نگاهی به اجلاس رایسینا/ جایگاه هند در راهبرد سیاست خارجی آینده ایران

به گزارش خبرنگار گروه سیاسی میزان، محمد‌جواد ظریف روز سه‌شنبه ۲۴ دی برای حضور در پنجمین اجلاس رایسینا، عازم دهلی‌نو شد. نشست‌های سه روزه گفت‌وگوی رایسینا، اقدامی ابتکاری از سوی وزارت خارجه هند با همکاری بنیاد تحقیقاتی آبزرور است که از سال ۲۰۱۶ هر ساله با حضور مقامات دولتی، مدیران اصلی بخش خصوصی، کارشناسان، اساتید دانشگاه‌ها و اعضای رسانه‌ها در پایتخت این کشور برگزار می‌شود.

 

هدف از این کنفرانس چندجانبه تلاش برای ایجاد فضایی در جهت شکل‌دهی به چندجانبه‌گرایی در محیط بین‌المللی است. نام رایسینا برگرفته از تپه‌ای به همین اسم در منطقه مرکزی دهلی‌نو است که کاخ ریاست جمهوری و سایر نهاد‌های دولتی هند در آنجا مستقر هستند.

هند همواره تلاش دارد از پتانسیل‌هایش در جهت تنش‌زدایی و همگرایی بین‌المللی استفاده کند. برنامه دولت این کشور برای ایجاد موازنه بین روسیه و آمریکا در تبادلات تجاری، اقدامی در راستای افزایش نقش خود در معادلات جهانی است. دهلی‌نو امیدوار است با کاهش فشار‌های خارجی و قرار گرفتن در دسته‌بندی‌های سیاسی بین‌المللی، تمرکز هند را بر توسعه همه جانبه بگذارد. در این میان چین مهمترین رقیب منطقه‌ای هند، به شمار می‌رود که ارائه تصویری میانه‌رو از این کشور می‌تواند بر مناسباتش با پکن تاثیر مثبت بگذارد.

تصمیم برای برگزاری گفت‌وگو‌های رایسینا بر پایه چندجانبه‌گرایی نیز در همین رابطه صورت گرفت. این نشست در مسیر شکل‌دهی به فضای بین‌المللی و خروج از یکجانبه‌گرایی طراحی شده است.

اولین نشست رایسینا در مارس ۲۰۱۶ با حضور بیش از ۱۰۰ سخنران از ۳۵ کشور با موضوع «آسیا: اتصال منطقه‌ای و جهانی» برگزار شد. هدف این کنفرانس شکل‌دهی به فضا‌های مشترک و توسعه مشارکت‌های جهانی بود. دومین اجلاس رایسینا در ژانویه ۲۰۱۷ با استقبال بیشتر کشور‌ها همراه شد. بیش از ۱۲۰ سخنران از ۶۵ کشور با محوریت «چندجانبه‌گرایی» تبادل نظر کردند.

نشست سوم در ژانویه ۲۰۱۸ با هدف کشف دینامیک تغییر در نطم جهانی طراحی شد. قصد هند از تعیین این موضوع، تسهیل مشارکت‌های نوظهور بود تا روابط قدیمی فرمی جدید پیدا کند و با افزایش نقش نهادها، احتمال اقدام جمعی در دنیای مدرن افزایش یابد. اهمیت این موضوع باعث شد تا چهارمین کنفرانس رایسینا در سال ۲۰۱۹ نیز ادامه محور‌های سال گذشته باشد.

 

در سال جدید میلادی نیز دهلی‌نو، برای پنجمین بار میزبان مقامات مختلف دنیا بود. نشست سه روزه سال ۲۰۲۰ به نسبت سال‌های پیش، با استقبال بیشتری از سوی مقامات دولتی کشور‌ها روبرو شد. بیش از ۲ هزار شرکت کننده و براساس اخبار منتشر شده، ۷۰۰ هیئت از ۱۰۰ کشور خارجی شامل شخصیت‌های سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی جهان میهمانان این دوره بودند. عنوانی که امسال برای این گفت‌وگو جهانی در نظر گرفته بودند «پیمایش قرن آلفا» نام داشت که بر مبنای بحثی چندجانبه و میان بخشی تنظیم شده بود تا دستیابی به صلح، آشتی و همکاری بین‌المللی برای تمام جهانیان را فراهم سازد.

در این نشست وزیرامور خارجه کشورمان نیز فرصتی برای سخنرانی داشت که در محور اصلی سخنانش، موضوع ترور شهید سبپهد حاج قاسم سلیمانی، افزایش تنش¬ها در منطقه در نتیجه استکبار آمریکا و مساله خروج ترامپ از برجام به عنوان یک توافق بین المللی بود.

ظریف در این نشست سه روزه در برنامه کاری فشرده‌ای با ناندرا مودی نخست وزیر، آجیت دوال مشاور امنیت ملی و س جی شانکار وزیر خارجه هند؛ نیلس آنن وزیر مشاور در امور خارجی دولت فدرال آلمان، سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه حمد الله محب مشاور امنیت ملی افغانستان، وزیر خارجه استونی، یپ کوفود وزیر خارجه دانمارک، جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، وزیر خارجه استرالیا و دیدار و گفت‌وگو داشت.

 

براین اساس اجلاس رایسینا در این بازه زمانی فرصتی برای جمهوری اسلامی ایران بود تا وزیر خارجه کشورمان نسبت به هجمه‌های مختلف رسانه‌ای و بین‌المللی علیه کشورمان در بحث برجام و احتمال اجرای مکانیسم ماشه، حملات موشکی به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد و سقوط هواپیمای اوکراینی موضع‌گیری رسمی تهران را اعلام کند.

 

 

آیا هند می‌تواند در روابط راهبردی جمهوری اسلامی ایران نقش ایفا کند؟
چندی پیش اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور گفت: «هیچ وقت فکرش را نمی‌کردم روزی هند هم نفت ما را نخرد!» زمانی که دولت ترامپ از برجام خارج شد و سیاست به صفر رساندن صادرات نفتی ایران را در دستور کار قرار داد، دولت امیدوار بود برخی کشور‌ها از جمله هند تسلیم فشار آمریکا نشوند.

هند سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان است و حدود ۸۰ درصد نفت مورد نیاز خود را وارد می‌کند. این کشور همچنین دومین واردکننده بزرگ نفت ایران پس از چین بود. این کشور بر اساس آمارها با واردات روزانه بین ۴۵۰ تا ۴۸۰ هزار بشکه از ایران ۱۰ درصد از نیاز خود را از کشورمان تامین می‌کرد. هند یکی از هشت کشوری بود که معافیت ۶ ماهه آمریکا برای خرید نفت از ایران دریافت کرد. اما پس از پایان این مهلت، میزان واردات هند از ایران به صفر رسید.

 

طبق آمار سال ۲۰۱۸، حجم تجارت میان هند و آمریکا در سال گذشته میلادی بیش از ۱۴۰ میلیارد دلار بود. در سال ۲۰۱۹ جنگ تعرفه‌های تجاری میان دهلی‌نو و واشنگتن موجب افزایش هزینه‌های کشور در حال توسعه هند شد. این در حالی است که هند در چند سال گذشته با رشد اقتصادی ۷ درصدی، بیشترین رشد در دنیا را تجربه کرد. پیش‌بینی‌ها گویای این امر است که هند در سال جدید میلادی، در میان سه اقتصاد برتر قرار بگیرد. در این راستا روند رو به افزایش تعاملات تجاری با آمریکا، نقش مهمی در این مساله دارد. در حال حاضر هند در میان ۱۰ شریک عمده تجاری آمریکاست.

به رغم این پیوستگی اقتصادی-تجاری، دهلی‌نو تلاش کرده است در حوزه‌های دیگر توازنی برقرار کند. برنامه هند برای حفظ سایر مناسبات با ایران پس از تحریم نفتی، موید این مطلب است. مقامات این کشور درصدد حفظ جایگاه هند در غرب آسیا و امنیت‌سازی در موقعیت منطقه‌ای هستند. از این رو پیروی کامل به شیوه عربستان از آمریکا، این برنامه را خدشه‌دار می‌کند.

اما سؤال اساسی این است که پیرو پیوند‌های عمیق روابط مالی و تجاری هند با آمریکا، آیا می‌توان انتظار داشت این کشور در ایجاد روابط راهبردی با جمهوری اسلامی ایران نقش مؤثری ایفا کند؟ این گزاره نیز که «تهران می‌تواند در حل و فصل مسائل امنیتی افغانستان و پاکستان با دهلی‌نو همکاری‌های عمیق‌تری برقرار کند» محل بحث می‌شود.