حواستان به «سندرم خبر‌های بد» هست؟
_ فارس نوشت: در سالن انتظار یک مرکز درمانی که در روز‌های آغشته به ویروس لَزِج کرونا، بسیار خلوت‌تر از همیشه است، نشسته ام. مرد و زن نسبتاً جوانی وارد می‌شوند و با حفظ فاصله اجتماعی در صندلی‌های کناری می‌نشینند. لحظه‌ای نمی‌گذرد که زن شروع می‌کند و با هر دو دست بر سر و صورت خود می‌کوبد، بعد هم بی‌صدا گریه می‌کند. گویی لرزش شانه‌هایش دل حاضران را لرزانده باشد، توجه همه به سمت او جلب می‌شود. مردی که کنارش نشسته است، دست‌هایش را می‌گیرد و آرام آرام با او حرف می‌زند.
شما هم در ماه‌های اخیر چنین صحنه‌هایی دیده‌اید؟
بنا بر آمار‌های اعلامی از سوی وزارت بهداشت، کرونا روزانه حدود ۴۰۰ نفر را در ایران به کام مرگ می‌کشد. باز هم به قول وزارت بهداشتی‌ها یعنی در هر سه ثانیه سه نفر، زندگی بر روی کره خاکی را بدرود می‌گویند. گفتنش فقط به حرف راحت است چراکه در عمل، روزانه بیش از ۴۰۰ خانواده و بیش از ۴۰۰ فامیل و بیش از ۴۰۰ دوست و همکار و آشنا فقدان عزیزان را حس می‌کنند و از آنجا که احتمال قطعی ابتلا به کرونا ویروس در تجمعات، امکان گذر از مراحل سوگ را با دورهم جمع شدن و برگزاری مجالس ترحیم هم نمی‌دهد، هر عزیز از دست داده‌ای در لاک خود فرو رفته و بار مصیبت وارده را به تنهایی بر دوش می‌کشد.
همه این‌ها را یک طرف بگذاریم و به طرف دیگر ماجرا نگاهی بیندازیم:
در چند دهه اخیر، با روی کار آمدن تکنولوژی تلفن‌های همراه هوشمند، شاهد تمرکز بیشتر بر فضای مجازی و افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی هستیم. به طوری که نه فقط برای امور شخصی و غیر رسمی همچون گسترش ارتباطات مجازی بلکه برای رسمی‌ترین امور روزمره هم با بهره گیری از خدماتی از جمله دولت الکترونیک، ناچار به استفاده از این امکان شده ایم. تا جایی که با وجود همه فیلتر‌ها و محدودیت‌های اعمال شده، اکثریت افراد جامعه به ویژه جوانان، با نصب پیام‌رسان‌ها در تلفن‌های همراه یا تب‌لت‌ها و نوت‌بوک‌های خود، در گروه‌ها و کانال‌های بی‌شماری از گروه‌های دوستانه و فامیلی گرفته تا کانال‌های غیررسمی با هدف اطلاع‌رسانی در زمینه عملکرد افراد یا نهاد‌ها و گروه‌ها و کانال‌های خبری و... عضو شده اند. کاربران بی‌شمار شبکه اجتماعی اینستاگرام را هم به این‌ها اضافه می‌کنیم و به آمار فوتی‌ها برمی‌گردیم:
تصور کنید هموطنی را یا به دلیل ابتلا به کرونا و یا سایر دلایل فوت، با کمال تأسف از دست داده‌ایم. ادب، حس انسان‌دوستی، حس همدردی و یا تألم شدید روحی ناشی از فقدان آن عزیز، آن هم در دورانی که کرونا ارتباطات مجازی را وسعت بیشتری بخشیده است، سبب می‌شود تا از طریق پیام‌رسان‌ها در فضای مجازی، این ضایعه دردناک را به خانواده او تسلیت بگوییم و یا با برقراری تماس صوتی و تصویری، خود را در غم مصیبت‌دیدگان شریک کنیم. تا اینجای کار با انجام این عمل انسان‌دوستانه، اقدامی با بار روانی مثبت انجام داده‌ایم، اما وقتی بازتاب این همدردی را با نشر پیام‌های تسلیت در شبکه‌های اجتماعی در معرض اطلاع همه مخاطبان خود قرار می‌دهیم، چه اتفاقی می‌افتد؟ مسلماً از آن مخاطب آشنا تا آن مخاطب ناشناسی که صفحه من در اینستاگرام یا کانال من در تلگرام و واتساپ و ... را دنبال می‌کند در جریان قرار می‌گیرد که همکار من، مادرش را از دست داده است. مخاطبی که من و آن همکار را می شناسد، بیشتر و مخاطبی که نه من و نه آن همکار را می‌شناسد، اندکی کمتر، اما هر دو با شنیدن خبر فوت، به طور ناخودآگاه لحظه‌ای غمگین می‌شوند.
اگر آن همکار، یک رییس یا مدیر باشد، آن وقت پیام‌های تسلیت علاوه بر حس همدردی و نوعدوستی، جنبه انجام وظیفه و یا تملق هم به خود خواهد گرفت و تعداد آن‌ها به مراتب بیشتر خواهد شد، در نتیجه تعداد بیشتری از افراد، با اطلاع از خبر این فقدان، ماتم‌زده می‌شوند. حالا اگر پیام‌های تسلیت فقط به بستگان درجه یک آن همکار اختصاص پیدا نکرده و عمه آقای مدیر یا پسردایی خانم رییس را هم شامل شود، بازهم در یک سیر صعودی، تعداد افرادی که از خبر یک فقدان مطلع و بالطبع، ماتم‌زده خواهند شد، به مراتب بیشتر و بیشتر می‌شود.
می‌دانید صرفاً شنیدن این خبر‌های بد و احاطه شدن با واقعیت‌های مجازی، حتی اگر هیچکدام از مصیبت زدگان را نشناسیم، با ما چه می‌کند؟
در همین زمینه با یک مشاور خانواده به گفتگو نشسته‌ایم. امینه توقیری با اشاره به سندرم خبر‌های بد، گفت: مواجهه هر روزه و بیش از حد معمول آدمی با خبر‌های بد، می‌تواند او را دچار اختلال «سندرم خبر‌های بد» کند.
وی در توضیح افزود: هر چیزی که از حالت نرمال و عادی خارج شده و نشانه‌های خاصی را با خود حمل کند، می‌تواند نشانه‌ای از اختلال سندرم باشد و سندرم خبر‌های بد، از جمله سندرم‌هایی است که این روز‌ها با توجه به همه گیری ابتلا به کرونا و ترس‌ها و نگرانی‌های ناشی از آن، در حال شیوع است.
توقیری نشانه‌های سندرم خبر‌های بد را شبیه علایم افسردگی دانست و تنها تفاوت را طول مدت ابتلا عنوان کرد و افزود: افسردگی می‌تواند ۶ ماه یا بیشتر به طول بیانجامد حال آنکه طول درمان سندرم خبر‌های بد، دو الی سه هفته است.
این مشاور خانواده احساس خستگی، نفرت و انزجار نسبت به شرایط و محیط، تمایل افراطی به خواب، گریه‌های بی‌دلیل و احساس پوچی را از جمله نشانه‌های سندرم خبر‌های بد عنوان کرد و افزود: در مواردی این سندرم باعث افزایش مصرف کربوهیدرات و درنتیجه رفلاکس معده در افراد شده و سطح ترشح هورمون کورتیزول که به هرمون استرس مشهور است را بالا می‌برد.
توقیری تضعیف سیستم ایمنی را از جمله تبعات ترشح بیش از اندازه هورمون کورتیزول دانست و با اشاره به لزوم تقویت سیستم ایمنی برای مقابله با بیماری کرونا، خاطرنشان کرد: با توجه به شرایط فعلی کرونا، لازم است از هرچیزی که موجب تضعیف سیستم ایمنی می‌شود، دوری کنیم.
وی کاهش عمدی و خودخواسته مواجهه با خبر‌های بد را از جمله راهکار‌های مناسب برای پیشگیری از ابتلا به سندرم خبر‌های بد دانست و با اشاره به لزوم برنامه ریزی و زمان بندی مناسب برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، افزود: هرچه کمتر در جریان خبر‌های بد قرار بگیریم، افکار منفی و نگرانی‌های کمتری به ضمیر ناخودآگاه ما ورود کرده و کمتر در معرض ابتلا به این سندرم قرار می‌گیریم.
توقیری انجام ورزش‌های هوازی مثل پیاده‌روی و ورزش‌های کششی و ذهنی مثل یوگا را از دیگر راهکار‌های مناسب برای کاهش ابتلا عنوان کرد و افزود: با زندگی در زمان حال و تمرکز روی فعالیت‌های ساده‌ای که در حال انجام آن‌ها هستیم، میتوانیم ذهن را به صورت آگاهانه از توجه به اخبار منفی منحرف کنیم.