کمین قاتل نامریی در سرما
- ایرنا نوشت: همه ساله با شروع فصول پاییز و زمستانی و نفوذ هوای سرد به مناطق مختلف کشور و افزایش استفاده از وسایل گرمایشی که عمدتا گاز سوز هستند شمار زیادی از هموطنان در اثر مسمومیت با گاز سمی مونوکسیدکربن (Carbon monoxide) که از احتراق ناقص کربن به وجود می‌آید و رنگ و بوی خاصی ندارد، جان خود را از دست داده و یا دچار معلولیت‌های ذهنی و روانی ناشی از آن می‌شوند.
مونوکسیدکربن گازی است بی رنگ و بی بو که به راحتی منتشر می‌شود، این گاز سمی خطرناک از طریق تنفس وارد ریه‌ها شده، به جریان خون رسیده و به گلبول‌های قرمز متصل می‌شود؛ گلبول قرمز وظیفه اتصال و انتقال اکسیژن را دارد، اما زمانی که مونوکسیدکربن به آن‌ها متصل می‌شود دیگر توانایی حمل اکسیژن را از دست می‌دهد، در این صورت خود به خود اکسیژنی از ریه جذب بدن نشده و بیمار با وجود استنشاق اکسیژن خفه می‌شود.
طبق ارزیابی‌های میدانی نیرو‌های امدادی اعزامی به محل وقوع این حوادث به ویژه تکنسین‌های اورژانس ۱۱۵ در ساعت‌های اولیه گزارش اینگونه حوادث مشخص شده که برای پخش گاز سمی مونوکسید کربن در سراسر بدن حدود چهار تا ۶ ساعت زمان نیاز است؛ مدت زمانی که بیشتر افراد در خواب هستند و گاز سمی در حال پخش در هوای اتاق است.
چه وسایل می‌توانند مونوکسید کربن تولید کنند
بخاری‌های بدون دودکش غیراستاندارد، تنور‌های نانوایی، اجاق‌های گازی، موتور‌های بنزینی و گازوئیلی، کباب پز زغالی، شومینه و نظایر آن می‌توانند مونوکسید کربن تولید کنند.
علائم قاتل خاموش پاورچین پاورچین ظاهر می‌شوند
در مواجهه با گاز منوکسیدکربن تمامی افراد در معرض خطر قرار دارند، ولی کودکان، سالمندان و زنان باردار جزو گروه‌های آسیب پذیر و در معرض خطر بیشتری با منواکسید کربن هستند و علایم مسمومیت در آن‌ها سریع و با شدت بیشتری ایجاد می‌شود. همچنین غلظت گاز منوکسیدکربن در فضای اتاق در ایجاد مسمومیت بسیار موثر است که در این میان مسمومیت در کودکان و فرشته‌های کوچک سریع‌تر بروز کرده، اما در افراد مسن‌تر عوارض عصبی ناخوش بیشتری را بجا می‌گذارد و جنین مادران باردار نیز می‌تواند دچار مسمومیت با مونوکسید کربن شود. همین امر باعث شده تا مسمومیت با منوکسیدکربن یکی از مرگبارترین انواع مسمومیت‌ها محسوب شود.
تماس طولانی مدت با گاز منوکسیدکربن به ویژه در کودکان، می‌تواند با بروز اختلالات رفتاری و کاهش حافظه و ضریب هوشی همراه باشد به همین خاطر والدین برای جلوگیری از مسمومیت کودکان با منوکسیدکربن، از نگهداری این فرشته‌های کوچک در داخل خودروی روشن و در پارکینگ‌های طبقاتی باید خودداری کنند.
همچنین برای جلوگیری از مسمومیت کودکان خردسال با منوکسیدکربن، به محض رسیدن به پارکینگ‌های طبقاتی زیرزمینی یا سرپوشیده والدین باید کودکان را از خودرو خارج کرده و به فضای آزاد ببرند.
در این رهگذر مشاغلی مانند صافکاران اتومبیل، مکانیک ها، جوشکاران، آتش نشان ها، شاغلین در پایانه‌های اتوبوسرانی، رانندگان تاکسی، کارگرانی که در محیط بسته از بخاری‌های نفتی برای گرم کردن محیط استفاده می‌کنند و همچنین خانواده‌هایی که در فصول سرد سال برای گرم کردن منازل از چراغ‌های نفتی یا بخاری‌های گازی بدون دودکش استفاده کرده و یا نکات ایمنی در مورد نصب دودکش استاندارد را رعایت نمی‌کنند در معرض خطر مسمومیت با گاز منوکسید کربن قرار دارند.
عوارض استنشاق گاز منوکسیدکربن به عوامل گوناگونی مانند غلظت گاز، مدت در معرض قرار گرفتن فرد مسموم در محیط آلوده، عمق و تعداد تنفس، ضربان قلب و بیماری زمینه‌ای فرد بستگی دارد.
سردرد، تهوع، استفراغ، ضعف، تاری دید، خواب آلودگی، عدم تحمل فعالیت یا ورزش مختصر، تپش قلب و تحریک پذیری از علائم عمومی مسمومیت با گاز منوکسیدکربن است.
مکش نامناسب یا عدم مکش لوله‌های بخاری گازی یا نفتی، سوختن ناقص نفت بخاری، بد کار کردن شومینه گازی یا سوختن ناقص شومینه‌هایی که سوخت آن‌ها چوب است، سوختن ناقص زغال (در منقل‌هایی که برای کرسی استفاده می‌شود)، بد کار کردن اجاق خوراک پزی، سوختن ناقص یا نامناسب آبگرمکن ژنراتور‌های خانگی و در جا کار کردن خودرو در پارکینگ دربسته از دیگر دلایل عمده مسمومیت با گاز منوکسیدکربن است.
همچنین غلظت‌های پایین منوکسیدکربن دربیماران قلبی ممکن است موجب بروز علائم و نشانه‌های قلبی و افزایش خطر سکته قلبی شود و بیماران مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه درچنین غلظت‌هایی مستعد عود مشکلات قلبی ریوی و نارسایی تنفسی هستند.
طبق اطلاعات ارزیابی شده نیرو‌های اورژانس و آتش نشان اعزامی به محل وقوع این نوع حوادث منوکسیدکربن می‌تواند از مادر به جنین منتقل شود و سطح کربوکس هموگلوبین خون جنین را که معمولا ۱۰ تا ۱۵ درصد بیشتر از مادر است و در صورت مسمومیت با این گاز، امکان عقب ماندگی، شلی اندام ها، گردن و اختلالات حرکتی نوزاد وجود دارد، ثبت و گزارش شده است.
مسمومیت با گاز منوکسیدکربن در کودکان اغلب با علائم گوارشی مانند تهوع، استفراغ و اسهال بروز می‌کند و علائم در کودکان نسبت به بزرگسالان در سطح پایین تری از کربوکس هموگلوبین ظاهر می‌شود؛ مسمومیت با گاز منوکسید کربن یا به اصطلاح عامه گاز گرفتگی از علل مهم مرگ و میر در اثر مسمومیت در کشور محسوب می‌شود.
بسیاری از مردم فقط گاز کرسی یا گاز زغال را کشنده می‌دانند و از اینکه هر ماده سوختنی که به طور کامل نسوزد می‌تواند منو کسیدکربن تولید کند، بی‌اطلاع هستند؛ منوکسیدکربن قربانیان خود را در محیط‌های بسته و بدون تهویه مناسب هوا به دام می‌اندازد و آرام و بی‌صدا، فرد را می‌کشد.
استفاده از بخاری‌های استاندارد مجهز به حسگر (سنسور) و سپردن کار راه اندازی این بخاری‌ها اعم از گازسور و نفت سوز به افراد متخصص از جمله مواردی است که کارشناسان خواستار رعایت آن‌ها از سوی تمامی شهروندان هستند.
علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن و اقدامات درمانی
نخستین و مهم‌ترین اقدام برای نجات فردی که دچار مسمومیت با مونوکسیدکربن و سایر انواع گازگرفتگی شده، رساندن اکسیژن (هوای تازه) به او است؛ به همین دلیل به محض مشاهده فردی که دچار گازگرفتگی شده، باید پنجره‌ها را باز کنید تا هوای تازه به سرعت وارد اتاق شود و در صورت امکان، فرد گازگرفته را به پنجره نزدیک کنید.
در صورت برخورد با مسمومان گاز منوکسید کربن منبع نشت گاز را شناسایی و قطع کنید و سریعا با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.
بلافاصله دستمال مرطوبی جلوی دهان و بینی بگیرید تا دچار گازگرفتگی نشوید، منبع نشت گاز را شناسایی و قطع کنید. تا رسیدن اورژانس هیچ خوراکی یا نوشیدنی به فرد گاز گرفته ندهید؛ چون به دلیل حالت تهوع احتمال خفگی بیشتر می‌شود، به زنان باردار، کودکان و سالمندان زودتر از بقیه آسیب‌دیده‌ها کمک کنید.
همیشه یادم باشد که تمایل اتصال گاز به هموگلوبین ۲۰۰ تا ۳۰۰ برابر گاز اکسیژن است و آثار عمده مسمومیت با گاز منوکسید کربن به علت کاهش اکسیژن رسانی به نسج‌ها و بافت‌های بدن است.
براساس اعلام دکتر مهرداد بابایی رییس مرکز فوریت‌های پزشکی استان البرز نخستین حادثه مرگبار مسمومیت با قاتل خاموش در فصل پاییز ۹۹ در استان البرز بر اثر گاز گرفتگی است که به ثبت رسید که بر اثر استنشاق گاز منوکسید کربن سه نفر اعضای یک خانواده در کمالشهر استان البرز شامل یک مرد، یک زن و یک پسر بچه ۲ ساله بودند که قبل از رسیدن نیرو‌های امدادی اورزانس جان خود را از دست دادند.
نیرو‌های امدادی اورژانس، آتش نشانی و هلال احمر بار‌ها و بار‌ها از مردم خواسته اند که قبل از روشن کردن وسایل گرمازا در فصول پائیز و زمستان حتما وسایل گرمازا و به ویژه بازبودن دودکش‌های آن‌ها را کنترل کرده و از اقدامات غیراصولی از جمله قراردادن سر لوله دودکش داخل آب، روشن کردن وسایل گرمازا در فضای محدود مثل حمام و روشن گذاشتن اتومبیل در پارکینگ برای گرم کردن ماشین خودداری کنند.
رشد مرگ خاموش با استناد به آمار
طبق اعلام سازمان پزشکی قانون کشور متاسفانه در سال ۹۷ - ۷۴۹ نفر (۱۷۶ زن و ۵۷۳ مرد)، در سال ۹۸ - ۷۸۴ نفر (۱۹۴ زن و ۵۹۰ مرد) و در پنج ماهه گذشته از سال ۹۹ - ۲۳۵ نفر (۵۴ زن و ۱۸۱ مرد) بر اثر مسمومیت و استنشاق گاز منوکسید کربن جان باخته اند.
سهل انگاری‌هایی با بیشترین نقش در مرگ خاموش
تبدیل وسایل نفت‌سوز به گازسوز، استاندارد نبودن دودکش و دقت در نصب اتصالات لوازم گازسوز، نصب نکردن کلاهک اچ شکل و اطمینان از باز بودن مسیر دودکش‌ها، رسوب کردن کوره‌ها و اطمینان از سلامت مشعل‌ها و نظایر آن، استفاده نکردن از بست‌های فلزی و شیلنگ استاندارد و لوله‌های بخاری فلزی در نصب بخاری و لوازم گازسوز، نصب لوله بخاری‌های آکاردئونی و استفاده کردن از یک شیر گاز برای چند وسیله گازسوز از سهل انگاری‌هایی با بیشترین نقش در مرگ خاموش است که همواره توسط کارشناسان گاز گوشزد شده و باید به آن توجه شود.
رعایت نکات ایمنی مهم‌ترین راه پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن است
استفاده از وسایل گرمایشی می‌تواند خواب آرام را به خواب ابدی گره بزند، از سوی دیگر رعایت چند نکته کوچک می‌تواند هموطنان را از کمین قاتل خاموش نجات دهد فقط کافیست هشدار‌ها را جدی بگیرند پیش از اینکه قربانی شوند.
مسمومیت با گاز مونوکسید کربن در فصل سرما و پدیده گازگرفتگی همواره در آغاز فصل سرما بیشتر است و تکرار این حوادث ناگوار ریشه در ضعف فرهنگ ایمنی خانواده‌ها در استفاده از گاز و نصب وسایل گرمایشی دارد.