لغو برگزاری نمایشگاه کتاب تهران چه پیامدهایی برای عرصه ادبیات به دنبال دارد؟
حسن بنیادیان در گفت‌وگو با پیرامون فرصت ها و تهدیدات حاصل از تعطیلات کرونا و لغو نمایشگاه کتاب تهران بر سرانه مطالعه در جامعه گفت: بیماری کرونا تحولات بسیاری را بر سطح جامعه خصوصا در جامعه فرهنگی ایجاد کرد، این تحولات در سطوح مختلف از تولید کننده محتوا تا چاپ و عرضه کتاب دیده می‌شود البته در این شرایط فضای مجازی به عنوان تنها مسیر ارتباطی بین تولیدکنندگان و مخاطبان بشمار می‌رود.
وی با اشاره پیامد‌های لغو برگزاری نمایشگاه کتاب تهران ابراز کرد: کرونا توانسته تغییرات اساسی را بر بازار کتاب و مطالعه اعمال کند عمده‌ترین آن عدم برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به عنوان بزرگترین رویداد ادبی کشور است ما در گذشته در کنار برگزاری نمایشگاه کتاب که عموما به بروز و ظهور توسعه و تولیدات فرهنگی - ادبی پرداخته می‌شد شاهد نشاط اجتماعی و شناختی وسیع از تولیدات فرهنگی و کتاب‌های منتشر شده برای مصرف کنندگان آن هم به صورت متمرکز بودیم، اما با منتفی شدن برگزاری نمایشگاه کتاب تمام پتانسیل‌های جانبی نمایشگاه از بین می‌رود هرچند ناشران تلاش دارند تا از فضای مجازی به عنوان یک راهکار کمک بگیرند، اما باید تاکید کنم که نمایشگاه به صورت حضوری تاثیرات قابل توجهی بر سطوح مختلف جامعه می‌گذارد.
بنیادیان پیرامون برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت فیزیکی تاکید کرد: تاثیرات و تحولات فرهنگی عموما زمانی اثرگذار هستند که به صورت فیزیکی برگزار شوند، در جامعه ما بسیاری از تعاملات رو در رو شکل می‌گیرد و زمانی عقل، ارزش، فطرت و احساسات مثبت تبادل می‌یابد که به صورت فیزیکی، در جمع و ارتباط مستقیم قرار گرفته باشیم لذا عدم برگزاری نمایشگاه کتاب تا حدود زیادی به رکود در حوزه تولیدات فرهنگی دامن خواهد زد.
وی کارکرد‌های نامطلوب نمایشگاه کتاب تهران را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: نمایشگاه کتاب تهران در کنار پتانسیل‌های مطلوبی که داشت کارکرد‌های منفی را نیز با خود به همراه داشت، برگزاری این رویداد بزرگ ادبی طی سالیان گذشته سبب شده تا نتوانیم یک شبکه توزیع فراگیر و مناسب کتاب را در کشور ایجاد کنیم و اکنون در بسیاری از مناطق دور از پایتخت و برخی از روستا‌های پر جمعیت دسترسی به کتاب با محدودیت‌های زیادی همراه است این یک آسیب محسوب می‌شود.
بنیادیان آسیب‌های ایجاد شده درحوزه توزیع کتاب را مورد بررسی قرار داد و تصریح کرد: عدم وجود شبکه توزیع فراگیر کتاب رابطه بین نویسنده و ناشران را تا حدود زیادی تحت تاثیر قرار داده در عین حال باید به این مهم توجه داشت که بسیاری از فرهیختگان ما شرایط لازم برای حضور در مقطع زمانی خاصی را برای حضور در نمایشگاه کتاب ندارند این افراد از کتاب‌های ارائه شده در نمایشگاه محروم می‌شوند و دسترسی آنان به کتاب‌ها با دشواری بیشتری همراه می‌شود.
این نویسنده کتاب تصریح کرد: بی عدالتی در توزیع کتاب و توسعه سرانه مطالعه دو مقوله مهم هستند که مورد بی توجهی قرار گرفته اند هرچند گفته می‌شود فضای مجازی فاصله‌ها را تحت تاثیر قرار داده و تا حدود زیادی از بین برده است، اما باید توجه داشت که شناخت مخاطب از کتاب‌ها را نیز تحت تاثیر قرار داده و گا‌ها حتی دسترسی افراد را با مشکلاتی متعددی روبرو کرده است.
وی آسیب‌های جانبی استفاده افراطی از فضای مجازی را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: کارشناسان فرهنگ به جز کاهش سرانه مطالعه نگرانی کلی‌تری نیز دارند و آن نحوه استفاده از فضای مجازی است این دو مقوله زمانی کارکرد‌های مثبتی به خود می‌گیرند که فرهنگ استفاده از فضای مجازی جایگاه خود را در بین تک تک افراد جامعه به دست آورده باشد.
این کارشناس امور فرهنگی توسعه فضای مجازی را اجتناب ناپذیر دانست و بیان کرد: توسعه فضای مجازی اجتناب ناپذیر است اما در حالی که کارکرد‌های خوبی در آن نهفته است، گاهی آسیب‌هایی را با خود به همراه دارد در هر صورت این فناوری همانگونه که کاردبرد مثبت دارد کاربرد‌های منفی هم دارد لذا نیازمند مدیرت و فرهنگ سازی بسیار است. اگر به روابط موجود در فضای‌های مجازی نگاهی بیندازیم متوجه فاصله زیاد بین والدین و فرزندان می‌شویم، ارتباط برقرار کردن در فضای مجازی باید به شیوه‌ای باشد که ما را غافل از ارتباطات و فضای حقیقی نکند.
وی آینده نگری را ضرورت جامعه امروز دانست و ابراز کرد: مطالعه کتاب از جنبه محتوا امری مهم و قابل توجه است، اما باید توجه داشت که فضای مجازی همپای کتاب حرکت کرده است و باید آینده‌نگری به عنوان یک گزینه مهم برای کنترل هرچه بهتر روز‌های پیش رو مد نظر قرار گیرد و برای به دست آوردن حقایق و پیش بینی‌های درست باید بررسی‌ها و تحلیل‌ها بر اساس مطالعات میدانی را در دستور کار قرار داد.
نویسنده کتاب «اوقات فراغت ایجاد فرصت برای هضم آموخته هاست» اظهار کرد: کتاب دارای عمق اطلاعات بسیار است و نویسنده بعضا برای تالیف کتاب مجبور به مطالعه صد کتاب می‌شود که نتایج همه مطالعاتش را در یک کتاب می‌گنجاند لذا می‌توان به وضوح تاکید کرد که هیچ کالایی نمی‌تواند مانند کتاب ارزشمند باشد حتی فیلمنامه نویس نیز به مطالعه چند کتاب بیشتر بسنده نمی‌کند پس ارزش مطالعه کتاب از سایر فعالیت‌های فرهنگی ارزشمند‌تر و ارزنده‌تر است.
وی عادت به مطالعه را ریشه یابی کرد و افزود: عادت به مطالعه یک رویکرد اجتماعی ارزشمند است این عادت از زمان کودکی و نوجوانی نهادینه می‌شود، هنگامی که کودکان در دوره ابتدای هستند باید به مطالعه عادت کنند، طرح بنیادین آموزشی که از سوی مسئولان امر در نظر گرفته شده می‌تواند شرایط را برای عادت دادن کودکان به مطالعه کتاب تغییر دهد. لمس و لذت کتابخوانی در دوران کودکی و نوجوانی مطالعه را به عادت تبدیل می‌کند و باید رشد و توسعه یابد و در ادامه در متن زندگی آنان جاری شود، نکته قابل تامل اینکه کتاب درسی هرگز نمی‌تواند جایگزین کتاب‌های غیر درسی شود.
نویسنده کتاب «يک نهاد توليد علم و ترسيم رابطه مطلوب» پیرامون رویکرد موثر کتابخانه‌ها برای حفظ مخاطبان کتاب‌خوان اظهار کرد: کتابخانه می‌توانند با حضور پر رنگ در فضای مجازی شرایط را برای حفظ مخاطب در پیش بگیرد و اهداف کتابخانه‌ها را دنبال کند تا بدین ترتیب مخاطبان از عادت به کتاب و کتابخوانی فاصله نگیرند و در عین حال جستجو برای یافتن و بررسی جهت خواندن کتاب که خود یک پروسه ارزشمند است در افراد شکل بگیرد.
بنیادیان ضمن اعلام هشدار به منظور برنامه ریزی مناسب در مورد اوقات فراغت کودکان و نوجوانان در تعطیلات کرونایی خاطرنشان کرد: به گفته کارشناسان حوزه فرهنگی باید توجه کنیم که دچار راحت طلبی نشویم، زیرا این راحت طلبی هزینه گزافی را برای جامعه در حوزه فرهنگ به دنبال دارد، تعطیلی فضا‌های فرهنگی خصوصا کتابخانه‌ها قطعا ریزش مخاطب به دنبال دارد این خود به نوعی راحت طلبی است که فکر کنیم کاری از دست ما بر نمی‌آید و در دراز مدت به تغییر کاربری کتابخانه‌ها تن در دهیم. مراکزی مانند کتابخانه ها، مساجد و سینما که به انتقال، توسعه و ترویج فرهنگ ارزشمند ما برای نسل‌های آینده می‌پردازند باید بیشترین هوشیاری را داشته باشند لذا باید به آن‌ها توجه‌ای ویژه کرد در عین حال در نظر داشت وقتی میدان را خالی کنیم مجالی را برای تاخت و تاز دشمن خصوصا در حوزه فرهنگ ایجاد کرده ایم که این خطری بسیار بزرگ است.