چه طور خبر واقعي را از شايعات تشخيص بدهيم؟

ساده ترين و مهم ترين کاري که اول از همه بايد انجام بدهيد، بررسي منبع پيام يا خبر است. چه خبري را کسي برايتان نقل مي کند و چه خبري را که در فضاي مجازي مي خوانيد. از آنجا که بخش زيادي از مطالب در فضاي مجازي و شبکه هاي پيام رسان موبايل به صورت متن منتشر مي شود داشتن يک لينک اينترنتي به عنوان منبع ساده ترين کاري است که انتشار دهنده خبر مي تواند براي اعتباربخشي به خبرش در متن بگذارد تا خواننده روي آن کليک کند و ببيند مربوط به چه وبسايتي است يا خود آن وبسايت از کجا آن را نقل قول کرده است.

بايد به اين نکته مهم هم توجه کنيد که گاهي اوقات به جاي ارائه لينک منبع فقط اعلام مي شود که فلان سايت اين خبر را اعلام کرده است مثلاً در خبرهاي علمي مي گويند ناسا منبع خبر است يا در خبرهاي سياسي نام خبرگزاري هاي معتبر را مي آورند. در اين گونه موارد باز هم بايد شکاک بود و حتماً منبع ذکر شده را بررسي کرد. تقريباً در بسياري از موارد اصلا چنين چيزي در سايت ذکر شده وجود ندارد. به ياد داشته باشيد اينترنت، گوگل و حتي ويکي پديا منبع نيستند! اين ها ابزارهاي ارتباطي و جست وجو هستند. هرچيزي در آن پيدا شود درست نيست حتي اگر در چندين جاي آن تکرار شده باشد. انگليسي بودن متن يک مطلب نيز به معناي معتبر بودن آن نيست!

خيلي از شايعات به استناد يک فيلم کوتاه يا عکس ساخته مي شود. به لطف فتوشاپ انجام هر کاري با فيلم ها و عکس ها ممکن است. بنابراين وقتي خبري به يک عکس يا کليپ استناد مي کند در مرحله اول حتماً در حقيقتش ترديد کنيد و سعي کنيد شما در انتشار چندين باره آن سهمي نداشته باشيد. گاهي حتي غير از فتوشاپ، زاويه خاص فيلمبرداري يا برشي از صحبت هاي يک فرد در حالي که قبل و بعد آن حذف شده است، مي تواند بسيار گمراه کننده باشد پس حسابي مراقب باشيد.

گاهي متن هايي که مثلا حاوي خبر مهمي است و مدام دست به دست مي شود يک آيتم خيلي روشن براي تشخيص شايعه دارد؛ آن هم تحريک احساسات افراد مختلف است. تحريک حس ملي يا اعتقادات مذهبي؛ خيلي از شايعه سازان از بي اطلاعي مردم استفاده و شايعاتي را منتشر مي کنند که شما را در مضيقه انتشار آن قرار مي دهند و مدام احساس مي کنيد حالا که از چنين خبري مطلع شده ايد بايد هرچه زودتر براي ديگران هم بازگويش کنيد. اين مي شود که خودتان هم به شايعه پراکن ها مي پيونديد.

هميشه در زمان انتشار خبرها دقت کنيد. از بين خبرهايي که خيلي ناگهاني دست به دست مي شود اغلب لينک هايي که براي اثبات ادعا در کنار آن خبر قرار داده مي شود کاملا تاريخ گذشته است. مثلا يک خبري شايعه شده است و وقتي دنبال لينک منبعش هم مي رويد مي بينيد که بله واقعا چنين اتفاقي افتاده است اما در گوشه سايت، تاريخ انتشار آن را ببينيد مطمئنا ديگر درگير اين شايعه نمي شويد. نکته ديگر اين که خيلي از اين پيام ها به زمان درستي اشاره نمي کند بلکه کلي و مبهم است. براي مثال بيش از سه سال است که با اين شايعه مواجهيم: «به تازگي گوگل براي تغيير نام خليج فارس راي گيري اينترنتي گذاشته است». اين ها نشانه هايي براي اين است که بدانيد با شايعه رو به رو شده ايد.

باورنکردني بودن يک موضوع، خود مي تواند تلنگري باشد براي اين که حواسمان را جمع کنيم و دقتمان را بالا ببريم. خبرهاي عجيب و غريب و يا چيزهايي که غير قابل باور است يا اتفاقاتي که جزو پديده هاي عجيب آفرينش است، از جمله اين موارد است. اين امر به ويژه در موضوعات علمي رايج است چون مردم درباره جزئيات يک ماجراي علمي اطلاعات کافي ندارند و از طرفي هم ماجراهاي پر هيجان يا خارق العاده را دوست دارند و به کسب اطلاعات درباره چيزهاي عجيب و خاص علاقه دارند.

بسيار پيش آمده است که خبري را شنيده ايد يا خوانده ايد که فقط درباره يک بخش آن اطلاعات داشته ايد و آن بخش را درست ديده ايد و به واسطه همين اعتماد فرض کرده ايد که ادامه متن هم حتما درست است. اين ترفندي است براي اين که شما با خودتان بگوييد خب تا اينجايش را که مي دانم درست است پس حتما بقيه اش هم حقيقت دارد. مراقب بخشي از محتواي مطالبي که درباره آن اطلاعاتي نداريد، باشيد.

سعي کنيد خودتان در گروه شايعه پراکن ها نباشيد. وقتي خودتان هم به اين پيام ها و محتواهايي که چيزي جز شايعه نيست اهميت بدهيد بيشتر علاقه مند مي شويد تا اين پيام ها را براي ديگران هم ارسال کنيد. بهتر است در اين موارد شکاک باشيد تا اين که هرچيزي را راحت و زود باور کنيد. صبر، جست و جو و پرسيدن از کساني که در آن موضوع خاص اطلاعاتشان از شما بيشتر است، مي تواند راه هاي خوبي براي سنجش پيام ها و مطالب باشد. پس شک کنيد و اگر هم شک کرديد در دست به دست کردن شايعات همراهي نکنيد.

شايعات فرمول مشابهي دارند، يعني وقتي يک شايعه درباره يک موضوع پخش مي شود و شايعه بودنش هم مسجل مي شود، بعد از گذشت چند وقت شايعه مشابهي مطرح مي شود. اگر يکي از شايعه ها را بشناسيد مي توانيد بقيه را هم تشخيص دهيد. به طور مثال شايعه هاي زيادي درباره ويروس هاي خطرناک شنيده ايد که فرمول همه ثابت بود؛ بدون آن که منابع خبري معتبر آن مطلب را منتشر کنند، صرفا از قول رئيس ناشناس يک بيمارستان از مردم خواسته مي شود تا اطلاع ثانوي فلان مواد غذايي را نخورند، بعد مشابه همين شايعه را از با اسم فرد جديد و خوراکي هاي جديد مي شنويد، آن وقت است که ديگر اعتماد کردن به خبر و باز نشر آن اشتباه بزرگي است.