۱۰ راه موثر برای افزایش علاقه کودکان به علم

_  آنا نوشت: علم و دانش همیشه مسایل لذت‌بخشی برای بچه‌ها بوده است. کودکان خردسال به طور بالقوه، دانشمندان علوم طبیعی محسوب می‌شوند! آن‌ها سوال می‌کنند، حشرات و چیز‌های عجیب را از بیرون به داخل منزل می‌آورند و درباره دنیای اطراف خود کنجکاو هستند. اما متأسفانه بسیاری از بچه‌ها با کمی بالا رفتن سن، به تدریج علاقه خود به علم از دست می‌دهند. شاید، چون بعد از آن  علوم را فقط یک جور تکلیف مدرسه می‌بینند. شاید هم تحت تأثیر مشکلات اقتصادی والدین‌شان، در ذهن خود به این نتیجه می‌رسند که علم به درد زندگی‌شان نمی‌خورد. اما ما به عنوان والدینی مسوول وظیفه داریم آن‌ها را به مسیر صحیح هدایت کنیم. صرف‌نظر از این وظیفه انسانی، دین مبین اسلام نیز ما را به ترویج علم دعوت کرده است. در این گزارش راه و روش‌هایی پیشنهاد می‌شود که براساس آن می‌توانید به فرزندان خود یادآوری کنید علم در همه جا وجود دارد. بین خودمان بماند؛ بیشتر این موارد برای بزرگسالان نیز جالب توجه خواهد بود!

از میکروسکوپ استفاده کنید

از باغچه منزل یا حوض و یا جوی اطراف خانه از مواد گیاهی، زمینی، و حتی جانوری را جمع کنید و به خانه بیاورید. اجازه دهید بچه‌ها از طریق لنز میکروسکوپ به آن‌ها نگاه کنند. آن‌ها از آنچه می‌بینند شگفت‌زده خواهند شد. آن‌ها را تحریک کنید تا به این موضوع فکر کنند که چرا بعضی از گیاهان و حیوانات فقط در مکان‌های خاصی پیدا می‌شوند. به عنوان مثال، این جانوران تک سلولی در آب چه می‌کنند. دقیق و حیرت‌آور و در عین حال بسیار ریز روی بال یک حشره مُرده را به آن‌ها نشان دهید. در مورد ارگانیسم‌های مختلف صحبت کنید. اگر میکروسکوپ استاندارد ندارید، یک میکروسکوپ جیبی یا ذره‌بین ارزان قیمت را از لوازم تحریر محله خود یا حتی اینترنت خریداری کنید. قیمت میکروسکوپ‌های استاندارد هم در برخی سایت‌ها با تخفیف می‌شود.

اردو‌های علمی

کودکان عاشق هم‌سفر شدن با افراد همسن خود هستند؛ بنابراین یکی از روش‌های خوبِ تعلیم علم به کودکان در طول اردو‌ها است. بچه‌ها در قالب اردو با بچه‌های دیگر همکاری می‌کنند و از کشف مسایل علمی لذت می‌برند؛ بنابراین سرگرمی و علم در یک‌جا تلفیق می‌شود. در تهران برخی از خانه فرهنگ و فرهنگسرا‌ها و بنیاد‌های علمی چنین اردو‌هایی را تدارک می‌بینند. اما اگر خارج از تهران یا در شهر‌های کوچک سکونت دارید، با مدیر و ناظم و مربی علوم مدرسه صحبت کنید و تا جای ممکن آن‌ها را تحت فشار قرار دهید (البته پس از دوران کرونایی) تا چنین برنامه‌های علمی/تفریحی را در دستور کار خود قرار دهند.  

بازدید از موزه تاریخ طبیعی و موزه علم

کودکان همیشه به تاریخ علاقه‌مندند. شاید در ایران نتوانید جمجمه و اسکلت دایناسور‌ها را پیدا کنید.  اما موزه‌های تاریخ طبیعی یا موزه‌های علمی در بیشتر شهر‌های بزرگ پیدا می‌شود. به طور کلی، موزه‌های تاریخ طبیعی تمرکز زیادی بر بوم‌شناسی، زمین‌شناسی، دیرین‌شناسی و گاهی انسان‌شناسی دارند. موزه‌های علمی غالباً گستره وسیعی از رشته‌های مختلف را شامل می‌شوند و همه علوم را در خود جای می‌دهند. برخی از موزه‌های علمی دارای پروژکتور و وسایل پخش فیلم هستند و  مستندات علمی پخش می‌کنند. هر دو موزه معمولاً دارای آزمایش‌های تعاملی منحصر به فردی هستند که هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان تدارک دیده شده‌اند.  

فیلم و کتاب علمی‌تخیلی

اگرچه اغلب فیلم‌های مشهور رده سنی کودک و نوجوان کاملاً بی‌اثر و تنها سرگرم کننده هستند، اما هر از چندی فیلم‌های علمی‌تخیلی پرفروشی نیز ساخته می‌شود که تا حدی در براساس علوم واقعی پایه‌ریزی شده است. تماشای این فیلم‌ها فرصت مناسبی است تا کودکان را به موضوعات علمی علاقه‌مند کنیم. کتب علمی‌تخیلی رده کودک و نوجوان نیز نقش مشابه و حتی عمیق‌تری را ایفا می‌کند. وقتی پیشرفت‌های علمی که هنوز محقق نشده‌اند را در فیلم یا کتاب مشاهده کردید از کودک بخواهید با تفکری انتقادی در مورد امکانپذیر بودن ایده‌های آن بحث کند. آیا واقعاً می‌توانیم انفجار‌ها را در فضا، جایی که اتمسفری وجود ندارد بشنویم؟ مرد عنکبوتی چطور توانایی‌های شبیه به عنکبوت پیدا کرده است؟ این فرایند‌ها را می‌توان به سادگی در اینترنت جستجو کرد!

پیاده‌روی در طبیعت

یک پیاده‌روی طولانی در طبیعت فرصتی عالی را برای گفتگو در مورد مسایل علمی را فراهم می‌کند. شما می‌توانید در مورد طیف گسترده‌ای از موضوعات مانند زیستگاه‌های حیوانات، فتوسنتز، تغییر فصل، شکارچیان و زمین‌شناسی محلی بحث کنید. با دوربین‌های موبایل از چیز‌های جالبی که می‌بینید عکاسی کنید. آیا تمام درختان، گیاهان، حشرات و پرندگانی که در طول مسیر به آن‌ها برخورده‌اید می‌شناسید؟ در غیر اینصورت، از آن‌ها عکس بگیرید و هنگامی که به خانه برگشتید سعی کنید گونه‌ها را شناسایی کنید. حتی می‌توانید یک ذره‌بین و قطب‌نما به همراه داشته باشید. به علاوه در چنین سفری، شما و فرزندتان از هوای تازه لذت خواهید برد و کمی ورزش خواهید کرد.

یک شهروند-دانشمند

برخی از پروژه‌های تحقیقاتی برای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها به افراد زیادی نیاز دارند. هر کسی می‌تواند «شهروند-دانشمند» شود و در این پروژه‌ها شرکت کند. برخی از پروژه‌ها حتی به شرکت‌کنندگانی نیاز دارند که در مکان‌های مختلف زندگی کنند. متأسفانه هنوز در داخل کشور ما این قبیل از پروژه‌ها جا نیفتاده است. در این پروژه‌ها از جمع‌آوری نمونه‌های گیاهان محلی یا حشرات گرفته تا شناسایی و مرتب‌سازی تصاویر حیوانات و فضا و... توسط افراد غیرحرفه‌ای انجام می‌شود. اگرچه این فرصت در کشور ما چندان فراهم نمی‌شود، اما پروژه‌های آنلاین علمی زیادی در زیرشاخه رایانش داوطلبانه (Volunteer Computing) وجود دارد که کار‌های مشابه پژوهشی را از طریق اشتراک‌گذاری کامپیوتری امکانپذیر می‌سازد.

بازی‌های علمی

بازی‌های علمی زیادی وجود دارد که از طریق اینترنت و لوازم تحریر‌ها فروخته می‌شود! همه بازی‌های میزی (Board Games) ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی ندارند، اما تعداد زیادی بازی (هم بازی‌های آنلاین و هم بازی‌های میزی) مبتنی بر علم وجود دارد. به عنوان مثال، در بازی میزی  Strain نوعی بازی کری است که بازیکنان در آن میکروارگانیسم می‌سازند و در کنار سرگرمی بحث‌های زیست شناسی را می‌آموزند.

تبدیل آشپزخانه به آزمایشگاه

این پیشنهاد شاید چندان مورد علاقه مادران نباشد، اما پیشنهادی جذاب به شمار می‌آید! آشپزخانه‌ها مکانی مفید برای اجرای آزمایش‌های علمی ساده، اما جذاب هستند. با جستجو «آزمایش‌های علمی آشپزخانه» در گوگل با گنجینه‌ای از آزمایش‌های مختلف سرگرم‌کننده و گاهاً ویدیویی روبرو خواهید شد. تولید آتشفشان با استفاده از جوش شیرین و سرکه یکی از مشهورترین آزمایش‌ها است. اکثر لوازم مورد نیاز برای هر آزمایش را می‌توان در کابینت منزل پیدا کرد و یا با قیمت کمی از فروشگاه‌های مواد غذایی محلی خریداری کرد.

تذکر: فراموش نکنید کدبانوی منزل را در جریان آزمایش خود قرار دهید.  

تهیه کیت علمی

تنوع آزمایش‌های علمی گسترده است و برای آزمایشات بیشتر می‌توانید مجموعه‌های مختلفی از کیت‌های علمی کودکان را تهیه کنید. این کیت‌ها نسبتاً ارزان‌قیمت هستند و معمولاً تمام مواد مورد نیاز برای انجام هر آزمایش را در خود دارند. تقریباً برای هر رشته‌ای چنین کیت‌هایی وجود دارد، از نجوم، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی گرفته تا پزشکی قانونی و زمین‌شناسی.   

با فرزندان خود بیاموزید

مهمترین چیزی که باید به یاد داشته باشیم این است که علم در اطراف ماست، بسیاری از وسایلی که روزانه با آن‌ها سر و کار داریم از طریق علمی ساخته شده‌اند. همچنین هر آنچه می‌بینید، بو می‌کنید، لمس می‌کنید، مزه می‌کنید یا می‌شنوید فرصتی برای یک تحقیق علمی است. فرزند خود را به پرسیدن سوالات بیشتر تشویق کنید. چه چیزی باعث ایجاد رنگین کمان می‌شود؟ چه چیزی باعث می‌شود بالن‌ها پرواز کنند؟ حتی ممکن است خودتان  جواب را ندانید، اما می‌توانید جواب را در کنار فرزندتان پیدا کنید. جهان و زندگی ما مثل یک معجزه است و برای هر معلولی یک علت وجود دارد و از شانس خوبِ ما، علم همه جنبه‌های زندگی را لمس می‌کند. به کودک خود لذت علم را بیاموزید!