باران می‌تواند کرونا را منتقل کند؟
- روزنامه همشهری نوشت: با آغاز فصل سرما در دورانی که جهان درگیر یک همه‌گیری ویروسی غیرمنتظره است، این پرسش‌ها بیشتر از همیشه در میان افراد مطرح می‌شوند که دست‌کم برای پرسش اول هیچ جواب قطعی‌ای وجود ندارد؛ زیرا تا به امروز پژوهش‌های محدودی در مورد تأثیر شرایط اقلیمی بر تشدید همه‌گیری‌ها یا شیوع بیماری‌ها انجام شده است؛ برای مثال آنفلوآنزای ۱۹۱۸ که به مرگبارترین همه‌گیری تاریخ مشهور است، از زوایای بسیاری مورد‌بررسی قرار گرفته‌است، اما تا همین تازگی‌ها، یعنی تا ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۰ پژوهشی مدون درباره تأثیر عوامل محیطی و اقلیمی بر تشدید انتقال این بیماری انجام نشده بود؛ پژوهشی که نتایج آن می‌توانند در دوران همه‌گیری کرونا کاملا کاربردی باشند.
محل اختفای ویروس‌ها در جو زمین
پیش از پرداختن به نتایج این پژوهش، بهتر است به نتیجه پژوهشی دیگر که در سال ۲۰۱۸ توسط محققان دانشگاه بریتیش کلمبیا انجام شد اشاره کنیم. محققان در آن سال دریافتند حجم زیادی از ویروس‌ها و باکتری‌ها در لایه‌ای از اتمسفر زمین شناورند و ممکن است تحت‌تأثیر عوامل مختلف، از جمله باران به زمین ببارند. به گفته کرتیس ساتل، ویروس‌شناس دانشگاه بریتیش کلمبیا، لایه تروپسفر آن بخش از اتمسفر است که باید به‌خاطر بارش ویروس بر زمین، مورد‌سرزنش قرار‌گیرد. درون هر مترمربع از این لایه میلیارد‌ها ویروس و ده‌ها میلیون باکتری به کمک ذرات ارگانیک سبک وزن و گاز‌ها تجمع می‌کنند. زمانی که میکروب‌ها به ارتفاع بیش از ۲ تا ۳ هزارمتری از سطح زمین رسیدند، می‌توانند در مسافت‌های بسیار طولانی حرکت‌کنند؛ یعنی در عمل می‌توانند نوعی بیماری را از یک قاره به قاره‌ای دیگر منتقل کنند. از سویی دیگر، یکی از راه‌های شیوه‌های انتقال ویروس که در فیلم‌ها و سریال‌های علمی-تخیلی مانند سریال دانمارکی «باران» همواره مورد توجه بوده است، بارش باران است. با آگاهی از این موضوع که یکی از لایه‌های اتمسفر مخزنی بیکران از میلیارد‌ها میکروب است، این ایده می‌تواند از وادی تخیل به قلمرو واقعیت نزدیک‌تر شود. در حقیقت به گفته ساتل، باران از توانایی انتقال ویروس برخوردار است و همین قابلیت باران بوده است که زمین را به سیاره‌ای زنده و سبز تبدیل کرده‌است. این یعنی ویروس‌هایی که از طریق باران منتقل می‌شوند، برای انسان بی‌ضرر هستند، اما نتیجه پژوهش محققان هاروارد درباره آنفلوآنزای ۱۹۱۸ که در سپتامبر ۲۰۲۰ در نشریه ژئوهلت منتشر شد، نشان می‌دهد چندان هم نمی‌توان نسبت به تأثیر باران و توانایی‌هایش در تشدید همه‌گیری‌ها بی‌تفاوت بود.
باران؛ نیروی کمکی یک همه‌گیری مرگبار
همه‌گیری آنفلوآنزای ۱۹۱۸ همزمان بود با سال‌های آخر جنگ جهانی اول؛ رویدادی که تمامی لحظات آن به دقت ثبت شده‌اند. از این‌رو حتی از روی عکس‌های موجود هم می‌توان به راحتی فهمید که در آن سال‌ها دمای هوا در میدان‌های جنگ به‌شدت پایین بوده و دائما باران می‌باریده است. اکنون محققان دانشگاه هاروارد به این نتیجه رسیده‌اند که هوای سرد و بارندگی که بخشی از یک ناهنجاری اقلیمی نادر بوده و بین سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۹ رخ داده، به‌شدت همه‌گیری ۱۹۱۸ کمک کرده است.
به گفته الکساندر مور، محقق ارشد این پژوهش از دانشگاه هاروارد، یافته‌های به‌دست آمده از بررسی لیزری ترکیبات شیمیایی هسته‌های یخی آلپی و مقایسه این یافته‌ها با آمار مرگ‌ومیر ناشی از همه‌گیری ۱۹۱۸ نشان داد سرد و مرطوب بودن هوا برای مدتی طولانی منجر به اوج گرفتن مرگ‌ومیر افراد در اثر ابتلا به آنفلوآنزای ۱۹۱۸ شده است. موج دوم همه‌گیری آنفلوآنزای ۱۹۱۸ که کشنده‌ترین موج آن بوده هم با بارش‌های سنگین باران همزمان بوده‌است. آنچه محققان دریافتند این بود که سرمای شدید هوا در طول این دوره منجر به تغییر الگوی مهاجرت پرندگان، به‌ویژه مرغابی‌های کله‌سبز یا مالارد که اصلی‌ترین ناقلان ویروس ۱۹۱۸ بودند شده بود و این به معنی آلوده‌شدن ذرات آب از طریق این جانداران و گسترش ویروس از طریق بارش شدید باران و هوای سرد بوده‌است؛ یافته‌ای که احتمال صادق بودن آن درباره ویروس کرونا می‌تواند نگران‌کننده باشد.
تأثیر باران بر شیوع کووید-۱۹
فیلیپ لاندریگان، مدیر برنامه سلامت عمومی جهانی در کالج بوستون در واکنش به یافته محققان دانشگاه هاروارد می‌گوید: این ایده که بارش شدید باران می‌تواند شدت پخش شدن ویروس کرونا را افزایش دهد، قابل‌توجه است؛ زیرا تا به امروز آنچه درباره ویروس کرونا مشخص شده این است که این ویروس در هوای مرطوب بیشتر از هوای خشک دوام می‌آورد. از این‌رو دور از انتظار نیست که رطوبت و سرمای بالای هوا منجر به تشدید روند انتقال بیماری شود؛ همانطور که درمورد آنفلوآنزای ۱۹۱۸ رخ داد.
در حقیقت میان الگوی همه‌گیری ۱۹۱۸ و کووید-۱۹ شباهت‌های ترسناکی وجود دارد و این شباهت‌ها زمانی ترسناک‌تر می‌شوند که بسیاری از کشور‌هایی که موج‌های دوم و سوم همه‌گیری کووید-۱۹ را تجربه می‌کنند، در نیمکره‌شمالی سیاره واقع شده‌اند؛ منطقه‌ای که رو به سردتر شدن گذاشته است و فصل سرما و آغاز توفان‌های سهمگین با شدت گرفتن همه‌گیری همزمان خواهد‌شد.
به گفته مور، تغییرات اقلیمی قطعا احتمال تشدید انتقال بیماری‌های واگیردار را افزایش خواهد داد، اما نه مستقیما از طریق بارش باران. به گفته این محقق، همان الگو‌های آب‌و‌هوایی که منجر به تشدید همه‌گیری ۱۹۱۸ شد اکنون نیز در حال وقوع هستند.
از سویی دیگر، سازمان جهانی بهداشت بار‌ها بر سنگین بودن قطرات مایعی که حامل ویروس کووید-۱۹ هستند تأکید داشته است. حتی پژوهش‌های جدیدی که درباره معلق ماندن ویروس در هوا در نشریه لنست منتشر شده تأکید دارد که ویروس کرونا تحت شرایطی خاص، یعنی بسته بودن فضا، جریان نداشتن هوا و نبود سیستم تهویه مناسب، ممکن است در هوا معلق شده و از طریق هوا به افراد منتقل شود. از این‌رو نمی‌توان احتمال داد بارش باران مستقیما ویروس را از مکانی به مکان دیگر منتقل کند، اما مشابه آنفلوآنزای ۱۹۱۸ ممکن است بارش باران و افزایش رطوبت هوا به‌صورت غیرمستقیم بر بقای بیشتر ویروس در محیط و بالارفتن احتمال ابتلای افراد به شیوه‌های مختلف کمک کند.
باران‌های بیماری‌زا
به گفته محققان دانشگاه هاروارد، کووید-۱۹ تنها بیماری عفونی‌ای نیست که تحت‌تأثیر تغییرات اقلیمی قرار‌می‌گیرد. بیماری‌هایی مانند زیکا یا تب دانگ در اصل توسط حشرات منتقل می‌شوند، اما تغییرات ایجاد شده در آب‌و‌هوای جهان و رویداد‌های ناگهانی آب‌و‌هوایی می‌توانند باعث تغییر الگوی مهاجرت حشرات ناقل شوند و به این شکل بیماری وارد مناطقی کاملا جدید شود. همچنین بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بارش باران می‌تواند بر انتقال و شیوع عوامل عفونی تأثیرگذار باشد و دمای هوا هم بر رشد و بقای آنها اثرگذار است. مالاریا یکی از بیماری‌هایی است که از تغییرات اقلیمی تأثیری مستقیم می‌گیرد؛ برای مثال در اوایل قرن ۲۱، منطقه پنجاب در هندوستان همه‌گیری‌های تناوبی مالاریا را تجربه کرد و محققان بارش شدید باران و تشدید رطوبت هوا را عامل اصلی ایجاد موج همه‌گیری مالاریا اعلام کردند؛ زیرا آب‌و‌هوای بارانی و مرطوب تولیدمثل و مدت بقای حشره را افزایش می‌دهد.
همچنین، پس از وقوع ال‌نینو، خطر همه‌گیری مالاریا پنج‌برابر شد. به‌طور کلی، بارش باران به‌صورت مستقیم بر انتقال یا ایجاد بیماری‌ها تأثیر ندارد، اما با ایجاد نوسانات دمایی، تغییر در محیط‌زیست، مانند ایجاد سیلاب و یا گودال‌های آب به‌ویژه در مناطقی که از سیستم فاضلاب ناکارآمد برخوردارند یا ایجاد تغییر در زیستگاه ناقلان بیماری‌ها می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم شدت ابتلا به بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزا، تب شالیزار، تب دانگ، وبا، تیفوئید و مالاریا را از طریق بالا‌بردن شانس تماس انسان‌ها با عوامل بیماری‌زا افزایش دهد. برای مثال جاری شدن سیلاب در محل زندگی ممکن است آلودگی‌ها را از جایی به جای دیگر منتقل سازد و احتمال تماس افراد با آب‌های آلوده به این شیوه افزایش پیدا‌کند. حتی ممکن است احتمال انتقال آلودگی به آب آشامیدنی و مواد غذایی در فصل‌های پرباران و سرد افزایش پیدا‌کند و افراد از طریق خوردن و آشامیدن به انواع این بیماری‌ها مبتلا شوند. همچنین تغییر دما و میزان رطوبت و شانس بیشتر بقای عوامل بیماری‌زا را هم نباید فراموش کرد. مجهز بودن به انواع پوشش‌های مناسب روز‌های بارانی، رعایت بیشتر بهداشت فردی، ضد‌عفونی کردن بیشتر سطوح در خانه در فصل‌های سرد، شست‌وشوی بیشتر مواد غذایی و دقت بالاتر در طبخ آنها، خودداری از مصرف غذا‌های خیابانی، و جلوگیری از ورود حشرات به محل زندگی، راهکار‌هایی هستند که می‌توانند در کنترل ابتلا به انواع بیماری‌های روز‌های بارانی مؤثر واقع‌شوند.