چشمه صلح یا گرداب خشونت؛ بررسی پیامد‌های تجاوز نظامی ترکیه به سوریه

به گزارش گروه بین الملل ؛ حمله نظامی ترکیه به مناطق شمالی سوریه موسوم به عملیات «چشمه صلح» در روز ۹ اکتبر ۲۰۱۹ (۱۷ مهرماه ۱۳۹۸) با ادعای حل مشکل پناهجویی و مبارزه با تروریسم توسط ترکیه آغاز شد.

 

بررسی دستاورد‌ها و پیامد‌های این عملیات از جمله تشدید بی ثباتی، قتل عام غیرنظامیان و آواره شدن هزاران نفر از ساکنان مناطق شمال شرقی سوریه، نشان می‌دهد که این عملیات برخلاف نامش نه چشمه صلح بلکه گرداب خشونت نظامی علیه غیرنظامیان و باتلاقی برای رویکرد تهاجمی ترکیه بوده که هر روز بیش از گذشته این کشور را در خود فرو می‌بلعد.

عملیات چشمه صلح در روز ۹ اکتبر ۲۰۱۹ در حالی آغاز شد که چراغ سبز این عملیات پیشتر توسط آمریکا نشان داده شده و این کشور در روز ۶ اکتبر (۱۴ مهر ۱۳۹۸) اقدام به خروج نظامیانش از شمال شرق سوریه کرد.

 

حضور نظامیان آمریکایی در منطقه مذکور تا آن زمان با ادعای حمایت از متحدان کُرد که در مبارزه با داعش با ارتش آمریکا همکاری نزدیک داشتند، توجیه می‌شد.

 

این عقب نشینی اگرچه سبب شد تا تجاوز ترکیه به منطقه مسطح و کم تراکم خاک شمال شرق سوریه تسهیل شود، پرده از اهداف آمریکا برداشته و میزان اعتبار ادعاهایش در پایبندی به تعهدات و حمایت از متحدان را آشکار کند.

آمریکا در پی خروج از این منطقه در میانه انتقادات گسترده بین المللی از رها کردن متحدان کُردش، صراحتا اعلام کرد که آن چه سبب می‌شود تا این کشور نظامیانش را در سوریه حفظ کند کنترل بر منابع نفتی سوریه است.

 

اگرچه درآمد حاصل از این منابع برای کشور آمریکا سرمایه چندان عظیمی نیست، اما قطعا می‌تواند هزینه گروه‌های تروریستی خودساخته این کشور را برای تشدید بی ثباتی در منطقه غرب آسیا فراهم و فضای مانور این کشور را در تحولات منطقه‌ای تامین کند.

 

چشمه صلح که با عملیات هوایی ترکیه علیه مناطق مختلف در شرق فرات و به دستور «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهور این کشور آغاز شد، با حملات زمینی ادامه یافت.

 

این عملیات از همان ابتدای امر با انتقادات گسترده منطقه‌ای و جهانی مواجه شده و جامعه بین المللی از ترکیه خواست تا این عملیات را هرچه سریع‌تر متوقف و خاک سوریه را ترک کند، اما ترکیه که با ادعای مبارزه با تروریسم و حل بحران پناهجویی پا به این گرداب گذاشته بود، انگیزه‌های متعددی برای ادامه نبرد داشت.

احساس خطر از جانب کرد‌های ساکن در مرز مشترک ترکیه و سوریه، فعالیت گروه «پ ک ک» که در ترکیه به عنوان گروهی تروریستی شناخته می‌شود، افزایش نارضایتی‌های عمومی از حضور پناهجویان سوری در کشور، مشکلات عمده به ویژه هزینه‌های سنگین میزبانی از پناهجویان سوری، افزایش نرخ بیکاری و همکاری احزاب مخالف در انتخابات منجر به شکست حزب حاکم «عدالت و توسعه» در انتخابات شهرداری‌ها در سال ۲۰۱۹ از مهم‌ترین دلایل و انگیزه‌های «آنکارا» برای آغاز عملیات مذکور بودند.

 

در واقع حزب عدالت و توسعه ترکیه می‌خواست با دست زدن به این عملیات احساسات ملی گرایانه را تهییج و موقعیت و اعتبار خود را در سیاست داخلی که در پی شکست انتخابات شهرداری‌ها به ویژه در استانبول زیر سوال رفته بود، را ترمیم کند.

در حالی که ترکیه بر دستاورد‌های این عملیات با ارائه آمار‌هایی از کشته شدن هزاران عضو گروهک پ ک ک و پاک شدن صد‌ها روستا و شهر از وجود تروریست‌ها خبر می‌دهد، واقعیت‌ها چیز دیگری را نشان می‌دهد.

 

البته این انجام این عملیات در سایه انفعال جامعه بین المللی ترکیه را برای مداخله هر چه بیشتر در امور داخلی سوریه جسور کرد.

 

حضور ارتش ترکیه در بحران استان «ادلب» و ارسال و اعزام کاروان‌ها و تجهیزات نظامی به این منطقه را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد.

 

هرچند به نظر می‌رسد که عمر سیاست مداخله جویی ترکیه در امور داخلی سوریه به دلایل متعددی مانند مشکلات اقتصادی، جنگ همزمان در لیبی و شیوع «کرونا» و البته مهم‌تر از همه مقاومت ارتش سوریه در برابر مانع تراشی‌ها و کارشکنی‌های ترکیه در راستای حمایت از گروه‌های تروریستی، رو به پایان است.

اما نتایج و پیامد‌های عملیات چشمه صلح برای ترکیه علاوه بر دستاورد‌های ادعایی این کشور را می‌توان به شکل زیر فهرست کرد:

- کشته شدن نظامیان این کشور
- ناکامی ترکیه در دست یافتن به اهداف تعیین شده‌ای مانند کنترل بر مرز سوریه به عمق ۳۲ کیلومتر به رغم هزینه‌های مالی و جانی
- مواجهه با اتهام ارتکاب جنایت جنگی
- تصویب به رسمیت شناخته شدن نسل کشی ارامنه در سال‌های جنگ جهانی اول توسط عثمانی در مجلس نمایندگان آمریکا
- عدم تحقق ایجاد منطقه امن یکپارچه در طول مرز سوریه
- عدم تحقق وعده اسکان چهار میلیون پناهجوی سوری در منطقه امن مذکور.

اما پیامد‌های این عملیات به اصطلاح صلح برای سوریه تاکنون چه بوده است:
- افزایش ناامنی‌ها در مناطق اشغالی به دلیل بمبگذاری‌های متعدد و حملات به غیرنظامیان
- تشدید بحران کمبود مواد غذایی
- افزایش شمار آوارگان ناشی از اشغال مناطق شمال شرق سوریه توسط ترکیه
- تغییرات دموگرافیک به دلیل سیاست اسکان اجباری که ترکیه برای حل بحران پناهجویی در پیش گرفته است.
- افزایش تنش‌ها میان کرد‌ها و عرب‌های سوریه

نباید از بالا رفتن پتانسیل تنش در غرب آسیا در نتیجه عملیات مذکور به عنوان پیامد منطقه‌ای آن غفلت کرد. ضمن این که این عملیات در سطح بین المللی نیز سبب افزایش تنش‌ها و تعمیق شکاف‌های ترکیه و اتحادیه اروپا از یک سو و آمریکا و ترکیه از سوی دیگر می‌شود.