دلایل و اهمیت هجرت پیامبر (ص) از مکه به مدینه

_ جماران نوشت: «مبدأ تاریخ اسلام قرار گرفتن این هجرت»، «جان فشانی حضرت علی ـ علیه السلام ـ با خوابیدن در بستر پیامبر ـ صلی اللّه علیه وآله ـ در شب هجرت»، «رخ داد‌های مسیر هجرت مانند ساختن نخستین مسجد در تاریخ هجری به دست مبارک پیامبر اکرم ـ صلی اللّه علیه وآله ـ و بنا بر قولی اقامه نخستین نماز جمعه» و «زمینه ساز بودن این هجرت در تشکیل پایه‌های حکومت اسلام در مدینه» از مهمترین و تاثیر گذارترین رویداد‌ها در جهت تثبیت و تقویت اسلام در آن دوران است.

 

در این روز مسلمانان در نتیجه آزار و فشار‌های قریش دسته دسته رهسپار مدینه شدند و رسول خدا به انتظار اِذن پروردگارش در هجرت از مـکه و رفتن به مدینه باقى ماند.

 

مشرکان مکه از پیشرفت و گسترش اسلام پیوسته در بیم و هراس بودند و شکست و زوال خود را نزدیک و نزدیک‌تر مى دیدند از این رو در دارالندوة گرد آمده، به فکر چاره افتادند. ابوجهل که از سخت‌ترین دشمنان اسلام بود، گفت: اى جماعت قریش احدى از عرب محترم‌تر از ما نبود و ما در حرم امن الهى بودیم، عرب هر سال ۲ بار به مکه مسافرت مى کرد و کسى در ما طمع نداشت تا آن که محمد (ص) در میان ما پیدا شد، ما او را به سبب صلاح و امانتش امین نام نهاده بودیم، ولى مدتى مى گذرد که رسول خداست. از این رو خدایان ما را بد گفت، ما را سفیه و بى خرد نامید، جوانان ما را فاسد کرد و جمع ما را به افتراق کشانید.

 

اجتماع گرد آمده پس از بررسی پیشنهادات مختلف بر آن شدند که از هر تیره اى از تیره هاى قریش یک مرد مشهور انتخاب شود حتى یک نفر هم از بنى هاشم و آن وقت همه یکباره به محمد حمله کرده به قتلش درآورند و خون بهای او را ۳ برابر و حتى اگر ۱۰ برابر هم خواستند، بپردازند. سرانجام ۱۵ نفر از جمله ابولهب عموى رسول الله (ص) را انتخاب کردند که آن حضرت را به قتل برسانند. آنگاه از مجلس مشورت پراکنده شده، قرار گذاشتند که نقشه را شب هنگام اجرا کنند و کسى را از آن تصمیم خبر ندهند. شب موعود، ابولهب گفت: شب مناسب نیست. منتظر بمانیم وقت صبح حمله کرده کارش را بسازیم، بنابراین در اطراف منزل آن حضرت به انتظار ایستادند.

 

در این هنگام آیه و «اذ یمکر بک الذین کفروا لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک و یمکرون و یمکرالله والله خیر الماکرین»: «و یاد کن هنگامى را که کافران درباره تو نیرنگ مى کردند تا تو رابه بند کشند یا بکشند یا (از مکه) اخراج کنند و نیرنگ مى زدند، و خدا تدبیر مى کرد و خدا بهترین تدبیر کنندگان است» (۳۰ سوره انفال) بر پیامبر نازل شد و به این ترتیب خداوند رسولش را از تصمیم و توطئه آنان آگاه ساخت.

 

در شب اوّل ماه ربیع (سال چهاردهم بعثت) رسول خدا (ص) از مکه بیرون رفت و در همان شب حضرت علی (ع) در بستر رسول خدا بیتوته کرد و آن شب را «لیلة المبیت» گفتند. رسول خدا در این شب رهسپار غار ثور شد و ابوبکر بن ابوقحافه نیز با وی همراه گشت و پس از ۳ روز که در غار ثور ماندند، در شب چهارم ربیع الاول راه مدینه را در پیش گرفتند.

 

منابع روایی ماجرای ورود پیامبر (ص) به یثرب را مفصل بازنوشته‌اند. از جمله به نقل عبد الرحمن بن عویم بن ساعده آورده‌اند که، چون از حرکت رسول خدا از مکه خبر یافتیم و انتظار ورود او می‌رفت، همه روزه پس از نماز بامداد، از مدینه بیرون می‌رفتیم، و در بیرون شهر به انتظار ورود رسول خدا می‌نشستیم و موقعی که سایه‌ها از میان می‌رفت و دیگر سایه‌ای پیدا نمی‌کردیم، به مدینه بازمی‌گشتیم.

 

در همان روز ورود رسول خدا نیز در بیرون شهر به انتظار ورود او بودیم تا سایه‌ها از میان رفت و ناچار بر اثر شدّت گرما به خانه‌های خود بازگشتیم و در همان موقعی که ما در خانه‌های خود بودیم، رسول خدا (ص) وارد شد و نخستین کسی که او را دید مردی از یهود بود که از کار هر روزه ما با خبر بود و می‌دانست که ما در انتظار ورود رسول خدا هستیم. پس با صدای بلند فریاد زد:‌ای «بنی قیله!» بخت شما رسید. با شنیدن این صدا از خانه‌ها بیرون ریختیم و نزد رسول خدا رفتیم و ابوبکر نیز همراه وی بود و، چون بیشتر ما رسول خدا را ندیده بودیم، هنگامی که سایه از رسول خدا گشت و ابوبکر برخاست و بر آن حضرت سایه افکند، او را شناختیم.

پیغمبر اکرم در ۱۰ سال اول بیعتشان به واسطه حمایت‌های جناب ابوطالب پدر بزرگوار حضرت علی (ع) که رئیس قبیله بنی هاشم نیز بود کمتر در مکه مورد آزار قرار می‌گرفت. بعد از وفات ابوطالب، فشار‌ها بر پیامبر در این شهر بیشتر شد و در همین فاصله همسر بزرگوارشان خدیجه (س) نیز از دنیا رفت. این زن واقعاً مصداق یار غمگسار بود و از نظر روحی به قدری با رسول خدا انطباق داشت که باید گفت در جهان نظیر نداشت. این زن بسیار فداکار و عاقله بود، مالش، جانش، هستی اش، خوشی، سعادت و همه چیز خود را به پای رسول اکرم (ص) ریخت. بعد از وفات ابوطالب و خدیجه سختگیری بر رسول اکرم (ص) به حد اعلا رسید.

 

از طرف دیگر یکی از نقاطی که پیامبر (ص) برای تبلیغ دین، توجه خاصی به آن داشت، شهر مدینه بود. حضرت ۶ تن از اهالی این شهر را در عقبه مکه به اسلام فرا خواند و از ایشان خواست تا او را یارى کنند و ایشان نیز پذیرفتند. در نهایت و پس از عقبه اولی و عقبه ثانی و فرستادن مبلغ اسلامی به مدینه، محیط مدینه برای هجرت آماده شد، لذا علت هجرت پیامبر (ص) را می‌توان در این موارد ذکر کرد:

 

اگر در حادثه هجرت پیامبر اسلام (ص) درست بیندیشیم به این نکته برخورد می‌کنیم که یکی از علت‌های هجرت پیامبر گرامی اسلام (ص) از مکه به مدینه، آزار و اذیت کفار قریش‏ بود. گرفتاری‌ها و دشواری‌هایى که مشرکان در سر راه مسلمانان ایجاد می‌کردند روز بروز افزایش می‌یافت؛ از این‌رو پیامبر خدا (ص) به مسلمانان رخصت داد به مدینه هجرت کنند. مسلمانان به مدینه رفتند و در خانه‌هاى انصار ساکن شدند. مسلمانان مدینه مهاجران را پناه دادند و یاریشان کردند و میان خود و آنان مساوات برقرار نمودند.

 

پیامبر در شبی این هجرت را آغاز کرد که قریش تصمیم به قتل او داشتند و ظاهر امر چنین است که اگر پیامبر (ص) نمی‌رفت، در آن‌جا به قتل می‌رسید.

 

پیامبر ۱۳ سال در مکه بود و هرچه که باید در مکه به دست می‌آمد، به دست آمده بود. مکه دیگر جایی برای پیشرفت اسلام نداشت. اگر اسلام تنها در مکه می‌ماند، تنها معدود مسلمانان این شهر بودند که پیرو این دین می‌شدند که ممکن بود با گذشت زمان، اثری از آنان نیز باقی نماند.

 

اسلام به دنبال گسترش بود. هجرت پیامبر در واقع برای حفظ اسلام و مسلمانان بود و حتی می‌توان گفت، نجات اسلام در گرو هجرت پیامبر (ص) خلاصه شده بود.

هجرت پیامبر اسلام (ص) ازچند جهت از مهمترین رویداد‌های تاریخ اسلام به شمار می‌رود؛ «مبدأ تاریخ اسلام قرار گرفتن این هجرت»، «جان فشانی حضرت علی ـ علیه السلام ـ با خوابیدن در بستر پیامبر ـ صلی اللّه علیه وآله ـ در شب هجرت»، «رخ داد‌های مسیر هجرت مانند ساختن نخستین مسجد در تاریخ هجری به دست مبارک پیامبر اکرم ـ صلی اللّه علیه وآله ـ و بنا بر قولی اقامه نخستین نماز جمعه» و «زمینه ساز بودن این هجرت در تشکیل پایه‌های حکومت اسلام در مدینه» از مهمترین و تاثیر گذارترین رویداد‌ها در جهت تثبیت و تقویت اسلام در آن دروران است. هجرت تاریخى پیامبر اکرم (ص) که نقطه عطفى در تاریخ اسلام محسوب مى شود، انقلابى نوین در جهت شکوفایى و گسترش رسالت پیامبر اکرم پدید آورد و در حقیقت وسیله ى مناسبى براى اوج گیرى نهضت الهى و تثبیت دولت اسلامى رسول الله مى باشد. هم چنان که على (ع) مى فرماید: «علاب‌ها ذکره و امتد منها صوته، نام و یاد رسول خدا (ص) به واسطه هجرت به مدینه، اوج گرفت و آواى توحیدى اش بر نقاط عالم طنین انداز شد.»