کرونا، از آغاز تاکنون

_ همشهری نوشت: در شرایطی که کشور‌های مختلف جهان در اروپا و آمریکا در حال دست‌وپنجه نرم کردن با موج‌های دوم و سوم شیوع بیماری کرونا هستند، زندگی در چین، کشوری که این ویروس برای نخستین‌بار در آنجا گزارش شد، ماه‌هاست که به وضعیت عادی بازگشته است.

 

چین در همان هفته‌های نخست با اعمال قرنطینه سختگیرانه و گرفتن تست از میلیون‌ها نفر سعی کرد که میزان سرایت ویروس را به صفر برساند. تصمیم قرنطینه ۷۶روزه شهر ۱۱میلیونی ووهان در ابتدا مورد انتقاد بسیاری از کشور‌ها قرار گرفت، اما در نهایت این روش نه‌تن‌ها در کشور کمونیست چین، بلکه در کشور‌های دمکراتیکی مانند کره‌جنوبی، ژاپن و نیوزیلند نیز جواب داد. در همه این کشور‌ها به غیر از اعمال قرنطینه اجباری و ردیابی بیماران، مردم ماسک زدن را جدی گرفتند و فاصله اجتماعی را رعایت کردند.

 

در روز‌ها و هفته‌های نخست شیوع کرونا در چین، شاید کسی فکرش را هم نمی‌کرد که این ویروس تبدیل به یک بحران جهانی شود و حالا بعد از یک سال هنوز کشور‌های پیشرفته اروپایی و آمریکایی نیز از کنترل آن عاجز باشند. روزنامه فایننشال‌تایمز در پرونده‌ای ویژه برای پیدا کردن جواب سؤال «آیا امکان مهار کرونا در جهان وجود داشت؟» ذره‌بین را روی روز‌های نخست شیوع این بیماری گذاشته تا عامل اصلی این بحران همه‌گیر را پیدا کند. براساس این گزارش تحقیقی که ۶‌ماه زمان برده، دولت چین اگرچه در کنترل کرونا در خاک خود موفق بوده، اما در روز‌های اول شیوع این بیماری با دست‌کم گرفتن آن، به این بحران دامن زده است.

مقامات چین نخستین مورد تأییدشده کرونا را مربوط به اول دسامبر ۲۰۱۹یعنی ۱۰آذر ۹۸می‌دانند، اما با توجه به اینکه خیلی از افراد مبتلا اصلا نشانه‌ای ندارند، هنوز نمی‌توان زمان دقیق آن را به‌طور قطعی تعیین کرد. درحقیقت هنوز مشخص نیست که نخستین‌بار چه‌کسی گربه یا مورچه‌خواری که ناقل ویروس از خفاش بوده را خورده و به این بیماری مبتلا شده است.

 

اوایل دی سال گذشته یعنی ۲هفته قبل از اینکه شی جین پینگ، رییس‌جمهور چین اعلام کند که یک بیماری تنفسی مرگبار جدید در یکی از شهر‌های پرجمعیت این کشور شایع شده، پزشکان در بیمارستان مرکزی ووهان متوجه یک مشکل شده بودند.

 

ساعت ۱۴روز ۸دی، دکتر یین وی، پزشک دپارتمان سلامت عمومی این بیمارستان، تماسی از یکی از همکارانش دریافت کرد مبنی بر اینکه ۴بیمار با نشانه‌های ذات‌الریه ویروسی که همه در یک بازار ماهی کار می‌کردند، مراجعه کرده‌اند. او فورا به ونگ ونیانگ، مسوول دولتی بهداشت منطقه خبر داد و مشخص شد که گزارش‌های مشابهی از بیمارستان‌های دیگر شهر هم به او رسیده بود.

 

۲ساعت بعد، ۳مورد جدید دیگر نیز شناسایی شد. ساعت ۸شب، مسوولان مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ووهان برای نمونه‌گیری از بیماران به بیمارستان آمدند. مسوولان این مرکز تا روز‌ها در جواب پیگیری دکتر یین، فقط می‌گفتند که همچنان منتظر باشید تا مقامات بالاتر دستور بدهند. بالاخره ۷روز بعد به پزشکان بیمارستان اجازه داده شد که فرم گزارش بیماری عفونی را برای همه آن بیماران پر کنند؛ تأخیری که انتقاد آن‌ها را به‌دنبال داشت. دکتر ونگ می‌گوید: «پزشکان بیمارستان مرکزی ووهان قصد داشتند در گزارش خود تقصیر را گردن من بیندازند، اما من کار اشتباهی انجام نداده بودم.» 

 

پزشکان بیمارستان مرکزی ووهان در روز‌های نخستی که مجوز اعلام موارد ابتلا را پیدا کردند، نمی‌دانستند که چه اطلاعاتی را به کدام مقامات باید گزارش بدهند. به گفته دکتر یین، مسوولان بهداشتی شهر و استان از آن‌ها خواسته بودند در گزارش‌های خود «محتاط» باشند.

 

در روز‌های بعد، مشکل بیمارستان فقط بیماران جدید نبود، روند ابتلای کادر درمان نیز آغاز شد؛ به‌طوری که تا ۴بهمن، ۵۶نفر بستری شده بودند. دکتر لی ونلیانگ، پزشک ۳۳ساله یکی از این افراد بود که به‌دلیل «پخش شایعه» درباره کرونا توبیخ شده بود و درنهایت هم بر اثر ابتلا به این ویروس درگذشت. مرگ او در اواسط بهمن خشم زیادی را در میان مردم برانگیخت.

در طول ۳هفته نخست ژانویه یعنی اواخر آذر و اوایل دی، مقامات چین خطر انتقال انسانی را دست‌کم گرفته بودند. دولت چین درنهایت ۱۳دی رسما به سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که «ذات‌الریه شدید» بدون علت مشخص در شهر ووهان، مرکز استان هوبئی کشف شده است.

 

به گفته مقامات حزب کمونیست چین، رییس‌جمهور این کشور ۱۷دی در نشست این حزب دستوراتی درباره شیوع کرونا در ووهان داده و از مسوولان خواسته بود ریشه ویروس و فرایند سرایت آن را شناسایی کنند. ۷روز بعد یعنی یک روز بعد از اینکه اعلام شد این ویروس به خارج از چین هم راه پیدا کرده و در بانکوک مشاهده شده، مقامات عالی‌رتبه این کشور در نشستی محرمانه در پکن گردهم آمدند و از خطر انتقال بالای این ویروس بین انسان‌ها ابراز نگرانی کردند؛ این در حالی بود که جشن سال نوی چین روز ۲۸دی با شرکت ۴۰هزار خانواده در ووهان برگزار شد.

 

خیلی از کارشناسان، دولت چین و سازمان بهداشت جهانی را محکوم می‌کنند که در آن زمان سرعت بالای انتقال کرونا را دست‌کم گرفته بودند. مقامات این سازمان در آن روز‌ها می‌گفتند که تحقیقات اولیه که توسط مقامات محلی انجام شده نشان می‌دهد هیچ نشانه آشکاری از انتقال فرد به فرد ویروس وجود ندارد. ماریا ون کرخوف، مسوول بخش بیماری‌های نوظهور سازمان بهداشت جهانی، ۲۴دی در یک کنفرانس خبری گفت که سرایت انسان به انسان این بیماری «محدود» بوده است. اما در نهایت ۶روز بعد، یعنی ۳۰دی، دولت چین برای نخستین‌بار سکوت خود را درباره سرعت انتقال ویروس کرونا شکست و سرایت انسان به انسان آن را تأیید کرد.

 

این تازه آغاز مرحله همه‌گیری بود. دولت چین همچنان سعی در کم‌اهمیت جلوه دادن موضوع داشت و از سوی دیگر، موضع دیگر کشور‌ها و اعلام وضعیت بحرانی سلامت در جهان و محدودیت‌های سفر برای مردم چین را واکنشی «افراطی» می‌دانست. در همین حال، تدروس آدهانوم قبریسوس، مدیرکل سازمان بهداشت جهانی ۸بهمن در جریان یک نشست با رییس‌جمهور چین، از این کشور برای «جدی گرفتن» کرونا و «شفافیت» دولت درباره انتشار اطلاعات مربوط به ویروس تشکر کرد.

 

راس آپشور، کارشناس سلامت عمومی دانشگاه تورنتو و مشاور سازمان بهداشت جهانی معتقد است که چین همیشه نفوذ سیاسی زیادی بر این سازمان داشته و این نفوذ به‌ویژه بعد از اینکه ترامپ بهار امسال اعلام کرد که کمک‌های آمریکا به سازمان بهداشت جهانی را قطع می‌کند، بیشتر هم شد: «مشکل، نبود توازن قدرت است؛ در یک طرف چین قدرتمند وجود دارد و در طرف دیگر مدیرکل سازمان بهداشت جهانی.»

 

یکی از مشاوران وزارت بهداشت چین معتقد است: «دولت چین، به‌ویژه در سطح محلی، توانایی خوبی برای ارتباط گرفتن با مردم هنگام بروز بحران ندارد. وظیفه اصلی دپارتمان‌های محلی حفظ قدرت حزب کمونیست است، نه شفاف‌سازی. این همه‌گیری ضعف این سیستم را آشکار کرد.»

منتقدان رییس‌جمهور و حزب کمونیست چین ازجمله ترامپ، معتقدند که آن‌ها می‌توانستند همان اوایل زمستان سال گذشته جلوی انتشار ویروس را بگیرند. بسیاری این بحران را نتیجه سیاست‌های مستبدانه دولت چین و پنهان‌کاری حزب کمونیست می‌دانند. دولت چین، اما در واکنش به این انتقاد‌ها و در دفاع از خود می‌گوید که آن‌ها با شرایط پیچیده و ویروس نوظهوری روبه‌رو بودند. برخی کارشناسان نیز معتقدند که چین در شرایطی که هنوز از چیزی مطمئن نبوده، نمی‌خواسته در جهان نگرانی ایجاد کند. دکتر دیل فیشر، متخصص بیماری‌های عفونی در بیمارستان دانشگاه ملی سنگاپور معتقد است: «یادمان نرود که این یک ویروس نوظهور بود، پس طبیعی بود که مقامات رسمی تا مطمئن نشده‌اند، وضعیت هشدار اعلام نکنند.»

 

به گفته یکی از چهره‌های دانشگاهی چین که مشاور وزارت بهداشت این کشور نیز هست، همان روز‌های بعد از شناسایی بیماران در بیمارستان مرکزی ووهان، مقامات در حال بحث بودند که موضوع را اعلام عمومی کنند یا نه؛ کاری که تا هفته‌ها بعد یعنی آخر دی انجام نشد. او که نخواست نامش فاش شود، گفت: «اطلاعاتی که از ووهان رسیده بود، مبهم بود؛ بنابراین مقامات برای پیشگیری از ایجاد ناآرامی ترجیح دادند دیرتر اطلاع‌رسانی کنند.»

یکی از سؤال‌هایی که همیشه درباره کرونا مطرح می‌شود، این است که چرا درحالی‌که از ۹دی تا ۲بهمن، ۴۶۵هزار نفر از ووهان به ۱۰شهر دیگر از پکن در شمال تا سانیا در جنوب، پرواز کرده بودند، این ویروس در دیگر مناطق چین به اندازه ووهان شایع نشد؟ یک‌ماه بعد از شیوع ویروس در ووهان، همه استان‌های چین درگیر شده بودند. آمار مبتلایان خیلی بیشتر از آمار رسمی دولت بود؛ زیرا قرنطینه سختگیرانه از اوایل تا اواسط بهمن موجب شده بود که خیلی از موارد ثبت نشود، اما همین قرنطینه موجب شد که جلوی گسترش انتقال ویروس گرفته شود و موارد ابتلا در شهر‌های دیگر بیشتر نشود.

 

کشور‌هایی مانند کره‌جنوبی، تایوان و سنگاپور نیز که ترکیبی از قرنطینه سهل‌گیرانه، منع سفر و ردگیری بیماران را اعمال کردند، موفق بودند. اما در کشور‌هایی مانند آمریکا که فقط روی قوانین منع ورود مسافر تأکید کردند، شیوع ویروس سرعت گرفت.

 

دکتر فیشر معتقد است: «کشور‌های آسیای جنوب‌شرقی، ویروس را از همان ماه‌های اول جدی گرفتند، اما بیشتر کشور‌های دیگر واقعیت را نپذیرفتند. ما در گزارشمان در زمستان گفتیم که این ویروس می‌تواند آثار مخربی روی سلامت، اجتماع و اقتصاد داشته باشد، اما جهان هنوز هم برای مقابله با آن آماده نیست.»

 

دکتر ونگ نیز می‌گوید: «کشور‌ها می‌توانستند مانند تایوان و کره‌جنوبی برای مقابله با کرونا مهیا شوند، اما بیشتر آن‌ها این کار را نکردند؛ ازجمله آمریکا که ویروس به کاخ‌سفید هم راه پیدا کرد و حتی رییس‌جمهور این کشور هم مبتلا شد.»