هیولای داعش بیدار می‌شود؟
- روزنامه جام جم نوشت: حمله تروریستی اخیر به دانشگاه کابل و به عهده گرفتن مسؤولیت آن از سوی داعش بار دیگر نگاه‌ها را به این گروه تروریستی جلب کرده است.
در حمله چند روز قبل به دانشگاه کابل بیش از ۲۰ نفر کشته و ده‌ها نفر زخمی شدند و این رویداد تلخ‌بار دیگر زنگ هشدار بازگشت داعش را بلندتر از گذشته به صدا درآورد. از ۳۰ آبان ۹۶ که فرمانده میدانی مقابله با تروریسم یعنی شهید حاج قاسم سلیمانی در نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب، پایان داعش در عراق و سوریه را اعلام کرد، حدود سه سال می‌گذرد. در این مدت همان‌طور که رهبر انقلاب در پاسخ به نامه فرمانده فقید نیروی قدس سپاه اعلام کردند تروریست‌ها و حامیانشان بیکار ننشسته‌اند، آن‌ها که با سرمایه‌گذاری سنگین این توطئه شوم را تدارک دیده بودند آرام نخواهند نشست و سعی خواهند کرد آن را در بخشی دیگر از این منطقه یا به شکلی دیگر دوباره به جریان افکنند.
یکی از بزرگ‌ترین خدمات حامیان داعش به تروریست‌ها را می‌توان ترور سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی از سوی آمریکا دانست که جان دوباره‌ای به تروریست‌ها بخشید. این اقدام در کنار بی‌توجهی برخی کشور‌ها به بازگشت داعش و همچنین پشتیبانی‌هایی که از سوی برخی کشور‌های منطقه از تروریست‌ها صورت می‌گیرد خطر بازگشت داعش را بیش از قبل، جدی کرده است و اکنون علاوه بر سوریه و عراق که در سال‌های نه‌چندان دور در آتش جنایات داعش می‌سوختند برخی دیگر از کشور‌های منطقه نیز با خطر قدرت گیری داعش روبه‌رو هستند. در این گزارش نگاهی به این کشور‌ها انداخته و بررسی کرده‌ایم که داعش چگونه در حال افزایش قدرت خود در این کشورهاست.
آسیای میانه و قفقاز
یکی از هشدار‌هایی که رهبر انقلاب در همان سال‌های قدرت‌نمایی داعش مطرح کردند، گسترش فعالیت این گروه به سایر کشور‌های منطقه از جمله کشور‌های آسیای‌میانه بود و اکنون پس از چند سال درستی هشدار رهبری، مشخص شده‌است. رهبر انقلاب‌اسلامی طی دیدار رئیس جمهور روسیه در سال ۹۴ هشدار دادند اگر تروریست‌هایی که این جنایات را در سوریه مرتکب می‌شوند سرکوب نشوند، دامنه فعالیت‌های مخرب آن‌ها به آسیای‌میانه و مناطق دیگر گسترش خواهدیافت.
در سال‌های گذشته تحرکات تروریستی داعش و حرکت از شرق و جنوب افغانستان به شمال این کشور نشان داد تروریست‌ها قصد دارند با توجه به فقر آسیای‌میانه، زمینه حضور و یارگیری در این کشور‌ها را فراهم کنند.
در این میان جنگ اخیر میان ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان هم زمینه را برای حضور تروریست‌های داعش در مرز‌های آذربایجان، ارمنستان و ایران فراهم کرد که برخی گزارش‌ها حکایت از نقش‌آفرینی ترکیه در این زمینه دارد. بر اساس این گزارش‌ها، ترکیه که در جنگ اخیر از جمهوری‌آذربایجان حمایت می‌کرد، تروریست‌ها را از مناطق‌اشغالی سوریه به خطوط درگیری‌ها در آذربایجان انتقال داده‌است. این موضوع البته واکنش قاطع ایران را به همراه داشت و رهبرانقلاب با هشدار نسبت به استقرار تروریست‌ها در نزدیک مرز‌های ایران تاکید کردند: تروریست‌ها به مرز‌های ما نزدیک نشوند؛ اگر این‌ها نزدیک شوند برخورد خواهدشد. البته با توجه روابط استراتژیک جمهوری‌آذربایجان و رژیم‌صهیونیستی، تحولات میدانی به‌خوبی نشان می‌دهد ائتلاف گروهک‌های تروریستی و رژیم‌صهیونیستی در شمال رود ارس فراتر از جنگ در قره باغ است و در میان‌مدت و بلندمدت خطری جدی برای مناطق شمال غرب کشورمان است.
محسن پاک آیین، سفیر پیشین کشورمان درجمهوری‌آذربایجان درباره فعالیت‌های داعش در این منطقه به جام‌جم می‌گوید: در سال‌های گذشته نیرو‌های تکفیری با استخدام نیرو‌هایی از آذربایجان و اعزام به سوریه به دنبال این بودند که گروه‌هایی تشکیل و به آذربایجان برگردند و در جهت بی‌ثبات‌سازی اقدام کنند که البته آذربایجان متوجه این مساله شد و جلوی آن را گرفت. وی با تاکید بر این‌که کشور‌های منطقه باید هشدار‌های لازم را داده و اجازه ماندن تکفیری‌ها را ندهند، می‌افزاید: اقدامات دیپلماتیک باید گسترده‌تر شود، البته تماس‌هایی نیز بین ایران، ترکیه و آذربایجان انجام شده و آذربایجان اطمینان داده اجازه ماندن تکفیری‌ها را نخواهد داد. در کنار این باید در حوزه نظامی نیز اقدام به تقویت مرز‌ها و رصد تحولات کنیم.
این کارشناس مسائل قفقاز می‌گوید: داعش در دوره‌ای که در سوریه بود قبل از شکست خود، اقدام به استخدام نیرو‌های تکفیری به‌ویژه از شمال قفقاز در داغستان که هم مرز با آذربایجان است، کرد. بخشی از اهداف داعش این بود که از طریق فضای مجازی افراد را به داغستان آورده و آنجا بسیج و به ترکیه اعزام کند تا آموزش‌های لازم را دیده و به سوریه اعزام شوند. در همین ارتباط نزدیک به ۸۰۰ نفر از آذربایجان به سوریه اعزام و بیش از ۱۰۰ نفر هم کشته شدند. البته بعد از شکست داعش، قصد بازگشت به آذربایجان را داشتند که این کشور تدابیری برای جلوگیری از بازگشت آن‌ها اتخاذ کرد.
سوریه
در ماه‌های اخیر نیرو‌های داعش در حال قدرت‌گیری مجدد در سوریه است و گزارش‌ها حکایت از افزایش حملات و اقدامات تروریستی این گروه دارد. بر اساس گزارش‌ها داعش در ماه‌های گذشته تلاش داشته با استفاده از حمله‌های کوچک هدفمند ترس و وحشت را در میان مردم سوریه گسترش دهد. محل اصلی فعالیت‌های داعش در این مدت نیز در ادلب و شرق رود فرات بوده که پس از فروپاشی حکومت خودخوانده داعش در عراق و سوریه به آخرین سنگر آن‌ها در منطقه تبدیل شده بود. حسن هانی‌زاده در همین زمینه به جام‌جم می‌گوید: در حال حاضر نیرو‌های داعش به‌شدت در شمال و غرب عراق در شرق فرات در ادلب و دیرالزور و بوکمال فعال هستند. در این مناطق نیرو‌های داعش و گروه‌های دیگر از جمله جیش‌الاسلام توسط برخی قدرت‌های منطقه‌ای جابه‌جا می‌شوند و به‌عنوان اهداف اجرایی عمل می‌کنند. در شرق فرات هم داعش زیرنظر آمریکا آموزش‌های لازم را می‌بیند. هانی‌زاده می‌افزاید: سوریه از شرق فرات و ادلب توسط داعش محاصره شده است.
در همین راستا دولت‌های عراق و سوریه برای مقابله با گسترش حضور داعش نیازمند کمک و تجربه ایران هستند، هرچند آمریکا و همچنین هم پیمانانش جریان‌سازی زیادی علیه ایران دارند چرا که خلأ ناشی از عدم حضور ایران در سوریه و عراق موجب گسترش حضور داعش می‌شود. این کارشناس مسائل منطقه معتقد است: باید محور مقاومت یعنی ایران، عراق سوریه، لبنان و... از طریق ایجاد تشکیلات جدید با گروه‌های تکفیری مقابله کرده و مانع نفوذ و گسترس عناصر داعش در این مناطق شوند.
عربستان
داعش زمانی که شکل گرفت از سوی کشور‌های مختلفی مورد پشتیبانی قرار گرفت و هریک از این کشور‌ها نیز اهداف مختلفی را از حمایت خود از تروریست‌ها دنبال می‌کردند. با این‌حال آتش جنایات تروریست‌ها وقتی شعله‌ور شد دامن بانیان خود را نیز گرفت و کشور‌های اروپایی در مقطعی شاهد جولان تروریست‌های داعش بودند. در این میان عربستان را می‌توان یکی از بانیان اصلی گروه تروریستی داعش دانست؛ کشوری که با حمایت‌های مالی و تسلیحاتی خود داعش را قدرت داد به این امید که بتواند از این طریق دولت قانونی سوریه را سرنگون کند و باعث تضعیف محورمقاومت شود. با این‌حال در سال‌های گذشته به جز چند عملیات کوچک در عربستان، این کشور از حملات تروریستی داعش مصون بوده، اما کارشناسان معتقدند عربستان نیز نمی‌تواند از آتشی که برافروخته در امان باشد و دیر یا زود این آتش به عربستان نیز سرایت خواهد کرد. شاید انفجار چند روز قبل در جده عربستان را بتوان در همین چارچوب ارزیابی کرد هرچند برخی نیز به این رویداد با نگاه تردیدآمیز می‌نگرند. در انفجاری که پنجشنبه گذشته در جده رخ داد ۴ نفر زخمی شدند و داعش مسوولیت این حادثه را برعهده گرفت. این انفجار در مراسمی رخ داد که به مناسبت یادبود پایان جنگ‌جهانی اول از سوی سفارت فرانسه در بخش غیرمسلمان‌نشین شهر جده ترتیب داده شده بود.
جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل منطقه درباره چنین حرکات تروریستی در عربستان می‌گوید: یکی از اهداف گسترش فعالیت داعش به عربستان و بروز نشانه‌هایی از این فعالیت، موجه جلوه‌دادن حضور نیرو‌های غربی است. قنادباشی معتقد است: بانیان تشکیل داعش درصدد هستند عربستان را بیشتر به دنیای غرب وابسته کنند تا بهانه‌ای برای استمرار حضور نظامیان در این منطقه را فراهم کنند چرا که آمریکا در این منطقه حضور نظامی دارد و به این ترتیب باید فلسفه‌ای برای این حضور داشته باشد. این کارشناس مسائل منطقه می‌گوید: برای جلوگیری از گسترش حوزه نفوذ داعش باید از طرق نظامی و فرهنگی عمل کرد و اهداف و اغراض داعش و مخالفتش با دیدگاه اصیل اسلامی برای افکار عمومی تبیین شود.
نشانه‌های قوی از بازگشت داعش در عراق
همه نشانه‌ها حکایت از این دارد که داعش در حال بازسازی و ورود دوباره به صحنه عراق است و هیچ تردیدی در این نیست که هسته‌های این گروه تروریستی همچنان رویای برپایی خلافت خودخوانده را رها نکرده است.
عراق یکی از مهم‌ترین کانون‌هایی است که باوجود شکست سنگین داعش در سه سال قبل، عناصر تروریستی همچنان در این کشور پراکنده‌اند. مناطق موسوم به وادی حوران در استان الانبار، مناطق بیابانی جنوب و غرب استان نینوا به‌علاوه بلندی‌های حمرین بین سه استان دیاله، صلاح‌الدین و کرکوک مهم‌ترین مکان حضور داعش در عراق به شمار می‌روند.
منطقه وادی حوران به دلیل وجود شکاف‌ها و غار‌ها در مناطق بیابانی در طول ۱۶سال گذشته یکی از مهم‌ترین مخفیگاه‌های تروریست‌ها به شمار می‌رود. برخی کارشناسان امنیتی عراق، تعداد نیرو‌های داعش در عراق را نزدیک به ۱۰ هزار نفر برآورد می‌کنند. این در حالی است که دولت عراق در سال‌های گذشته سیاست منسجم و هدفمندی برای جلوگیری از ساماندهی نیرو‌های داعش و نابودی عناصر این گروه نداشته و برخی مشکلات داخلی و سیاسی این کشور در زمینه تشکیل دولت نیز بر این بی‌توجهی‌ها افزوده است.
داعش از همین خلأ‌ها استفاده کرده و به ساماندهی نیرو‌های خود مشغول است و در این مدت یکی دو اقدام تروریستی گسترده را نیز ساماندهی کرده که البته با هوشیاری نیرو‌های مردمی و حشدالشعبی، ناکام مانده است. در این خصوص می‌توان به حمله‌ای که چند ماه قبل برای تصرف سامرا انجام داد، اشاره کرد که نیرو‌های حشدالشعبی به‌موقع جلوی آن‌ها را گرفتند.
بااین‌حال در این مدت جریان‌هایی در عراق با خط گیری از سوی آمریکا در حال تضعیف حشدالشعبی هستند که همین مساله را می‌توان یکی از دلایل قدرت گیری دوباره داعش در عراق دانست. در چنین شرایطی دولت عراق برای جلوگیری از تکرار تجربه شوم موصل و برخی مناطق دیگر در زمان استیلای داعش باید از همه اهرم‌ها برای نابودی تروریست‌ها استفاده کند و جمهوری اسلامی ایران نیز بار‌ها اعلام کرده همچون گذشته حاضر به کمک برای پیروزی عراق بر داعش است.
اما در آن سو آمریکا با تمام توان در حال کمک به داعش برای احیای قدرت در عراق است. حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل منطقه در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: در زمانی که سردارسلیمانی با تشکیل مجموعه‌ای توانست داعش را سرکوب کند، آمریکا به این نتیجه رسید که در صورت ادامه شرایط سردار سلیمانی و ابومهندس، داعش را به طور کامل از بین خواهندبرد به همین دلیل اقدام به ترور آن‌ها کرد. بعد از انجام این ترور، بار دیگر آمریکا در آموزش و سازماندهی مجدد داعش ایفای نقش کرد. در منطقه ابوکمال پادگانی است که آمریکا اقدام به آموزش داعش می‌کند.
این کارشناس مسائل منطقه می‌افزاید: آن‌ها به‌دنبال گسترش نفوذ داعش در سوریه و عراق هستند تا از طریق ایجاد ناامنی در سوریه و عراق حضور نظامی خود را تقویت کنند. از آنجا که پارلمان عراق مصوبه خروج نیرو‌های آمریکایی را صادر کرده‌بود، آمریکا به دنبال این است که از طریق بازسازی داعش، بهانه حضور بیشتر در این منطقه را داشته‌باشد.
افغانستان و پاکستان
فروپاشی داعش در عراق، سوریه و کشور‌های دیگر منطقه در سال ۹۶ از یک‌سو وضرورت پیگیری وعملیاتی کردن اهداف آمریکا و متحدانش در غرب آسیا سبب شد انتقال فعالیت‌های داعش در دستور کار حامیان بین‌المللی آن‌ها قرار گیرد.
البته از همان زمان پیش‌بینی می‌شد با توجه به تحرکات بالای تروریست‌های داعش در افغانستان و شرایط ویژه این کشور، افغانستان به کانون اصلی استقرار منطقه‌ای داعش تبدیل شود.
رهبر انقلاب در بهمن سال ۹۶ در سخنانی در همین زمینه تاکید کردند: همان دست‌هایی که با ایجاد داعش، آن را ابزاری برای ظلم و جنایت علیه مردم در سوریه و عراق قرار داد، امروز پس از شکست در آن مناطق به دنبال انتقال داعش به افغانستان هستند. در سال‌های اخیر با توجه به قدرت‌گیری دوباره طالبان در افغانستان و بن‌بستی که در مذاکرات دولت افغانستان و طالبان ایجاد شده، شرایط برای گسترش فعالیت گروه‌های تروریستی از جمله داعش فراهم‌تر از قبل شده و آمریکا نیز هر از گاهی با بازی‌های رسانه‌ای که درباره خروج قریب‌الوقوع نیروهایش از افغانستان انجام می‌دهد به تروریست‌ها چراغ سبز نشان می‌دهد.
نوذر شفیعی، استاد دانشگاه با اشاره به سابقه حمایت آمریکا از گروه‌های تروریستی از جمله القاعده می‌گوید: اگر تا دیروز گروهی مثل القاعده در مناسبات آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در قالب رقابت‌های آن‌ها معنا پیدا می‌کرد و به عنوان یک ابزار در دست آمریکا بود تا شوروی را دچار مشکل کند، الان آمریکا از ابزار داعش برای آسیب‌پذیر کردن چین استفاده و آمریکا سعی می‌کند از طریق ژاپن، کره‌جنوبی، تایوان، استرالیا، کشور‌های آسیای جنوب شرقی و هند کاملا چین را در تنگنا و محاصره قرار دهد.
شفیعی در بیان جزئیات نیرو‌های داعش در افغانستان می‌گوید: منظور از داعش در افغانستان ترکیبی از چهار نیروست؛ جنبش اسلامی ازبکستان، تحریک طالبان پاکستان، جنبش اسلامی ترکستان شرقی و آن دسته از نیرو‌هایی که بعد از حذف ملاعمر از طالبان بریده شدند. این نیروی تروریستی الان در سیاست آمریکا نسبت به روسیه و ایران و حتی نسبت به پاکستان نقش مهمی بازی خواهد کرد. این استاد دانشگاه با بیان این‌که تشکیل‌دهندگان داعش به این نتیجه رسیده‌اند که ایران نقش مهمی در شکست داعش در عراق و سوریه داشته است، می‌افزاید: بخشی از نیرو‌هایی که در سوریه علیه داعش جنگیدند تحت عنوان لشکر فاطمیون بودند که از افغانستان آمدند. از این رو داعش هم در افغانستان علیه شیعیان تحرکاتی انجام خواهد داد و تلاش می‌کند در داخل ایران یا حداقل در نواحی مرز‌های شرقی به تحرکاتی علیه ایران دست بزند تا به زعم خود بتواند شکستی که در سوریه متحمل شدند را جبران و به نوعی برای جمهوری اسلامی ایجاد دغدغه کند. داعش در این مرحله به عنوان ابزار فشاری از سوی آمریکا علیه ایران ایفاگر نقش خواهد بود.