راهبرد سیاسی - مبارزاتی امام صادق(ع) ؛ جهاد علمی و شبکه‌سازی برای تشکیل حکومت عدل علوی
- امام جعفر صادق (ع) بنیانگذار مکتب فقه تشیع هستند و جهاد ایشان در نشر معارف متعالی اسلام، حیات و بقاء دین نجات بخش ما را تضمین گرداند.
نهضت علمی و شبکه‌سازی مستمری که امام صادق (ع) در این عرصه انجام دادند، ثمرات بیشماری را برای دنیای اسلام به همراه آورد و پیشرفت‌های شگرف جوامع اسلامی در عرصه‌های مختلف علوم کلامی، فقهی، فلسفی و تجربی همه و همه مرهون محافل علمی و درسی تشکیل شده از جانب امام صادق (ع) و تربیت دانشمندان طراز اول جهانی توسط ایشان است.
پرورش ۴ هزار شاگرد برجسته
طبق اسناد معتبر و متواتر تاریخی از جمله کتاب «الارشاد» شیخ مفید، حضرت امام صادق (ع) دارای ۴ هزار شاگرد بودند که همه آن‌ها در رشته‌های مختلف علمی جزو سرآمدان عصر بودند. از «هشام‌بن‌حکم» و «محمد‌بن‌مسلم» و «هشام‌بن‌سالم» تا «مؤمن طاق» و «مفضل‌بن‌عمر» و «جابر‌بن‌حیان».
نکته قابل توجه آنکه، همه آن هزاران نفری که از امام صادق(ع) درس آموختند، شیعیان و معتقدان به امامت آن بزرگوار نبودند؛ بسیاری بودند که به امامت امام صادق(ع) ـ آنچنانی که شیعه معتقد است ـ معتقد نبودند؛ اما از دانش امام صادق(ع) و از معارف اسلامی که در اختیار آن بزرگوار بود استفاده می‌کردند. روایات بسیاری وجود دارد که راویان آن‌ها از اهل سنت هستند، اما روایات مذکور را از حضرت ابی‌عبدالله الصّادق نقل می‌کنند؛ بنابراین حضرت امام صادق(ع)، دانشگاهی بزرگ تأسیس کرده بودند و با نهضت علمی و شبکه‌سازی مستمر در جهت پرورش فقها و دانشمندان، شکوفایی علمی و کلامی و فلسفی دنیای اسلام را فراهم آوردند.
یک انسان کامل ۲۵۰ ساله
اما جهاد علمی امام صادق (ع) نباید این اشتباه را در اذهان ایجاد کند که حضرت ایشان، در عرصه سیاست و مبارزه ورود نداشتند؛ نخست باید این اصل را متذکر شد که دوران ۲۵۰ ساله امامت ائمه هدی از وفات پیامبر (ص) در سال ۱۱ هجری تا آغاز غیبت صغری در سال ۲۶۰ هجری را نباید جداگانه منظور نظر داشت؛ این تاریخ ۲۵۰ ساله عمر یازده نفر نیست بلکه عمر یک انسان کامل ۲۵۰ ساله با یک فکر و یک هدف مشخص است. به عبارت دیگر زندگی امامان ما علی‌رغم تفاوت ظاهری در مجموع یک حرکت مستمر و طولانی است که ۲۵۰ سال ادامه پیدا می‌کند؛ بنابراین وجود مقدس و مبارک هرکدام از حضرات معصومین علیهم‌السلام چنانچه در هر مقطع تاریخی در عرصه حیات دنیوی متجلی بود، همان موضع و اقدام را پی می‌گرفت که اسلاف یا اخلاف مطهرشان اتخاذ کرده بودند؛ لذا امام صادق (ع) علاوه بر اینکه در نشر معارف اسلامی و تربیت فقیه و دانشمندپروری متبحر بودند در عرصه مبارزه سیاسی نیز بی‌همتا بودند؛ مبارزهای که در قالب تشکیلاتی و به صورت دامنه‌دار، انجام گرفت.
فراهم آوردن زمینه اضمحلال حکومت فاسد بنی‌امیه با فعالیت تشکیلاتی
حضرت امام صادق (ع) در سال ۱۱۴ هجری قمری به امامت رسیدند که این زمان مصادف با اواخر حکومت امویان بود. ایشان با تشکیلاتی که فراهم آوردند و شبکه‌سازی‌ای که صورت دادند، زمینه را برای اضمحلال حکومت فاسد و ظالم بنی‌امیه فراهم آوردند و درصدد بودند تا حکومت علوی را که همان حکومت راستین اسلامی است، روی کار بیاورند.
شبکه و تشکیلاتی که امام صادق (ع) برای مبارزه دامنه‌دار سیاسی خود شکل داده بودند متشکل از عناصر مؤمن و دانشمند نزدیک به ایشان بود و این شبکه در سراسر عالم اسلام از اقصای خراسان و ماوراءالنهر تا شمال آفریقا برقرار بود. مسئولیت اعضای این شبکه موسّع، انتقال نظرات سیاسی و فکری امام صادق (ع) به مسلمانان در سراسر بلاد اسلامی و ارتباط‌گیری با آن‌ها و همچنین اخذ وجوهات و بودجه برای اداره مبارزه‌ی سیاسی عظیم آل علی (ع) بود.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در باب تشکیلات سیاسی راه‌اندازی شده از جانب امام صادق (ع) و مبارزه سیاسی ایشان، می‌فرمایند: تکلیف سیاسی هم مثل تکلیف دینی واجب‌الاجرا است. امام صادق (ع) یک تشکیلات عظیمی سیاسی را به وجود آورده بود و با این تشکیلات و به کمک مردمی که در این تشکیلات بودند با دستگاه بنی‌امیه مبارزه می‌کرد. در هنگامی‌که پیروزی او بر بنی‌امیه حتمی بود، بنی‌عباس به عنوان یک جریان مزاحم و فرصت‌طلب آمدند، میدان را گرفتند و بعد از آن امام صادق (ع) هم با بنی‌امیه و هم با بنی‌عباس مبارزه کرد.
هدف سیاسی - مبارزاتی امام صادق (ع)
نقشه امام صادق (ع) این بود، که بعد از رحلت امام باقر (ع) کار‌ها را جمع و جور کند، یک قیام علنی به راه بیندازد و حکومت بنی‌امیه را -که هر روزی یک دولتی عوض می‌شد و حاکی از نهایت ضعف دستگاه بنی‌امیه بود- واژگون کند و از خراسان و ری و اصفهان و عراق و حجاز و مصر و مراکش و همه مناطق مسلمان‌نشین که در همه این مناطق شبکه حزبی امام صادق (ع) گسترده بود، نیرو به مدینه بیاید و امام به شام لشکرکشی کند و حکومت شام را ساقط کند و خودش پرچم خلافت را بلند کند و به مدینه بازگردد و حکومت پیغمبر (ص) را به راه بیندازد؛ این نقشه امام صادق بود؛ لذا وقتی که در خدمت امام باقر (ع) در روز‌های آخر عمرش صحبت می‌شود و سؤال می‌شود که قائم آل‌محمد کیست، حضرت یک نگاهی می‌کنند به امام صادق (ع) و می‌گویند که گویا می‌بینم که قائم آل محمد این است. البته قائم آل محمد یک اسم عام است، اسم خاص نیست؛ حضرت ولی عصر صلوات‌اللَّه‌علیه قائم نهایی آل محمد است، اما همه کسانی که از آل محمد (ص) در طول زمان قیام کردند -چه پیروزی به دست آورده باشند چه نیاورده باشند- این‌ها قائم آل محمد هستند.
مبارزه سیاسی و ایدئولوژیک امام در دوران بنی‌عباس
در دوران حکومت بنی‌عباس نیز اگر چه امام صادق (ع) عمده فعالیت‌های خود را متمرکز بر پیگیری نهضت علمی و نشر معارف اسلامی و تربیت فقها و دانشمندان کرده بودند، اما مبارزه سیاسی و ایدئولوژیک نیز از سوی ایشان مورد عنایت بود؛ البته ذکر این نکته ضروری است که همین جهاد علمی امام صادق (ع) در دوران بنی‌عباس نیز دارای لایه‌های مستتر سیاسی بود.
گواهی آشکار بر فعالیت‌های مستمر سیاسی امام صادق (ع) در دوران بنی‌عباس، مورد تهدید و رصد دائم قرار گرفتن حضرت از سوی دستگاه و کارگزاران حکومتی است؛ سیدبن‌طاوس در کتاب «مهج‌الدعوات» تصریح می‌کند: منصور خلیفه عباسی در دوران حکومتش هفت بار امام صادق (ع) را نزد خود احضار کرد. گاهی در مدینه و در ربذه به هنگام عزیمت حج و دیگر بار در کوفه و بغداد و در همه این جریانات تصمیم قتل امام (ع) را داشت.
تبلیغ بر محور «امامت»
امام صادق (ع) در دوران بنی‌عباس، علاوه بر اینکه مبارزه سیاسی پنهان خود را در قالب نهضت علمی و فقیه‌پروری ادامه می‌دادند؛ بر امر تبلیغی و ایدئولوژیک نیز با سویه‌های سیاسی متمرکز بودند؛ محور برجسته دعوت امام صادق (ع) در این مقطع موضوع «امامت» بود.
رهبر انقلاب در همین رابطه می‌فرمایند: امام صادق (ع) در هنگام اشاعه و تبلیغ «امامت»، خود را در مرحله‌ای از مبارزه می‌دیده است که می‌بایست به طور مستقیم و صریح، حکام زمان را نفی کند و خویشتن را به عنوان صاحب حق واقعی ولایت و امامت به مردم معرفی نماید؛ و قاعدتاً این عمل فقط هنگامی صورت می‌گیرد که همه‌ی مراحل قبلی مبارزه با موفقیت انجام گرفته، آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی در قشر وسیعی پدید آمده، آمادگی‌های بالقوه در همه‌جا احساس شده، زمینه‌های ایدئولوژیک در جمع قابل توجهی ایجاد گردیده، لزوم حکومت حق و عدل برای جمعی کثیر به ثبوت رسیده و بالاخره رهبر تصمیم راسخ خود را برای مبارزهای نهایی گرفته است.
شیوه تبلیغی امام
در بحارالانوار، جلد ۴۷ صفحه ۵۸، روایت قبال توجهی از «عمروبن‌ابی‌المقدام» پیرامون نحوه تبلیغ «امامت» توسط امام صادق (ع) ذکر شده است؛ در این روایت آمده است که روز نهم ذیحجه یعنی روز عرفه که محشری از خلایق در عرفات برای ادای مراسم خاص آن روز گردآمده‌اند و نمایندگانی از سراسر مناطق مسلمان‌نشین، از اقصای خراسان تا ساحل مدیترانه، جمع شده‌اند. امام صادق (ع) در میان مردم ایستادند و با صدای رسایی این پیام را دوازده مرتبه تکرار فرمودند که «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ رَسُولَ اللهِ (ص) کَانَ الْإِمَامَ- ثُمَّ کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (ع) ثُمَّ الْحَسَنُ (ع) ثُمَّ الْحُسَیْنُ (ع) - ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ (ع) ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ (ع) ثُمَّ...»
روایت دیگری از ابی‌الصباح‌کنانی وجود دارد که طبق آن، امام صادق (ع) خود و دیگر امامان شیعه را چنین توصیف می‌نمایند: «ما کسانی هستیم که خدا اطاعت ما را بر مردم لازم ساخته است. انفال و صفوالمال در اختیار ماست».
رهبر انقلاب در رابطه با روایت فوق‌الذکر می‌فرمایند: صفوالمال، اموال گزیده‌ای است که طواغیت گردنکش به خود اختصاص داده و دست‌های مستحق را از آن بریده بودند و هنگامی‌که این اموال مغصوب، با پیروزی سلحشوران مسلمان از تصرف ستمگران مغلوب خارج می‌شود، مانند دیگر غنایم تقسیم نمی‌شود تا در اختیار یک نفر قرار گیرد و به او حشمتی کاذب و تفاخری دروغین ببخشد، بلکه به حاکم اسلامی سپرده می‌شود و او از آن‌ها در جهت مصالح عموم مسلمانان استفاده می‌کند. امام در این روایت، خود را اختیاردار صفوالمال و نیز انفال - که آن نیز مربوط به امام است - معرفی می‌کند و با این بیان، به روشنی می‌رساند که امروز حاکم جامعه‌ی اسلامی اوست و این همه باید به دست او و در اختیار او باشد و به نظر او در مصارف درستش به کار رود.
علی‌ایحال، مداقه در فراز‌های حیات مطهر امام صادق (ع) این واقعیت را مکشوف می‌کند که تمام اقدامات و فعالیت‌های حضرت از جمله جهاد علمی و مقابله با انحرافات عقیدتی و شبکه‌سازی‌های تبلیغاتی همه و همه قطعاتی از پازل استراتژی کلان سیاسی پیشوای ششم شیعیان جهان بوده است تا بدین ترتیب مذهب برحق تشیع که تجلی اسلام راستین است، در طول زمان به اقتدار برسد و در سال‌ها و اعصار بعدی زمینه برای تشکیل حکومت شیعی و قیام عدالت‌گسترانه قائم نهایی آل محمد، حضرت، ولی عصر صلوات‌اللَّه‌علیه فراهم آید.