چگونه فرزندان مسوولیت پذیری پرورش دهیم؟
_ فارس نوشت: درست است که این روز‌ها بچه‌ها به مدرسه نمی‌روند و در خانه درس می‌خوانند، اما تصویر مادر مضطربی که ساعت ۹ صبح با عجله خود را به مدرسه فرزندش رسانده است تا دفتر و کتاب یا ساندویچ و میوه‌ای، که فرزندش در خانه جا گذاشته است را به او برساند، در ذهن همه ما تصویری واضح و شفاف و تکراری است. یا تصویر کارمندی که مسوولیت کار‌هایی که به عهده‌اش گذاشته‌اند را نمی‌پذیرد و از زیر بار تعهداتش شانه خالی می‌کند و یا تصویر زن و مردی که در مسیر ازدواج و همسرداری و تربیت فرزند نمی‌تواند وظایفش را به خوبی انجام بدهد و ... برای همه ما تصاویر آشنا و تکراری به حساب می‌آید.
چرا مسوولیت‌پذیری لازم است؟
«مسوولیت‌پذیری» یک ویژگی مفید و خاص اخلاقی است، اما به هیچ‌وجه ذاتی نیست. بلکه افراد می‌توانند همیشه و در هر سنی بنا بر مقتضیات زندگی‌شان این ویژگی اخلاقی را در خود پرورش بدهند و آن را تثبیت کنند. هرچند کار ساده و راحتی نیست. در این میان والدینی که خود مسوولیت‌پذیر هستند به خوبی می‌دانند پرورش این مفهوم تربیتی در وجود نوجوان‌شان تا چه اندازه در موفقیت او در آینده تحصیلی، شغلی و نقش او در زندگی مشترک و والد‌گری او می‌تواند موثر باشد. نوجوان مسوولیت‌پذیر امروز، یک دانشجوی موفق، یک کارآفرین خلاق، یک مادر آرام و مهربان و یک پدر خوب و موثر برای فردا‌ها خواهد بود. یک پدر و مادر آگاه حتما به جای اینکه یک عمر پشت سر فرزند خود بدوند و کارهایش را انجام بدهند و اشتباهاتش را مدام جبران کنند، سعی می‌کنند امروز و از دوران نوجوانی به صورت جدی روحیه «مسوولیت‌پذیری» را در او تقویت کنند.
۶گام مهم و موثر تا تربیت نوجوان مسوولیت‌پذیر
۱- مسوولیت‌پذیری را در چشم او تلخ و زهرمار نکنید!
نوجوان‌ها از انجام کار‌هایی که حس کنند بسیار سنگین و تلخ است، فرار می‌کنند. یعنی ممکن است خیلی ناگهانی بعد از سخنرانی غرای شما درباره لزوم مسوولیت‌پذیری به ناگاه در یک جمله بگویند «اصلا من نمی‌خوام مسوولیت‌پذیر باشم و خلاص!» و آب پاکی را روی دست‌های شما بریزند. آن وقت شما می‌مانید و یک نوجوان که خیلی زیرکانه تن به امر ونهی‌های شما برای تربیت یک فرزند مسوولیت‌پذیر نخواهد داد!
بنابراین در قدم اول کاری کنید که طعم مسوولیت‌پذیری به مزاقش خوش و شیرین بیاید. چطور؟ انجام مسوولیت‌هایش را برای او به عنوان یک لذت تعریف کنید نه اینکه او را از پذیرش بار مسوولیت‌ها بترسانید. برایش از موفقیتی بگویید که به واسطه مسوولیت‌پذیری‌اش به دست آورده و به او احساس قدرت بدهید. مثلا بگویید: «واقعا خیلی خوب از عهده برنامه ریزی برای درس خوندن براومدی، شاید اگه من بودم نمی‌تونستم اینقدر خوب برنامه ریزی کنم»، یا «چقدر خوب دوستت رو راهنمایی کردی تا اشتباهی که انجام داده رو جبران کنه». به او بفهمانید که این قدرت را دارد تا روی زندگی خودش و خانواده و بعد‌ها جامعه اطرافش اثر مثبت بگذارد.
۲- به او دستور ندهید، فکرش را به کار بیندازید
حالا که بچه‌ها به صورت شبانه روزی در کنار شما هستند حتما بیشتر در معرض گفتگو با هم قرار دارید. لطفا روزی هزار بار چند دستور تکراری را مدام فریاد نزنید وو تذکر ندهید. مدام نگویید: «تختت رو مرتب کن»، «اتاقت رو جمع کن»، «موبایلت رو بزن به شارژ»، «برو دوش بگیر»، «جوراب‌هات چرا گوله شده رفته زیر تخت؟». تکرار مداوم این امر و نهی‌ها و دستورات صرفا اثر حرف شما را کم می‌کند و هرگز نوجوان‌تان به حرف شما گوش نخواهد داد. به جای این جمله‌های دستوری یک بار به او بگویید: «اگر توی جمع کردن اتاقت به کمک نیاز داری به من بگو تا کمکت کنم».
وظایفش را با جملات کوتاه فقط به او یک بار یادآوری کنید. به این شکل: «یادت نره برای جمع کردن اتاقت برنامه‌ریزی کنی»، «گفته بودی یادت بیارم برنامه‌هات رو بنویسی» و ...
۳- رفتار‌های مسوولانه او را بزرگ کنید
شاید کردار نوجوانی که رفتار‌های مسئولانه دارد برای ما عادی و طبیعی باشد، اما با دیدن و توجه کردن به همان رفتار‌ها می‌توانیم موجب تقویت و پیشرفت مسوولیت‌پذیری در او شویم. البته این به معنی جایزه دادن برای انجام وظیفه نیست بلکه همین که در کلام و در گفتگو با نوجوان به او بفهمانید که مسوولیت‌پذیری‌اش را دیده‌اید و متوجه تلاش‌های او هستید، می‌تواند تشویق بزرگی به حساب بیاید. برای مثال به او بگویید: «چه خوبه که هر روز برای نماز صبح لازم نیست من بیدارت کنم و خودت می‌تونی بیدار بشی» و یا «کیف می‌کنم از اینکه می‌بینم نمازهات رو اول وقت می‌خونی».
۴- او را مجبور به انجام کار‌های خانه نکنید
درست برعکس کودکان، بچه‌ها در دوران نوجوانی انجام دادن کار‌های خانه را دوست ندارند. احساس می‌کنند برای تنبیه کردن‌شان کار‌های خانه را به آن‌ها سپرده‌اید. مگر اینکه داوطلبانه تمایل به انجام کار‌های خانه داشته باشند؛ بنابراین پرورش مسوولیت‌پذیری به شیوه انجام کار‌های خانه را فراموش کنید. اما می‌توانید به نوجوان‌تان این فرصت را بدهید که خودش انتخاب کند دوست دارد انجام کدام یک از کار‌های خانه را قبول کند؟ اگر تمایلی نداشت اصرار نکنید. اما از او بخواهید برای شما در یک تکه کاغذ همه امورات خانه و وظایف یک روز یا یک هفته مادر و پدر را بنویسد. او در حین نوشتن وظایف مادر و پدر در خانه و بیرون از خانه، متوجه مسوولیت‌های شما خواهد شد و به آن‌ها فکر می‌کند. حتی ممکن است وقتی که به جزییات این مسوولیت‌ها و تعدد آن‌ها پی برد، به صورت خودجوش چند مورد از آن‌ها را به عهده بگیرد.
۵- برای مسوولیت‌پذیری هزینه‌های سنگین نتراشید
یکی از دلایلی که نوجوان را از قبول مسوولیت‌ها فراری می‌دهد، سرزنش والدین است. اگر نوجوان شما کارهایش را درست انجام نداد و یا اشتباهی از او سر زد و یا تبعات بی‌نظمی و برنامه نداشتن در نمره‌ها یا زندگی‌اش نمایان شد، مدام او را سرزنش نکنید. به او نگویید: «تو نمی‌تونی مسوولیت‌پذیر باشی» و یا «از اولش هم می‌دونستم تو عرضه این کار رو نداری». اگر نوجوان‌تان به اشتباه خود اعتراف کرد وآن را به زبان آورد حتما بابت اینکه مسوولیت عمل اشتباه خود را به عهده گرفت او را تحسین کنید و از او بخواهید برای جبران کارش راهی پیدا کند. سرزنش شما موجب می‌شود نوجوان یاد بگیرد برای اینکه سرزنش نشود مدام تقصیر‌ها را به گردن بقیه بیندازد.
۶- هرگز کار‌های او را انجام ندهید
این روز‌ها بچه‌ها مجبورند صبح زود بیدار شوند و پای کلاس‌های مجازی و آنلاین حضور داشته باشند. از طرفی اغلب نوجوان‌ها شب دیر می‌خوابند. نوجوان ۱۳ تا ۱۵ ساله باید بتواند صبح‌ها خودش بیدار شود. برای اینکه فرزندتان مسوولیت‌پذیر شود به هیچ‌وجه وظیفه بیدار کردن او را به عهده نگیرید و صبح‌ها مدام به دنبال بیدار کردن او نباشید. اجازه بدهید یاد بگیرد به گونه‌ای برای خواب و بیداری خودش برنامه‌ریزی کند تا به نظم مطلوب برسد.
یا مدام در اتاقش لباس‌های کثیف را جدا نکنید و آن‌ها را نشویید. نوجوان بالای ۱۳ سال باید خودش لباس‌های کثیف را از اتاق خودش به ماشین لباس‌شویی منتقل کند. اجازه بدهید هنگام بیرون رفتن از خانه متوجه شود که لباس تمیز ندارد و باید برای شست‌وشوی لباس‌هایش برنامه‌ریزی داشته باشد. طاقت داشته باشید تا فرزندتان عواقب بی‌نظمی و عدم مسوولیت‌پذیری‌اش را با چشمان خودش ببیند و درک کند.