زیارت آل یاسین+ متن ترجمه و صوت
گروه فرهنگی _ زیارت آل یاسین، از زیارتنامههای مشهور امام زمان (ع) است که با جملۀ «سلامٌ عَلی آلِ یاسین» آغاز میشود. راوی این زیارت ابو جعفر محمد بن عبدالله حمیری قمی است که در اواخر دوران غیبت صغری میزیسته و مکاتبات متعددی از او با امام زمان (ع) نقل شده که از جمله آنها توقیعی است که متضمن زیارت شریف آل یاسین است.
بنابر معیارهای سندشناسی، سندهای این زیارت صحیح و معتبر است و در کتابهای مهم حدیثی و دعایی نقل شده است. این زیارتنامه به تصریح برخی از علما، جامع و کامل و بهترینِ زیارتهای امام زمان است و میتوان در همه اوقات میشود آن را قرائت کرد.
***راوی زیارت
راوی و ناقل زیارت آل یاسین، ابوجعفر محمدبن عبداللّه بن جعفر حِمْیری است که علمای علم رجال و حدیث، از او به وثاقت و بزرگی یاد کردهاند. ۱ او کتابهایی تالیف کرده که به ظاهر هیچ یک در دسترس نیست و، چون در اواخر دوران غیبت صغری میزیسته، مکاتباتی با امام مهدی (ع) داشته است.
***محتوای زیارت
این زیارت با ۲۳ سلام آغاز میشود: سلام اوّل به آل یس (عترت پیامبر) و سلامهای بعدی هر یک با عنوان خاصی به حضرت مهدی (ع). در این زیارت به بخش مهمی از معتقدات اسلامی و شیعی اشاره و ایمان به آنها برای زائر ضروری خوانده شده: توحید، نبوت حضرت محمد (ص)، امامت یکایک ائمه، حقانیت رجعت، مرگ، نکیر و منکر، قیامت، پل صراط، بهشت و جهنم و....
پس از این، دعاهایی در زیارت نامه آمده که ترجمه بخشی از آن چنین است: «خداوندا از تو میخواهم که بر محمد، پیامبر رحمتت، و پرتو نورت، درود فرستی، و دلم را به نور یقین و سینهام را به نور ایمان و اندیشهام را به نور نیتهای خوب و نصیبم را به نور دانش و نیرویم را با نور کار شایسته و زبانم را به نور راستگویی آکنده سازی». آنگاه با درود بر امام مهدی (ع) و دعا برای نصرت و سلامت و تعجیل در فرج و قیام، و پر شدن زمین از عدل و داد و نابودی کافران، منافقان و دشمنان دین به پایان میرسد.
در این زیارت نامه ۱۲ بار واژه «حق» و ۱۲ مرتبه واژه «حجت» به کار رفته است. این زیارت به تصریح برخی از علما، جامع و کامل و بهترین زیارتهای امام مهدی (ع) است و آن را در همه اوقات میتوان قرائت کرد.
***سند زیارت
قدیمیترین متنی که این زیارت در آن آمدهاست کتاب احتجاج است که از تألیفات احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی میباشد. علامه مجلسی در سه جای کتاب بحار الانوار آن را نقل کرده است.
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان نخستین زیارتی را که برای امام زمان نقل کرده زیارت آل یاسین است. سندهای این زیارت صحیح و معتبر بوده و در مجامع مهم حدیثی و دعایی نقل گردیده است. ۵بعضی از شیعیان به خواندن این زیارت و دعای بعد از آن مداومت دارند، و جلسات خاصی برای خواندن آن به طور دسته جمعی در بلاد مختلف شیعهنشین برگزار میگردد.
***منظور از آل یاسین
ابن عامر و نافع و یعقوب از قُرّاء سبعه، «آل یاسین» در آیۀ ۱۳۰ سورۀ صافّات: «سلامٌ علی ال یاسین»، را به مدّ خوانده و باقی قرّاء «إلیاسین» خواندهاند.
آنان که «آل یاسین» خواندند آیه را اینگونه معنا کردهاند «سلام بر آل محمد» و یاسین را نامی از نامهای حضرت محمد (ص) و آل یاسین را اهل بیت پیامبر دانستهاند، و آنان که «إلیاسین» خواندند، گفتند این لغتی است برای الیاس نبی، چنان که «اسماعیل و اسمعین» و «میکایل و میکایین و میکال» نگارشهای مختلف یک مفهوماند. ۶شیخ طوسی در تفسیر تبیان و طبرسی نیز در مجمع البیان نزدیک به همین معانی را ذیل آیه ذکر کردهاند.
علامه طباطبایی در بحث روایی ذیل آیه ۷ از معانی الأخبار به اسنادش از امام صادق (ع) و نیز از عیون اخبارالرضا نقل میکند که فرمودند: «یس» محمد (ص) و ما «آل یس»، هستیم؛ که البته مبتنی بر قرائت «آل یس» است.
در تفسیر نمونه ۸ پس از نقل اقوال مختلف در قرائت «إل یاسین» و معانی که بنابر هر قرائت پیدا میکند «آل یاسین» را به معنی خاندان پیامبر اسلام (ص) یا خاندان «یاسین» پدر الیاس میداند.
بازگشت ضمیر مفرد در آیه بعد («انّه من عبادنا المؤمنین؛ «او از بندگان مؤمن ما بود») احتمال قرائت «إل یاسین» که منظور از آن الیاس نبی باشد را تقویت میکند. هرچند، گاه ممکن است کلمهای به دو صورت خوانده شده و در هر دو صورت معنی مناسبی داشته باشد. عترت پیامبر اکرم (ص) که عالم به ظاهر و باطن آیات هستند، ۹گاه در تأویل آیات همین گونه عمل کردهاند.
***متن و ترجمه زیارت آل یاسین
سَلامٌ عَلَى آلِ یس السَّلامُ عَلَیْکَ یَا دَاعِیَ اللَّهِ وَ رَبَّانِیَّ آیَاتِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَابَ اللَّهِ وَ دَیَّانَ دِینِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا خَلِیفَةَ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ دَلِیلَ إِرَادَتِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا تَالِیَ کِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَهُ السَّلامُ عَلَیْکَ فِی آنَاءِ لَیْلِکَ وَ أَطْرَافِ نَهَارِکَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مِیثَاقَ اللَّهِ الَّذِی أَخَذَهُ وَ وَکَّدَهُ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَعْدَ اللَّهِ الَّذِی ضَمِنَهُ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ وَ الْغَوْثُ وَ الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَةُ وَعْدا غَیْرَ مَکْذُوبٍ السَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقُومُ السَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقْعُدُ السَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقْرَأُ وَ تُبَیِّنُ السَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تُصَلِّی وَ تَقْنُتُ السَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَرْکَعُ وَ تَسْجُدُ السَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تُهَلِّلُ وَ تُکَبِّرُ السَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَحْمَدُ وَ تَسْتَغْفِرُ.
سلام بر خاندان یس، سلام بر تو اى دعوتکننده به سوى خدا، و آگاه به آیاتش، سلام بر تو اى باب خدا و سیاستمدار دینش، سلام بر تو اى خلیفه خدا و یاور حقّش، سلام بر تو اى حجّت خدا، و راهنما به سوى ارادهاش، سلام بر تو اى تلاوتکننده کتاب خدا و تفسیرکنندهاش، سلام بر تو در تمام ساعات شب و روز، سلام بر تو اى بجا مانده خدا در زمینش، سلام بر تو اى پیمان خدا که آن را برگرفت و محکمش کرد، سلام بر تو اى وعده خدا که آن را ضمانت نمود، سلام بر تو اى پرچم برافراشته و دانش سرریز، و فریادرس و رحمت گسترده، و وعده بىدروغ، سلام بر تو هنگامىکه بر مىخیزى، سلام بر تو زمانىکه مىنشینى، سلام بر تو وقتى که مىخوانى و بیان مى کنى، سلام بر تو هنگامىکه نماز مىخوانى و قنوت بجا مىآورى، سلام بر تو زمانىکه رکوع و سجود مىنمایى، سلام بر تو وقتى که تهلیل و تکبیر مىگویى سلام بر تو هنگامى که سپاس و استغفار مىنمایى.
السَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تُصْبِحُ وَ تُمْسِی السَّلامُ عَلَیْکَ فِی اللَّیْلِ إِذَا یَغْشَى وَ النَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْإِمَامُ الْمَأْمُونُ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُقَدَّمُ الْمَأْمُولُ السَّلامُ عَلَیْکَ بِجَوَامِعِ السَّلامِ أُشْهِدُکَ یَا مَوْلایَ أَنِّی أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ لا حَبِیبَ إِلا هُوَ وَ أَهْلُهُ وَ أُشْهِدُکَ یَا مَوْلایَ أَنَّ عَلِیّا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حُجَّتُهُ وَ الْحَسَنَ حُجَّتُهُ وَ الْحُسَیْنَ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ حُجَّتُهُ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ حُجَّتُهُ وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ مُوسَى حُجَّتُهُ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ حُجَّتُهُ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّةُ اللَّهِ.
سلام بر تو زمانىکه صبح و شام مىکنى، سلام بر تو در شب هنگامىکه مىپوشاند، و در روز وقتىکه آشکار مىشود، سلام بر تو اى پیشواى امین، سلام بر تو اى پیش نهاده آرزو شده، سلام بر تو به همه سلامها، تو را گواه مىگیرم اى مولایم، که گواهى مىدهم معبودى جز خدا نیست، یگانه است و شریکى ندارد، و محمد بنده و فرستاده اوست، محبوبى جز او و اهل بیتش نیست و تو را گواه مىگیرم اى مولایم، بر اینکه على امیر مؤمنان و حسن و حسین و على بن الحسین و محمد بن على و جعفر بن محمد و موسى بن جعفر، و على بن موسى و محمد بن على و على بن محمد و حسن بن على، حجّتهاى خدایند و گواهى مىدهم که تو حجّت خدایى.
أَنْتُمْ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ أَنَّ رَجْعَتَکُمْ حَقٌّ لا رَیْبَ فِیهَا یَوْمَ لا یَنْفَعُ نَفْسا إِیمَانُهَا لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْرا وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ أَنَّ نَاکِرا وَ نَکِیرا حَقٌّ وَ أَشْهَدُ أَنَّ النَّشْرَ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ الصِّرَاطَ حَقٌّ وَ الْمِرْصَادَ حَقٌّ وَ الْمِیزَانَ حَقٌّ وَ الْحَشْرَ حَقٌّ وَ الْحِسَابَ حَقٌّ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ حَقٌّ وَ الْوَعْدَ وَ الْوَعِیدَ بِهِمَا حَقٌّ یَا مَوْلایَ شَقِیَ مَنْ خَالَفَکُمْ وَ سَعِدَ مَنْ أَطَاعَکُمْ فَاشْهَدْ عَلَى مَا أَشْهَدْتُکَ عَلَیْهِ وَ أَنَا وَلِیٌّ لَکَ بَرِیءٌ مِنْ عَدُوِّکَ فَالْحَقُّ مَا رَضِیتُمُوهُ وَ الْبَاطِلُ مَا أَسْخَطْتُمُوهُ وَ الْمَعْرُوفُ مَا أَمَرْتُمْ بِهِ وَ الْمُنْکَرُ مَا نَهَیْتُمْ عَنْهُ فَنَفْسِی مُؤْمِنَةٌ بِاللَّهِ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ بِکُمْ یَا مَوْلایَ أَوَّلِکُمْ وَ آخِرِکُمْ وَ نُصْرَتِی مُعَدَّةٌ لَکُمْ وَ مَوَدَّتِی خَالِصَةٌ لَکُمْ آمِینَ آمِینَ.
شما آغاز و انجام هستید، و همانا بازگشت شما حق است، تردیدى در آن نیست، روزى که کسى را ایمانش سود نبخشد، که پیش از این ایمان نیاورده بود یا در ایمانش کسب خیرى نکرده بود، و گواهى مىدهم که مرگ، و ناکر و نکیر و زنده شدن و برانگیختن و صراط و کمینگاه و میزان و گرهآوردن و حساب و بهشت و دوزخ و وعده تهدید به هر دو حق است اى مولاى من، بدبخت شد کسىکه با شما مخالفت ورزید، و خوشبخت شد کسىکه از شما اطاعت کرد، پس گواه باش بر آنچه تو را بر آن گواه گرفتم، و من دوست تو، و بیزار از دشمن توام، پس حق آن است که شما به آن خشنود شدید، و باطل آن است که شما از ان ناخشنود گشتید، و معروف آن است که شما به آن امر فرمودید، و منکر آن است که شما از آن نهى کردید، پس نهاد من مؤمن به خداى یگانه بىشریک، و به رسول او، و به امیر مؤمنان و به شماست اى مولاى من، به آغاز و انجام شما، و یارىام براى شما آماده، و دوستىام نسبت به شما بىآلایش است، اجابت فرما، اجابت فرما؛ و پس از آن، این دعا خوانده شود:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ نَبِیِّ رَحْمَتِکَ وَ کَلِمَةِ نُورِکَ وَ أَنْ تَمْلَأَ قَلْبِی نُورَ الْیَقِینِ وَ صَدْرِی نُورَ الْإِیمَانِ وَ فِکْرِی نُورَ النِّیَّاتِ وَ عَزْمِی نُورَ الْعِلْمِ وَ قُوَّتِی نُورَ الْعَمَلِ وَ لِسَانِی نُورَ الصِّدْقِ وَ دِینِی نُورَ الْبَصَائِرِ مِنْ عِنْدِکَ وَ بَصَرِی نُورَ الضِّیَاءِ وَ سَمْعِی نُورَ الْحِکْمَةِ وَ مَوَدَّتِی نُورَ الْمُوَالاةِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ حَتَّى أَلْقَاکَ وَ قَدْ وَفَیْتُ بِعَهْدِکَ وَ مِیثَاقِکَ فَتُغَشِّیَنِی رَحْمَتَکَ رَحْمَتُکَیَا وَلِیُّ یَا حَمِیدُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍحُجَّتِکَ فِی أَرْضِکَ وَ خَلِیفَتِکَ فِی بِلادِکَ وَ الدَّاعِی إِلَى سَبِیلِکَ وَ الْقَائِمِ بِقِسْطِکَ وَ الثَّائِرِ بِأَمْرِکَ وَلِیِّ الْمُؤْمِنِینَ وَ بَوَارِ الْکَافِرِینَ وَ مُجَلِّی الظُّلْمَةِ وَ مُنِیرِ الْحَقِّ وَ النَّاطِقِ بِالْحِکْمَةِ وَ الصِّدْقِ وَ کَلِمَتِکَ التَّامَّةِ فِی أَرْضِکَ الْمُرْتَقِبِ الْخَائِفِ وَ الْوَلِیِّ النَّاصِحِ.
خدایا من از تو مىخواهم که بر محمّد پیامبر رحمتت، و کلمه نورت درود فرستى، و پر کنى دلم را با نور یقین، و سینهام را با نور ایمان، و فکرم را با نور تصمیم، و ارادهام را با نور دانش، و نیرویم را با نور عمل، و زبانم را با نور راستى، و دینم را با نور بینایى از سوى خود، و یدهام را با نور روشنایى، و گوشم را با نور حکمت، و مؤدّتم را با نور دوستى محمّد و خاندانش (درود بر ایشان) تا دیدارت کنم درحالىکه به عهد و پیمانت وفا کردهام، پس فرا بگیرد رحمتت مرا اى سرپرست و اى ستوده، خدایا درود فرست بر محمّد نا مبارک امام دوازدهم، حجّتت در زمینت، و خلیفهات در کشورهایت، و دعوتکننده به راهت، و قیامکننده به عدلت، و انقلابکننده به فرمانت، دوست اهل ایمان و نابودکننده کافران، و زداینده تاریکى، و روشن بخش حق، و گویاى به حکمت و راستى، و کلمه کاملت در زمین، آن منتظر بیمناک، و ولىّ خیرخواه.
سَفِینَةِ النَّجَاةِ وَ عَلَمِ الْهُدَى وَ نُورِ أَبْصَارِ الْوَرَى وَ خَیْرِ مَنْ تَقَمَّصَ وَ ارْتَدَى وَ مُجَلِّی الْعَمَى الْغَمَّاءِالَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلا وَ قِسْطا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْما وَ جَوْرا إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى وَلِیِّکَ وَ ابْنِ أَوْلِیَائِکَ الَّذِینَ فَرَضْتَ طَاعَتَهُمْ وَ أَوْجَبْتَ حَقَّهُمْ وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیرا اللَّهُمَّ انْصُرْهُ وَ انْتَصِرْ بِهِ لِدِینِکَ وَ انْصُرْ بِهِ أَوْلِیَاءَکَ وَ أَوْلِیَاءَهُ وَ شِیعَتَهُ وَ أَنْصَارَهُ وَ اجْعَلْنَا مِنْهُمُ اللَّهُمَّ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ کُلِّ بَاغٍ وَ طَاغٍ وَ مِنْ شَرِّ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ احْفَظْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ احْرُسْهُ وَ امْنَعْهُ مِنْ أَنْ یُوصَلَ إِلَیْهِ بِسُوءٍ وَ احْفَظْ فِیهِ رَسُولَکَ وَ آلَ رَسُولِکَ.
کشتى نجات، و پرچم هدایت، و روشنى دیدگان مردم، و بهترین کسىکه جامه و رداى خلافت پوشید، و زداینده کوردلى، که زمین را پر از عدلوداد مىکند، چنانکه از ستم ستمکاران پر شده که تو بر هرچیز توانایى. خدایا درود فرست بر ولىّات و فرزند اولیایت، آنانکه اطاعتشان را لازم نمودى و حقّشان را واجب کردى، و پلیدى را از ایشان زدودى، و پاکشان نمودى پاک ساختنى درخور. خدایا او را یارى کن، و به وسیله او براى دینت پیروزى آور، و اولیایت، و اولیایش، و پیروان و یارانش را، به سبب او یارى ده. خدایا پناهش ده از شرّ هر متجاوز و سرکش، و از شرّ تمام آفریدگانت، و او را محافظت فرما از پیش رو و پشت سرش، و از راستوچپ، و از او پاسدارى کن، و از اینکه به او آسیبى رسد نگهدارىاش فرما، و حفظ کن بوسیله او رسول و خاندان رسولت را.
وَ أَظْهِرْ بِهِ الْعَدْلَ وَ أَیِّدْهُ بِالنَّصْرِ وَ انْصُرْ نَاصِرِیهِ وَ اخْذُلْ خَاذِلِیهِ وَ اقْصِمْ قَاصِمِیهِ وَ اقْصِمْ بِهِ جَبَابِرَةَ الْکُفْرِ وَ اقْتُلْ بِهِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنَافِقِینَ وَ جَمِیعَ الْمُلْحِدِینَ حَیْثُ کَانُوا مِنْ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا وَ امْلَأْ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلا وَ أَظْهِرْ بِهِ دِینَ نَبِیِّکَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْنِی اللَّهُمَّ مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ أَتْبَاعِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ أَرِنِی فِی آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ مَا یَأْمُلُونَ وَ فِی عَدُوِّهِمْ مَا یَحْذَرُونَ إِلَهَ الْحَقِّ آمِینَ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ؛
و عدالت را به وسیله او آشکار نما، و او را به پیروزى تایید کن، و یاورش را یارى ده، و واگذارندهاش را به خوارى نشان و شکنندهاش را بشکن، و به وسیله او گردنکشان کفر را درهم بکوب، و کافران را به قتل برسان و منافقان و همه بىدینان را از میان برادر هر کجا که باشند، از مشارق و مغارب زمین، و خشکى و دریاى کره خاک، و به وسیله او زمین را از عدالت پر کن، و دین پیامبرت را به او نمایان ساز، خدایا قرار ده مرا از یاوران، و کمککاران و پیروان و شیعیانش، و به من بنمایان در باره خاندان محمد (درود بر ایشان)، آنچه آنان آرزو دارند، و درباره دشمنانشان آنچه از ان پرهیز مىنمایند اى معبود حق آمین، اى صاحب بزرگى و بزرگوارى، اى مهربانترین مهربانان.
پی نوشت:
۱- الاحتجاج، ج ۲، ص۴۹۲،
۲- بحار الانوار جلد ۵۳، صص ۱۷۱ – ۱۷۳؛
۳- بحار الانوار جلد ۹۴، ص۲ – ۵،
۴- بحار الانوار جلد ۱۰۲، ص۸۱- ۸۳،
۵- مستدرکالوسائل، ج ۱۰، ص۳۶۴، بحارالانوار، ج ۵۳، ص۱۷۱،
۶- راضی، ابوالفتح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح دکتر محمد جعفر یاحقی ـ دکتر محمد مهدی ناصح، ج ۱۶، ص۲۳۴،
۷- طباطبائی'، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن ج ۱۷، ص۱۵۹،
۸- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، قم، ج۱۹ ص۱۴۵،
۹- وَ ما یعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم: تأویلش را جز خدا و ریشهداران در دانش کسی نمیداند. آل عمران/۷