوشکی، عضو کمیته اخلاق توزیع واکسن در سازمان جهانی بهداشت، فاز‌های مختلف ساخت واکسن را تشریح کرد و به زبان ساده توضیح داد که ساخت واکسن برای یک بیماری ناشناخته تا چه اندازه پیچیده است.
طبق گفته سخنگوی سازمان غذا و داروی کشورمان اکنون واکسن ایرانی که یک شرکت با دانشگاه‌های علوم پزشکی برای ساختش به توافق رسیده‌اند مشغول انجام فاز انسانی کار است، یعنی تزریق واکسن کرونای ایرانی به داوطلبان. البته برای تزریق واکسن به داوطلبان هیچ فراخوانی داده نشد و این کار در سکوت انجام شد که جهانپور علتش را حضور نیرو‌های داوطلب به اندازه کافی دانست؛ داوطلبانی که در مرحله اول کارآزمایی بالینی این واکسن وطنی از میان افراد ۱۸ تا ۵۰ سال که هیچ بیماری زمینه‌ای ندارند، انتخاب شده‌اند. اما این واکسن بالاخره چه زمانی مهر تایید می‌خورد و وارد چرخه واکسیناسیون کشور می‌شود، در پاسخ به این سوال حرف و حدیث‌های زیادی وجود دارد و عده‌ای عجولانه و عده‌ای محتاطانه درباره‌اش قضاوت می‌کنند. تازه‌ترین خبر در این‌باره را مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا دیروز اعلام کرد.
او گفت: علاوه بر واکسنی که ذیل ستاد اجرایی فرمان حضرت امام در حال تولید است و مجوز آزمایش انسانی را دریافت کرده، سه واکسن دیگر هم در آستانه دریافت مجوز مطالعات بالینی هستند که سرانجام یکی از آنها تا خرداد ۱۴۰۰ آماده تزریق همگانی می‌شود. طبق این گفته‌ها، ایرانیان باید شش ماه دیگر صبر کرده تا واکسن بومی کرونا را دریافت کنند.
جدل‌های شیک بر سر واکسن
حمیدرضا غلام‌زاده / کارشناس بین‌الملل
با توجه به عملکرد کشور‌های مختلف که در روز‌های ابتدایی شیوع کرونا شاهدش بودیم و نشان داد کشورها برای تهیه ماسک و تجهیزات دیگری مانند ونتیلاتور به هم رحم نکردند، طبیعتا این روند درباره واکسن کرونا هم اتفاق خواهد افتاد؛ بنابراین انتظار داریم دعوا و درگیری‌هایی گرچه به‌صورت شیک و غیر خشن، بین کشورها پیش بیاید. اما شرایط ایران در دستیابی به واکسن کرونا چگونه است؟ موضوع اصلی این است که ایران با تحریم تراکنش‌های بانکی روبهروست. درواقع درحالی‌که آمریکا می‌گوید منعی برای تأمین غذا و دارو وجود ندارد، اما در عمل، انتقال پول و دارو به لحاظ خطوط انتقالی در ایران با مشکل مواجه است. از طرف دیگر محموله‌های دارو و واکسن باید بیمه شوند، اما شرکت‌های بیمه نمی‌توانند این کار را در قبال ایران انجام دهند؛ یعنی هر شرکت دارویی که واکسن تولید کرده است، اجازه فروش واکسن به ایران را دارد، ولی نه می‌تواند پولش را دریافت کند، نه می‌تواند بارش را بیمه کند و نه خطوط باربری می‌توانند آن را به ایران منتقل کنند.
این همان مسیری است که آمریکا آن را برای ایران مسدود کرده است. یعنی در عمل راه ورود واکسن به ایران هموار نیست. ماجرایی که در برجام هم شاهدش بودیم به‌ظاهر تحریم‌ها برداشت‌شده بود، ولی ما تراکنش بانکی نداشتیم؛ اتفاقاتی که مخصوص به رئیس‌جمهور خاصی در آمریکا نیست و روندی کاملا آمریکایی است که در دوران مختلف شاهدش بوده‌ایم.
درنهایت به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت و جایگاهی که ایران دارد، احتمالا سازمان جهانی بهداشت به این موضوع ورود و تعدادی واکسن به ایران خواهد داد، اما طبیعتا حالتی عادی نخواهیم داشت که هرقدر بخواهیم پرداخت کنیم و به‌مرورزمان واکسن دریافت کنیم؛ اما مشخص است اگر نخواهند به ایران واکسن بدهند به لحاظ حقوق بشری، یک رسوایی بین‌المللی اتفاق خواهد افتاد.